آیا دین اجباری است؟

پرسش:
آیا دین اجباری است؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام

از نظر اسلام نه تنها اصل پذیرش دین اجبار نیست . خداوند در این باره مي فرمايد: "لاَ َّ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ...;(1) در دين هيچ اجباري نيست و راه از بيراهه به خوبي آشكار شده است...".
براي اجباري نبودن انتخاب دين، چند دليل بيان شده است:
1. حقيقت دين، يك سلسله اعتقادات قلبي است كه در پي آن، آدمي كارهايي را انجام مي دهد. در اعتقادات و امور قلبي، جاي اجبار و اكراه نيست، تا خداوند در دين اجباري قرار دهد. اجبار مربوط به كارهاي ظاهري است; مثل اين كه بچه ها را مجبور كنند، دارو بخورد.
نمي توان با اجبار به كسي گفت، به فلان چيز اعتقاد پيدا كن. مثلاً شخصي كه خورشيد را مي بيند، وادار كرد تا معتقد شود كه شب است. پيدايش اعتقاد قلبي و يقين، مقدمات و اسباب خاص خود را دارد، كه اگر آن اسباب و مقدمات فراهم بود، اعتقاد حاصل مي شود و اگر نبود، اعتقاد پيدا نمي شود.(2)
2. در اسلام، راه حق از باطل با دلايل و معجزات آشكار، روشن شده است "قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَي...;(3) راه از بيراهه به خوبي آشكار شده است..." و نيازي به اجبار نيست; كساني به زور متوسل ميشوند كه فاقد منطق و استدلال باشند; نه دين اسلام كه داراي دلايل روشن و استدلالهاي نيرومند است.(4)
3. ايماني ارزشمند است كه اختياري باشد. اگر انسان ها با اجبار، ايمان بياورند، و از خود اختياري نداشته باشند، ايمان شان ارزشمند نخواهد بود. يكي از تفاوت هاي انسان با فرشتگان و حيوانات، اختيار داشتن انسان است.
در پايان اين نكته قابل توجه است كه از نظر تكوين، در ماهيت دين اكراه و اجبار راه ندارد; يعني در جهان خارج خداوند به انسان قدرت انتخاب داده و او را مختار آفريده است و در كنار اين قدرت اختيار، عقل به او عطا كرده است; لذا انسان قدرت انتخاب هر ديني را دارد; ولي از نظر تشريع، انسان ها مكلف به پذيرش دين اسلام هستند و غير از دين اسلام، دين ديگري از آنان پذيرفته نيست. قرآن كريم در اين مورد مي فرمايد: "ومَن يَبتَغِ غَيرَ الاْ سًِسْلـَمِ دينًا فَلَن يُقبَلَ مِنهُ وهُوَ فِي الأخِرَةِ مِنَ الخـاَسِرين;(5) هر كس جز اسلام، ديني ]ديگر[ جويد، هرگز از وي پذيرفته نشود و وي در آخرت از زيانكاران است."
به عبارت دیگر انسان ها در پذیرش راه درست یا نادرست آزاد هستند ، اما خداوند تنها دین صحیح و درستی و پاکی را از انسان می پذیرد و غیر آن را نمی پذیرد و تنها به آن فرمان داده و به آن راهنمایی کرده است.
پی نوشت ها:
1) بقره،256
2) ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي، ج 2، ص 342 ـ 343، دفتر انتشارات اسلامي / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 2، ص 205، دارالكتب الاسلاميه.
3) بقره،256
4) ر. ك: تفسير نمونه، ج 2، ص 205
5) آل عمران،85