پرسش:
چرا بعد از سومين طلاق نمي توان رجوع كرد و بايد از محلّل استفاده كرد؟
پاسخ:
با سلام و ادب و تشکر از ارتباط جنابعالی
قانون محلل در اسلام از توابع قانون طلاق است. نوعي مجازات عاطفي است. تدبيري است براي جلوگيري از تكرار طلاق . آمارها و تجربه نشان مي دهد كه اين قانون اثر فوق العاده در جلوگيري از طلاق بي حد و حصر داشته است.
طلاق از نظر اسلام حلال مبغوض است. پيامبر (ص) در روايتي كه شيعه و سني روايت كرده اند فرمود:
" مبغوض ترين حلال ها نزد خداوند طلاق است".(1)
نيز فرمود: "ازدواج كنيد و طلاق ندهيد كه عرش الهي از طلاق مي لرزد".(2)
طلاق، حلال مبغوض است، يعني در حد حرام، منفور و مبغوض است، اما اسلام مانع اجباري جلوي آن قرار نمي دهد. اين وضع از فلسفه كلي در نظام خانوادگي ريشه مي گيرد كه مورد توجه اسلام است. از نظر اسلام علقه و وابستگي زوجين، طبيعي است و مكانيسم خاص دارد. علاقة زوجين به يكديگر با اين كه طرفيني است، به اين شكل است كه از جانب مرد آغاز مي شود. علاقة زن به مرد از نوع پاسخگويي است، به همين جهت مقام زن در محيط خانوادگي، مقام محبوب و مراد است.
اسلام تدابيري از مجراي عواطف به كار مي برد كه نظام خانوادگي بر همين پايه محفوظ بماند، يعني شعلة عشق و علاقة مرد هميشه روشن بوده ، زن نيز پاسخگوي آن باشد. آن چه از نظر اسلام مبغوض و منفور است، اين است كه اين شعله خاموش گردد و كانون خانوادگي به سردي گرايد، اما اگر احياناً به اين صورت درآمد و زن در قلب مرد سقوط كرد، ديگر نبايد زن را به زور به مرد چسبانيد يا برعكس.
از اين رو طلاق از نظر اسلام در عين اين كه سخت منفور است ، حلال است ، يعني آن جا كه تدابير مختلف براي ابقاي پيوند زوجيت مفيد واقع نشد، چاره اي جز طلاق نيست.
يكي از تدابير اسلام براي جلوگيري از طلاق (از طريق عاطفه به كار برده و در حقيقت نوعي مجازات است) قانون محلل است. اگر مردي زن خود را طلاق داد و بعد در حال عدّه(2) رجوع كرد، يا بعد از تمام شدن عده با او ازدواج كرد، آن گاه بار ديگر او را طلاق داد و باز در عده رجوع كرد، يا بعد از پايان عده با او ازدواج كرد، سپس براي نوبت سوم طلاق را تكرار كرد، ديگر حق ندارد براي بار چهارم با زن ازدواج كند، مگر آن كه زن با مرد ديگري ازدواج دائم كند و عمل زناشويي انجام گيرد ، بعد به طور طبيعي منجر به طلاق و يا فوت زوج شود. در اين صورت مي تواند شخص اول دوباره با زن ازدواج كند.
از امام رضا (ع) دربارة فلسفه حكم محلل پرسش شد، فرمود: "براي اين كه اين مرد سه بار در كاري وارد شد كه مورد كراهت و ناخشنودي خداوند است. خدا به اين سبب اين مجازات را مقرر كرده كه مردم طلاق را سبك نشمارند و زنان را آزار نرسانند".(3)
قانون محلل در جلوگيري از طلاق تأثير بسزايي داشته و همواره به شكل يك تهديد دردناك جلوي چشم مردان بوده است. مرداني كه يك درصد احتمال داده اند كه به سراغ زن اوّل خود خواهند رفت، از اقدام به طلاق سوم خودداري كرده اند، به همين دليل است كه نياز به محلل بسيار كم اتفاق افتاده است.(4)
1 - وسائل الشيعه ،ج5، ص 267.
2 - همان، ص 268.
3 - محمد محمدي ري شهري ميزان الحكمه، ج2، ص 1737 ، مادة طلاق ، شماره 11185.
4 - مرتضي مطهري، امدادهاي غيبي در زندگي بشر،به ضميمه چهار مقاله ديگر، ص 161.
