چگونه روح تکامل و تحول می یابد؟

پرسش:

با توجه به اين كه روح مجرد است و تغيير، تحول و تكامل از ويژگي‏هاي ماده است، پس چرا روح دچار تغيير شده و تكامل پيدا مي‏كند؟

پاسخ:

 پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با سایت طلبه پاسخگو

درباره روح نظريات مختلفي وجود دارد كه عمده‏اش سه نظر است:

1- جسمانية الحدوث و جسمانية البقاء

روح جسم است و تا آخر هم جسم باقي مي‏ماند. گاهي تشبيه مي‏كنند به آب موجود در گل، شما گل را مي‏بينيد، اما عطري كه در آن است قابل مشاهده نيست (البته به طور عادي) عطر يك جسم لطيفي استكه در گل وجود دارد و مانند روغني كه در كنجد وجود دارد.

طبق اين نظر روح هم مانند اجسام ديگر تغيير، تحول و تكامل دارد و در آخر هم مي‏ميرد؛

2- روحانية الحدوث و روحانية البقاء

از هنگام پيدايش مجرد بوده و تا آخر هم مجرد باقي مي‏ماند، قهراً طبق اين نظر تغيير و تحولي در آن نخواهد بود؛

3- جسمانية الحدوث و روحانية البقاء

روح جسم بوده، اما به صورت مجرد باقي مي‏ماند.

قول سوم، قول ملاصدرا و پيروان او است.

توضيح: روح در ابتدا ماده بوده كه كم كم در اثر حركت جوهري ماده، رشد كرده و به حد تجرد رسيده وقتي كه كامل شد از بدن مفارقت كرده و به تنهايي (در حال اشراف به بدن) به حيات خود ادامه مي‏دهد.

گفتني است كه مجرد مراتب دارد، روح در ابتدا به حد تجرد كامل نمي‏رسد، بلكه به مرور زمان تكامل پيدا كرده و پله پله آثار ماديت را از خود دور كرده و به تجرد كامل مي‏رسد.

به اين مثال توجه كنيد: روح در ابتدا، مثل آب گل آلود است كه در ميان ظرف وجود دارد، بعد كمي صاف و مدتي بعد صافتر و بالاخره به حد زلال مي‏رسد كه آثاري از گل در آن وجود ندارد، روح هم اين چنين است. در پايان يادآوري مي‏كنيم كه روح دو نوع تكامل دارد: يكي طبيعي، مثل همان حركت و رشد از مرحله اول تا به حد تجرد كامل رسيدن، ديگري اختياري و ارادي است و آن اين كه در اثر كسب فضايل و عمل به فرامين الهي درجه و ارزش خود را بالا مي‏برد.(1)

1. درسهايي از نهج البلاغه، ج 1، ص 39.