آیا توصیف بهشت و جهنم در قرآن تمثیل هایی برای درک بهتر آن جهان است ؟

پرسش :

آیا تعاریفی که از بهشت و جهنم در قرآن شده،‌ واقعاً همین جور است یا اینها تمثیل‌هایی برای درک بهتر آن جهان است؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام 

اولاً باید توجه داشته باشید كه نظام، سنن و قوانین حاكم بر عالم قیامت غیر از قوانین و سنن حاكم بر دنیاى مادى است؛ ازاین‏رو، نمى‏ توان حقیقت مسائل آن عالم را با ابزار درك دنیوى، درك و دریافت نمود. مثلاً بر اساس آیات و روایات انسان در بهشت هیچ گاه پیر نمى‏ شود، مریض نمى‏ گردد؛ مشیت و خواستن در بهشت عین شدن و تحقق است و اصلاً مسائل به صورت تدریجى رخ نمى‏ دهد چنان كه در این عالم چنین است، یا مثلاً انسان در جهنم مى‏ سوزد ولى خاكستر نمى‏ شود، یعنى بدن آن‏جا به گونه ‏اى است كه مى‏ سوزد ولى خاكستر نمى‏ شود؛ به خلاف بدن دنیوى. از این رو، نم ى‏توان با ابزار ادراكى دنیوى بهشت و جهنم را ترسیم نمود؛ آیات و روایات نیز كه گاهى بهشت و جهنم را به اوصافى این سوئى وصف كرده ‏اند تنها براى تقریب مسأله به ذهن دنیوى من و شما بوده است ولى حقیقت برتر از آن است كه حتى بتوان آن را این چنین وصف نمود.
به دلیل تفاوت جوهرى قوانین آن عالم با این نظام است كه لازم و ضرورى است كه بدن و روح آدمى تحولات و تغییراتى را به خود دیده تا قابلیت ورود به عوالم برزخ و قیامت را بیابد كه طرح این مسأله خارج از حوصله این مكاتبه است. (1)
حقیقت بهشت و جهنم جدا از مسأله لقای پروردگار نمى ‏باشد.
به عبارت دیگر بهشت و جهنم مقصد و مقصود در سیر و حركت نیستند و حركت‏ها به سوى پروردگار و منتهى به لقاء پروردگار است و بهشت و جهنم از آثار چگونگى لقاءها و رسیدن‏ها است. یعنى بهشت از آثار و لوازم لقای حضرت حق با اسمای رحمت و مغفرت و جهنم هم از آثار و تبعات لقاء پروردگار با اسماء غضب و سخط است.
از آن جا كه در قیامت آدمى هم روح دارد و هم جسم البته روح و جسم متحول شده و مناسب با سنخ و قوانین و سنن آن عالم عذاب جهنم و نعمت بهشت هم به روح تعلق دارد و هم به جسم و این مطلب را آیات و روایات تأیید مى ‏كنند، (2)
براى روشن شدن بهتر مطلب در باب عذاب جسمى و روحى جهنم و همین نعمت جسمى و روحى بهشت به چهار آیه از قرآن بسنده مى‏ كنیم:
عذاب جسمانى: آتش سوزان (3)، مى‏ خورند ولى سیر نمى‏ شوند (4)
عذاب روحانى: سوختن نفس آدمى، (5) حسرت بى پایان، (6)
نعمت جسمانى: نوشیدنى‏ هاى گوارا، (7)
نعمت روحانى: خشنودى خدا، (8) زدودن كینه از نفوس، (9)
ناگفته نماندسوختن در آتش و دیگر عذاب‏هاى ذكر شده در نصوص دینى واقعى است، نه صرف تشبیه. البته عذاب آتش آخرت با این عالم تفاوت‏هاى بسیارى دارد؛ و میزان سوزش آن با آنچه در دنیا رخ مى‏ دهد قابل قیاس نیست.
پی نوشت:
1) نگا: بازگشت به هستى، استاد محمد شجاعى، مقدمه و تدوین محمدرضا كاشفى، تهران، مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، چاپ اوّل، 1379، صص114 ـ 130.
2) نگا: اصول المعارف، ملا محسن فیض كاشانى، تعلیق، تصحیح و مقدمه سید جلال الدین آشتیانى، قم، مركز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوّم، آذرماه 1362 ش، صص224 و 225
3) سوره اعلى آیه 12
4) سوره واقعه آیه 53 ـ 51
5) )سوره همزه، آیه 4ـ7
6) سوره (آل عمران آیه، 192
7) سوره محمد، آیه 15
8) سوره توبه، آیه 72