چرا در آيه 43 سوره توبه، پيامبر(ص) مورد عتاب قرار گرفته است؟

پرسش:
 چرا در آيه 43 سوره توبه، پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) مورد عتاب قرار گرفته است؟ آيا پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) بى اذن خدا، اجازه داده بود تا منافقان در جنگ شركت نكنند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 در آيه مذكور مى خوانيم: (عَفَا اللّهُ عَنكَ لِمَ اَذِنتَ لَهُم حَتّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذينَ صَدَقوا وتَعلَمَ الكاذِبين؛ خداوند تو را بخشيد؛ چرا پيش از آن كه راستگويان و دروغگويان را بشناسى، به آن ها اجازه دادى؟!)
اين آيه، درباره جنگ تبوك است. در جريان جنگ تبوك، رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) بنا به مصالحى، به گروهى از منافقان كه براى فرار از جنگ بهانه جويى مى كردند، اجازه دادند تا در جنگ شركت نكنند.
آيه فوق، از باب «به در مى گويم تا ديوار بشنود» بوده و در ظاهر، پيامبر را توبيخ مى كند تا در واقع نفاق و دورويى منافقان را نشان دهد. آيه مى خواهد بگويد كه نفاق اين گروه به قدرى آشكار و نمايان است كه با كم ترين امتحانى در معركه جنگ، رسوا مى شوند.
اى پيامبر! تو اگر آنان را از شركت در جنگ معاف نمى كردى، مى ديدى كه چه زود و چه راحت رسوا مى گشتند.
پس اين آيه، از آغاز در پى بيان روح نفاق اين گروه است نه اثبات گناه بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم). البته قرآن كريم در آيه مذكور، با بيانى لطيف و كنايه آميز، منافقان را رسوا كرده است.
اقدام پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در معاف كردن اين گروه از جنگ، نه تنها خلاف مصلحت نبوده، بلكه كاملا مطابق مصلحت مسلمانان بوده است. در آيه 47 سوره توبه، مى خوانيم: «اگر آن ها همراه شما(به سوى ميدان جهاد) خارج مى شدند، جز اضطراب و ترديد چيزى بر شما نمى افزودند. و به سرعت در بين شما به فتنه انگيزى (و ايجاد تفرقه و نفاق) مى پرداختند. و در ميان شما، افرادى (سست و ضعيف) هستند كه به سخنان آن ها كاملا گوش فرا مى دهند.» بر اساس اين آيه، اقدام پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) كارى هوشمندانه در جهت جلوگيرى از فتنه و تفرقه بوده است و اين خود شاهد روشنى است كه در خطاب عتاب آميز آيه 43، منافقان مورد سرزنش قرار گرفته اند.[1]

[1]. ر.ك: تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 9، ص 284، انتشارات جامعه مدرسين ؛ تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 7، ص 428، دارالكتب الاسلامية.