پرسش:
بعضي از مسائل شرعي در مورد آبزيان را برايم بنويسيد؛ بر فرض مثال: چرا ماهي بدون فلس حرام است؟
پاسخ:
با سلام و ادب
به طور كلي با توجه به اين كه خداوند، عالِم به تمام اسرار جهان است و از آنچه براي زندگي انسان ها مفيد است و در جهت سعادت و خوشبختي ميباشد، آگاه است، از طرف ديگر انسان ها از تمام اسرار جهان آگاهي ندارند و حتي به چيزهايي كه سعادت و خوشبختي انسان ها در گرو آن است و آنچه بر ايشان مفيد است يا مضر، اطلاع كامل ندارند، از اين جهت نياز به دين و شريعت و آمدن پيامبران است. آنچه از طرف خداوند تشريع شده و از طريق پيامبر ابلاغ شده است، براي كسي كه ايمان به علم و حكمت الهي دارد، همه در همين جهت سعادت بشري است. در اين ميان انسان مي‌تواند به حكمت و اسرار بعضي از آنها آگاه شود و از بعضي ديگر آگاهي نمي يابد، زيرا اصولاً با توجه به نقص فهم و معارف بشري و تدريجي بودن آنها و تغيير پذيري شناخت بشري، دين و احكام ديني تشريع شده است.
بدون شك غذاها و خوراكي هايي كه تحريم شده همچون ساير محرّمات الهي، فلسفة خاصي دارد و با توجه كامل به وضع جسم و جان انسان با تمام ويژگي هايش تشريع شده است. در روايات اسلامي نيز زيان هاي بعضي از آنها بيان شده و پيشرفتهاي علمي بشر پرده از روي آن برداشته است.
به طور كلّي فلسفة حلال ها و حرام ها در آية 157 سورة اعراف در ادامة وظائف و خصوصيات پيامبر آمده است: "و يحلّ لهم الطّيبات و يحرّم عليهم الخبائث؛ آنان كه از فرستادة خدا (پيامبر امّي) پيروي مي كنند؛ پيامبري كه صفات او را در تورات و انجيل مي يابند و آنها را به معروف دستور مي‌دهد و از منكر باز مي دارد. پاگيزه ها را حلال مي شمارد و ناپاك ها را تحريم مي‌كند و بارهاي سنگين و زنجيرهايي را كه بر آنان بود (از دوش و گردنشان) بر مي دارد".
از اين آيه استفاده مي‌شود كه دعوت پيامبر با فطرت سليم هم آهنگ است و طيبات و آنچه را كه طبع سليم مي پسندد، بر مردم حلال كرده و آن چه را كه خبيث و تنفّر آميز مي باشد، تحريم كرده است.[1]
در آية 4 سورة مائده آمده است: "يسئلونك ماذا أحلّ لهم قل أُحلّ لكم الطيّبات؛ اي پيامبر، از تو مي پرسند چه چيزي براي آنان حلال شده است بگو: چيزهاي طيّب و پاكيزه حلال شده است".
از مجموع اين مطالب نتيجه مي گيريم كه آنچه در اسلام تحريم شده، خبيث و پليد بوده و داراي زيان هايي براي جسم يا روح بوده و آنچه كه حلال شده، پاكيزه و براي جسم و روح مفيد بوده است. امّا تطبيق اين نتيجه بر مصاديق آن و اثبات اين كه گوشت خوك، سگ، خرگوش، پلنگ، گربه يا كوسه ماهي پليد است، شايد قدري مشكل باشد.
البته در مورد برخي، دانش امروزي به نتيجه هاي خوبي دست يافته اما برخي موارد هنوز نامعلوم است. اسلام در مورد حلال يا حرام كردن قصد خير براي انسان ها داشته و نمي خواسته مردم را درحرج و گرفتاري بياندازد، بلكه آنچه به حال انسان مفيد بوده حلال كرده و آنچه كه به حال انسان غير مفيد بوده، حرام كرده است. ما با اين پيش فرض بايد در مورد برخي از حلال و حرام ها داوري كنيم.
در مورد حيوانات دريايي و آبزيان قرآن مي‌فرمايد: "و هو الّذي سخّر البحر لتأكلوا منه لحماً طريّاً و تستخرجوا منه حليةً تلبسونها و تري الفلك مواخر فيه و لتبتغوا من فضله و لعلّكم تشكرون؛[2] او خدايي است كه دريا را براي شما مسخّر كرد تا از گوشت تازه آن استفاده كنيد و از زيورهاي آن (مانند دُر و مرجان و صدف و ...) استخراج كرده تا تن را بياراييد و كشتي ها در آن برانيد تا از فضل خدا روزي طلبيد. اميد است كه شكر گزار باشيد".
در جاي ديگر مي‌فرمايد: "و ما يستوي البحران هذا عذبٌ فراتٌ سائغٌ شرابه و هذا ملح أجاج و من كلّ تأكلون لحماً طريّاً و تستخرجون حلية تلبسونها و تري الفلك فيه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلّكم تشكرون؛[3] هرگز آن دو دريا كه آب آن يك گوارا و شيرين و آب ديگري تلخ و شور است يكسان نيستند. با وجود اين شما از هر دو گوشت تازه تناول مي كنيد و زيورها از آن استخراج كرده كه در پوشش و زينت از آن استفاده مي كنيد و در آن كشتي ها سوار مي شويد تا از فضل خدا بهره مند شويد و اميد است كه شكرگزار باشيد".
بنابراين از ديدگاه قرآن دريا يكي از منابع تغذية انسان ها است. در درياها انواع حيوانات دريايي وجود دارند همچون خشكي كه انواع حيوانات در آن زندگي مي‌كند. در دريا برخي از ماهيان گوشت خوار هستند و ماهي هاي ديگر را مي خورند و برخي حكم حيوانات شكاري در خشكي را دارند. از بين انواع ماهي ها سالمترين و بهترين ماهي ها، ماهي هايي است كه فلس دار باشند. پولك ها روي اين گونه ماهي ها مانع بزرگي در برابر نفوذ بسياري از ذرّات هستند.
تقريباً نصف ماهي هاي صيد شده به مصرف خوراك مي رسند. نام ماهي هاي حلال در ايران عبارت است از: آزاد، قزل آلا، كولي سفيد، سيم، كپور، حشام، حاش، كوله، تلاجي، لامي، اردك ماهي، كفال، سوف، سياه كولي و سفيد كولي.
ماهي هاي حرام عبارتند از: سه خاري، گرزك، فوگل، اسب ماهي، ارّه ماهي، لقمه ماهي، تاس، اوزون بورون و شيپ ماهي.[4]
در روايات از زياده روي در خوردن ماهي مذمت شده و آن را باعث آب شدن بدن يعني لاغر شدن دانسته است. از امام كاظم(ع) نقل شده: "السمك الطرّي يذيب شحم العينين"، يا فرمود: "السمك الطّرّي يذيب الجسد؛1[5] خوردن ماهي تازه چربي چشمها و گوشت بدن را ذوب مي‌كند".
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: "لاتدمنوا أكل السمك فإنّه يذيب الجسد؛2[6] از خوردن ماهي به طور مداوم خودداري كنيد، چون بدن را ضعيف مي‌كند".
1 - تفسير نمونه، ج6، ص 397.
2 - نحل (16) آيه 14.
3 - فاطر (35) آيه 12.
4 - دکتر رضا پاک نزاد ، اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، ج8، ص 109 به بعد ، با تلخيص و اضافات.
5 - وسائل الشيعه، ج17، ص 54، باب 37.
6 - همان، ص 56، باب 38.
