از نظر اسلامي روح مجرد است يا مادي؟

پرسش:

 از نظر اسلامي روح مجرد است يا مادي؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

 آيات متعددي وجود دارد كه به صورت صريح و يا به طور اشاره حكايت از تجرد روح، بقاي آن و فاني نشدن آن پس از فناي بدن مي‌كند، از جمله در سوره آل عمران درباره شهيدان راه خدا مي‌خوانيم:

"گمان مبر آن‌ها كه در راه خدا كشته شدند مرده‌اند، بلكه آن‌ها زنده‌اند و نزد پروردگار خويش روزي داده مي‌شوند..".(1)

اين آيه صراحت در بقاي روح شهدا دارد و اين حكم مخصوص شهيدان راه خدا نيست، زيرا روح آن‌ها با ارواح ديگران از نظر مادي بودن و نبودن تفاوتي ندارد، و اگر تنها از آن‌ها نام برده شده، به خاطر آن است كه بحث و گفت و گو درباره وضع شهيدان ميان مردم بوده است.

در آيه ديگر مي‌خوانيم: "اكنون آل فرعون صبح و شام بر آتش عرضه مي‌شوند و هنگامي كه قيامت بر پا مي‌شود، دستور داده خواهد شد كه آل فرعون را در بدترين عذاب وارد كنيد".(2)

اين آيه نيز گرچه درباره عذاب آل فرعون است، ولي مسلّماً اختصاص به اين دسته از ستمگران و گنهكاران ندارد.

از تعبير "النار يعرضون عليها؛ بر آتش عرضه مي‌شوند". استفاده مي‌شود كه عرضه (به حكم اين كه در مقابل جمله "و يوم تقوم" قرار گرفته) در جهاني ميان مرك و رستاخيز تحقق مي‌پذيرد. اگر واقعيت انسان همان بدن بود و فرعونيان بسان ديگر انسان‌ها در مدت اندكي، پوسيده مي‌شوند و راه فنا را در پيش مي‌گرفتند، موضوعي براي عرضه بر آتش باقي نمي‌ماند. آيه مي‌فهماند كه روح انسان در اين دوره (فاصله مرگ تا قيامت) با يك نوع بدني زندگي مي‌كند كه در آن جا عذاب و عرضه بر آتش امكان پذير است و اين همان حيات و بدن برزخي است،‌كه دليلي بر مجرد بودن روح از بدن مادي است كه حيات را در عالم برزخ، با بدن برزخي ادامه مي‌دهد.

قرآن در آيه دوازدهم سوره مؤمنون مي‌فرمايد: "شما را از نطفه آفريديم، بعد علقه و بعد مضغه" سپس كه به مرحله نفخ روح مي‌رسد مي‌فرمايد: "انشأناه خلقاً آخر؛(3) آفرينش ديگري است" ظاهراً در اين آيه هر مرحله‌اي نسبت به مرحله ديگر آفرينش ديگري است اما چرا تنها پس از نفخ روح فرمود: آفرينش ديگري هست؟! زيرا مراحل قبلي، اگر چه با هم اختلاف دارند، اما در ماهيت‌شان كه مادي بدون هستند، يكسان مي‌باشند و ماهيت روح چون متفاوت با مراحل پيش است (‌به جهت تجرد آن) به خلقت ديگر تعبير شده است.

از جهتي ديگر مي‌توا ن گفت چون روح به حسب كاربردهاي قرآني و عرفي، شرط اساسي آن دارا بودن شعور و ادراك است،‌پس اگر با دليلي ثابت كرديم شعور و ادراك مجرد است اثبات خواهد كه روح انساني نيز مجرد است.(4)

دليل‌هاي تجربي و برهان فلسفي فراواني براي تجرد روح گفته شده است، ولي آن چه در اين نوشتار آورده شد، اثبات تجرد نفس به كمك آيات قرآن بود.

1 . آل عمران(3) آيه 185.

2 . عنكبوت (29) آيه 64.

3 . مؤمنون (23) آيه 12.

4 . مصباح يزدي، معارف قرآن، 3 - 1 ، ص 359.