دانستی های امر به معروف و نهی از منکر

پرسش:
در مواردى كه فقط حكومت اسلامى بايد به امر به معروف و نهى از منكر اقدام كند، آيا عموم مردم وظيفه اى ندارند؟
جواب:
 از آن جا كه همه مسلمانان، مخاطب ادله امر به معروف و نهى از منكر مى باشند، وظيفه دارند براى گسترش معروف در جامعه و برچيدن منكر بكوشند. البته غير از مرحله قلبى و زبانى كه به طور مستقيم انجام مى دهند، در برابر مراحلى كه به قدرت و حكومت نيازمند است نيز وظيفه اى دارند؛ يعنى اگر آنان در جامعه اى زندگى مى كنند كه فاقد حكومت اسلامى است، وظيفه دارند براى تشكيل آن اقدام كنند؛ حكومتى كه يكى از شئون آن اجراى برخى مراتب امر به معروف و نهى از منكر است[1]. هم چنين كه اگر امر به معروف و نهى از منكر به تشكيلات قدرت مند علمى نيازمند است، افراد جامعه وظيفه دارند براى به فعليت رسيدن چنين تشكيلاتى بكوشند. البته در صورتى كه حكومت اسلامى يا بخش هايى از حكومت وظيفه خود را در مورد امر به معروف و نهى از منكر به خوبى ايفا نكند، مردم نيز بايد با مطالبه و پى گيرى و ارائه پيشنهاد، آن را در اجراى وظيفه خود يارى كنند.
پرسش:
 از آن جا كه حجاب مورد سفارش قرآن است براى جلوگيرى از بى حجابى و بدحجابى كه يكى از منكرهاى دوره ماست، چه راهى پيشنهاد مى كنيد؟
جواب:
 بى ترديد كسى نمى تواند در برابر اين منكر بى تفاوت باشد. براى اين كه ما در انجام دادن اين وظيفه، توفيق بيشترى داشته باشيم، آگاهى و آشنايى بانوانى كه حجاب را به خوبى رعايت نمى كنند، از چند موضوع بسيار مهم است كه آمر به معروف و ناهى از منكر بايد ضمن امر به معروف و نهى از منكر، در خصوص انتقال اين آگاهى ها به آنها بكوشد:
1. زن مسلمان بايد بداند كه او در اسلام از شخصيت و منزلت والايى برخوردار است و پاسدارى از اين منزلت اقتضا مى كند كه خود را از نگاه هاى مسموم و شهوانى مردان بيمار دل حفظ كند؛
2. زن مسلمان بايد با فلسفه پوشش آشنا شود و بداند كه رعايت حجاب ـ چنان كه در آيات 30 و 31 سوره مباركه نور آمده است ـ فرمان الهى است كه به او شخصيت و احترام مى دهد و حضور با امنيت و آرامش وى را در جامعه فراهم مى سازد؛
3. زن مسلمان بايد با الگوهاى والا و راستين اسلام بيشتر آشنا شود و زندگى خود را در همه شئون و از جمله رعايت حجاب به آنان نزديك كند، و بى شك بهترين الگو براى زن مسلمان دخت پيامبر گرامى اسلام، همسر اميرالمؤمنين(عليه السلام) و مادر ائمه(عليهم السلام)حضرت زهرا(عليها السلام) است؛
4. تقويت باورهاى دينى زن مسلمان و خداباورى و توجه او به نظارت هميشگى خدا بر كردار بندگان و نيز توجه به عقوبت ها و مجازات هاى الهى در آخرت از او شخصيتى باوقار و با متانت مى سازد[2].
البته حكومت اسلامى در اين زمينه بيشتر از آحاد مردم وظيفه دارد كه با برنامه ريزى هاى آموزشى، پژوهشى، تبليغى و هنرى، اين آموزه ها را در جامعه نهادينه كند و زمينه حضور سالم و بدون اختلاط زنان و مردان را در جامعه به وجود آورد.
پرسش:
 براى امر به معروف و نهى از منكر چه آگاهى هايى لازم است؟
جواب:
 يكى از شرايط امر به معروف و نهى از منكر، شناخت معروف و منكر است؛ يعنى بايد «آمر» و «ناهى»، آگاهى دقيقى به آن چه ديگران را به آن فرا مى خواند يا از آن باز مى دارد، داشته باشد. افزون بر اين شرط، برخى مفسران در ذيل آيه: (ولتَكُن مِنكُم اُمَّةٌ يَدعونَ اِلَى الخَيرِ ويَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ)(آل عمران، آيه 104) گفته اند: جمعيت و نهادى كه مى خواهد امر كننده به معروف و نهى كننده از منكر باشد، بايد از يك سلسله دانش و آگاهى هايى برخوردار باشد؛ از جمله بايد از استعدادها و ويژگى هاى اخلاقى كسانى كه مى خواهد آنها را به خير و نيكى دعوت كند آگاهى داشته باشد، درباره روان شناسى، جامعه شناسى، علم اخلاق و اديان و مذاهب آگاهى داشته باشد؛ يعنى هر دانشى كه موجب شود او در دعوت خويش موفق شود و ديگران را در مسير صحيح قرار دهد، بايد در حدّ نياز از آن برخوردار باشد[3].
پرسش:
 آيا امر به معروف و نهى از منكر بايد علنى و نزد ديگران باشد يا در خلوت و مخفيانه؟
جواب:
 كسى كه گناه و منكر را در حضور مردم و آشكارا انجام دهد، در اين صورت مى توان او را به صورت علنى نهى از منكر كرد، مگر اين كه نهى از منكر مخفيانه اثر بيشترى داشته باشد؛ ولى اگر كسى آشكارا منكرى را مرتكب نشده و نمى خواهد كسى از عمل او آگاهى يابد و شما به صورت اتفاقى از گناه او آگاه شديد، به دو دليل نبايد گناه او را فاش كنيد و او را نزد ديگران نهى از منكر كنيد: اول آن كه، بازگو كردن گناه ديگران، اشاعه فحشا و از گناهان كبيره است. دوم آن كه، اين عمل موجب ريخته شدن آبروى شخص مؤمن و مسلمان مى شود و حرام است. ازاين رو حتى در خلوت نيز اين امر بايد با كلى گويى و پند و اندرز كلى صورت گيرد؛ به گونه اى كه متوجه نشود كه شما از گناهش آگاه شده ايد؛ زيرا در اين صورت او شرمسار و اذيت مى شود و آزار شخص مؤمن حرام است.
البته اگر كسى كه مرتكب گناه شده، فردى لا ابالى است و از اين كه ديگران خبردار شوند شرم ندارد، در اين صورت مى توان او را آشكارا نهى از منكر كرد و كلى گويى لازم نيست و در اين فرض نيز آگاه كردن كسانى كه از گناه او خبر ندارند؛ جايز نيست و نمى توان او را در ميان جمع و حضور ديگران نهى از منكر كرد؛ زيرا انتشار فحشا حرام است[4].
پرسش:
 با توجه به اين كه ارتباط با خويشان مورد سفارش قرآن كريم است، اگر در خانواده اى گناهانى مانند موسيقى، فيلم و عكس هاى مبتذل وجود داشته باشد و شخص نخواهد به اين گناهان آلوده شود و امر به معروف هم فايده اى نداشته باشد، آيا اين شخص مى تواند خانواده اش را ترك كند و فقط براى صله رحم با آنها رفت و آمد كند؟ با توجه به اين كه با اين عمل نيز ممكن است مرتكب گناه شود، اگر پدر و مادر اين شخص به ترك كردن او راضى نباشند و او را به عاق تهديد كنند، آيا ترك آنها گناه كبيره محسوب مى شود؟
جواب:
 اسلام به موضوع «صله رحم» كه همان تقويت پيوندهاى عاطفى با خويشاوندان نسبى است، اهميت فراوانى داده و قطع رحم را به گونه اى كه پيوندهاى نسبى به طور كلى قطع شود از محرمات و گناهان كبيره برشمرده است. قرآن كريم در اين باره مى فرمايد:
(واتَّقوا اللّهَ الَّذى تَساءَلونَ بِهِ والاَرحامَ اِنَّ اللّهَ كانَ عَلَيكُم رَقيبا)[5]؛و از خدايى بپرهيزيد كه [همگى به عظمت او معترف اند و]هنگامى كه چيزى از يك ديگر مى خواهيد نام او را مى بريد [و نيز] از خويشاوندان خود [يعنى قطع ارتباط با آنها] پرهيز كنيد؛ زيرا خداوند مراقب شماست.
جاى بحث نيست كه انجام دادن هر فريضه اى مشروط به اين است كه مسائل مهم تر از آن از بين نرود و موضوع صله رحم نيز از اين قانون مستثنا نيست. هرگاه ارتباط و رفت و آمد با كسانى كه در مسير زندگى خود، مسائل مذهبى را رعايت نمى كنند، سبب شود كه آنان در وضع زندگى خود تجديد نظر كنند و كم كم به اصول و موازين مذهبى پاى بند شوند يا دست كم اين رفت و آمدها اثر سويى در روحيه خود انسان و وضع خانواده او نگذارد، رعايت پيوند خويشاوندى لازم است؛ ولى اگر به جاى اين كه انسان در روحيه آنان اثر بگذارد، معاشرت با آنها سبب شود كه انسان تحت تأثير افكار و روحيات فاسد و زندگى آلوده آنان قرار گيرد، در اين صورت چون سعادت او در خطر است، ناچار بايد ارتباط و معاشرت با آنان را به سبب يك امر مهم تر، به طور موقت ترك كند. البته در هر حال احترام به پدر و مادر و نيكى به آنها لازم است و چنان از اهميت فوق العاده اى برخوردار است كه قرآن كريم آن را در رديف پرستش خداوند قرار داده است: (و اعبُدوا اللّه ولا تُشرِكوا بِهِ شيــًا وبِالولِدَينِ اِحسـنـًا)[6]و حتى اگر پدر و مادر كافر باشند، رعايت احترام و صله رحم با آنها لازم است:
(واِن جـهَداكَ عَلى اَن تُشرِكَ بى ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ فَلا تُطِعهُما وصاحِبهُما فِى الدُّنيا مَعروفـًا)[7]؛اگر آن ها به تو اصرار كنند كه مشرك شوى اطاعتشان مكن، ولى در زندگى دنيا به نيكى با آن ها معاشرت نما.
پرسش:
 خواهرم نمازش را خيلى تند مى خواند، به گونه اى كه طمأنينه ندارد و خوف آن است كه مصداق آيه شريف: (واِذَا قاموا اِلَى الصَّلوةِ قاموا كُسالى)[8] ؛ باشد، لطفاً بفرماييد با چه روشى او را راهنمايى كنيم تا سخن ما را بپذيرد؟
جواب:
 شما بايد خداوند را سپاس گزار باشيد كه خواهرتان نماز مى خواند و از كسانى نيست كه هنگام دعوت به نماز خواندن، آن را به مسخره مى گيرند:
(واِذا نادَيتُم اِلَى الصَّلوةِ اتَّخَذوها هُزُوًا ولَعِبـًا ذلِكَ بِاَنَّهُم قَومٌ لا يَعقِلون)[9]؛و هنگامى كه [به وسيله اذان]نماز مى خوانيد، آن را به مسخره و بازى مى گيرند؛ زيرا آنان مردمى اند كه نمى انديشند.
البته شما مى توانيد در فرصت هاى مناسب با بيان آيات بسيارى كه درباره نماز وجود دارد و يادآورى اهميت نماز و اين كه در نماز با خداوند گفتوگو و در برابر او خضوع و خشوع مى كند، با او صحبت كنيد يا كتابى كه در اين باره نوشته شده است، به او هديه دهيد تا او خود به حقيقت نماز پى ببرد. مطمئن باشيد كه اگر او به واقعيّت نماز پى ببرد، از نماز لذّت مى برد و در خواندن نماز عجله نمى كند. البته اهتمام ديگر افراد خانواده به طمأنينه در نماز مى تواند در رفتار خواهر شما تأثير بسيار خوبى داشته باشد. هم چنين مناسب است او را به شركت در نماز جماعت تشويق كنيد؛ زيرا طمأنينه و آرامش امام جماعت و ديگر نمازگزاران مى تواند نقش سازنده اى در ايشان داشته باشد.
پرسش:
 در مواردى كه فيلم ها و برنامه هاى تلويزيون بدآموزى دارد و منكرى اشاعه مى شود، با توجه به اين كه تلويزيون زير نظر حكومت اسلامى اداره مى شود، آيا ما نيز وظيفه امر به معروف و نهى از منكر داريم؟
جواب:
 امر به معروف و نهى از منكر دراين گونه موارد لازم است؛ زيرا ادله وجوب اين دو فريضه، شامل اين موارد نيز مى شود و بى شك اين اعتراض ها و نهى از منكرها كه ممكن است به شكل ها و صورت هاى مختلفى مطرح شود، حساسيت و عزم برنامه سازان را در ارايه برنامه هاى منطبق با اسلام و ضوابط شرعى بالا مى برد و جامعه را كه به شدت تحت تأثير اين رسانه ملى است، به رستگارى نزديك مى كند:
(يَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ واُولئِكَ هُمُ المُفلِحون)[10].

________________________________________
[1]. دراسات في ولاية الفقيه، ج 2، ص 227.
[2]. ر.ك: فتحيه فتاحى زاده، حجاب از ديدگاه قرآن و سنت.
[3]. محمد رشيد رضا، تفسير المنار، ج 4، ص 38ـ44.
[4]. ر.ك: آذرخشى ديگر از آسمان كربلا، ص 183.
[5]. نساء، آيه 1.
[6]. بقره، آيه 83 .
[7]. لقمان، آيه 15.
[8]. نساء، آيه 142.
[9]. مائده، آيه 58 .
[10]. آل عمران، آيه 104..منبع
: maarefquran.com