اشکالات فلسفی به وجود "عالم ذر" چیست؟

پرسش:

با عرض سلام؛ آیا قبل از این جهان دیگری بوده است و آیا قبل از این جهان ما در جایی وجود داشته ایم؟

پاسخ:

با سلام و ادب

از برخي از رواياتي كه آنها درباره موضوع خلقت جهان سخن رفته است، چنين بر مي‏آيد كه خداوند پيش از اين جهان، هزاران عالم و جهان ديگر آفريده است. از پاره‏اي ديگر هم استفاده مي‏شود كه پس از اين جهان هم، خداوند جهان‏هاي ديگري خواهد آفريد؛ ليكن در روايات از جهان‏هاي پيشين يا بعدي، چه خصوصيات و ويژگيهايي داشته يا خواهند داشت، سخني به ميان نيامده است.    
در مورد بخش دوم پرسش شما که آيا قبل ازاين جهان در جای ديگری زندگی می کرده است بايد گفت: برخى از انديشمندان از بعضی آيات قرآنی ( مانند آيه معروف به آيه ذر «أ لست بريكم ، قالوا بلي»  ) چنين برداشت كرده‏اند كه قبل از تولد، ارواح همه انسان‏ها درعالم ملكوت وجود داشته و در آن جاگفت و گوهايى بين انسان و خدا انجام گرفته است.
 اين ديدگاه داراى اشكالات چندى است؛ از جمله :
    اولا: مبتنى بر نظريه تذكار افلاطونى است كه برخي از فيلسوفان مانند  ملاصدرا آن را ابطال كرده است. افلاطون معتقد بود روح قبل از جسم موجود بوده و همه چيز را مى‏دانسته و بعد كه با بدن متحد شده همه را فراموش كرده است پس آنچه را كه مى‏آموزد درواقع «فراگيرى» نيست بل «يادآورى» است. ملاصدرا ثابت كرد كه روح جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاست ودر بدن در شرايط خاصى ايجاد مى‏شود و وجود پيش از بدن ندارد .
    ثانيا: اشكال ديگر آن همان است كه اگر روح قبلا بوده و در پيمان الهى شركت داشته پس چرا هيچ كس آن را به ياد نمى‏آورد..
برخي از مفسران معناي ديگري از آيه مذكور ارائه مي دهند . آنها بر اين اعتقادند كه آيه شريفه  بيانگر حقيقت ديگرى است و آن فطرت خداجو و خداشناسى آدميان است. بنابراين اذعان به حقيقت توحيد كه در آيه به لفظ «بلى» آمده يك اقرار شفاهى نيست. بلكه واقعيتى جبلى و نهادى است كه در ضمير هر انسانى حتى منكرين زبانى به ربوبيت پروردگار نيز وجود دارد. اين ديدگاه هم از اشكالات فلسفى فوق پيراسته و هم با تحقيقات روان شناختى جديد كاملا سازگار است .براى آگاهى بيشتر ر . ك به ::
1) فطرت شهيد مطهرى
2) خدا از ديدگاه قرآن شهيد بهشتى