دوست دارید با ستاره قبله را تشخیص دهید؟

پرسش:

بنده یادم هست در مسافرتی به دلیل اینکه راننده ی محترم در آخر شب و در جایی دور از امکانات توقف

کرده بودند به دلیل همراه نداشتن قطب نما و نبودن احدالناسی برای پرسش از قبله به دردسر افتادم اگر روز بود با استفاده از خورشید میشد جهت یابی کرد ولی در مورد جهت یابی در شب هیچ اطلاعی نداشتم.

اول اینکه اگر اطلاعی درمورد قبله یابی توسط ستارگان در اختیار دارید ما رو راهنمایی بفرمایید.

دوم اینکه اگر به دلیل ابری بودن هوا حتی ستاره ها هم قابل دید نبود تکلیف چیست؟

ممنون از وقتی که میذارید.

پاسخ:

با سلام و تشکر از سئوال شما آشنای عزیز

بنده در ابتدا چند نظر فقهی از علما خدمتون ارائه می دهم وبعد به بحث دقیق قبله و ستاره شناسی می پردازم.

در مواقعی که تشخیص قبله ممکن نیست در مرحله اول می توانید به دستوری که در رساله مرجع تقلیدتان آمده است عمل نمایید :مسأله 767.
اگر براى تشخیص جهت قبله، وسیله‌اى ندارد، یا با آن كه كوشش كرده، به طرف معیّنى گمان پیدا نكرده است:

1. اگر وقت نماز وسعت دارد، باید به چهار طرف نماز بخواند.

2. اگر به اندازۀ چهار نماز وقت ندارد، باید به اندازه‌اى كه وقت دارد نماز بخواند، (مثلًا اگر فقط به اندازۀ یك نماز وقت دارد، باید یك نماز به هر طرفى كه مى‌خواهد بخواند).

 .3در این صورت باید نمازها را طورى بخواند كه یقین كند یكى از آنها رو به قبله بوده است و یا اگر از قبله كج بوده به طرف دست راست، یا دست چپ قبله نرسیده است.مسأله 768.

اگر یقین، یا گمان كند كه قبله در یكى از این دو طرف (به عنوان مثال) است، باید به هر دو طرف نماز بخواند، ولى احتیاط مستحب آن است كه در صورت گمان، به چهار طرف نماز بخواند.(1)

اما قبله یابی در شب همانطور که در روایات آمده و دانشمندان علم نجوم هم تبیین کرده اند با شناخت ستارگان امکان پذیر است و قبل از آن لازم است زاویه کلی قبله در مکان مورد نظرتان را بدانید تا با شناسایی ستارگانی خاص موفق به کشف زاویه قبله شوید .

می توانید با یکی از دو روش زیر که راحت ترین شیوه ها به نظر حقیر است ، جهت یابی کنید و جهت قبله را بیابید .

1. جهت‌ یابی با ستارهٔ قطبی (جدی)

از آن‌جا که ستاره‌ها به محور ستاره‌ قطبی در آسمان می‌چرخند، در نیم‌کرهٔ شمالی زمین ستارهٔ قطبی با تقریب بسیاری خوبی (حدود ۰٫۷ درجه خطا) جهت شمال جغرافیایی (و نه شمال مغناطیسی) را نشان می‌دهد؛ یعنی اگر رو به آن بایستیم، رو به شمال خواهیم بود.

برای یافتن ستارهٔ قطبی ، شناختن صورت فلکی دب اکبر راحت ترین روش است که خودم بارها آنرا امتحان کرده ام :

صورت فلکی دبّ اکبر شامل هفت ستاره ‌است که به شکل ملاقه قرار گرفته‌اند: چهار ستاره آن تشکیل یک ذوزنقه را می‌دهند، و سه ستارهٔ دیگر مانند یک دنباله در ادامه ذوزنقه قرار گرفته‌اند. هر گاه دو ستاره‌ای که لبهٔ بیرونی ملاقه را تشکیل می‌دهند (دو ستارهٔ قاعده کوچک ذوزنقه؛ لبهٔ پیالهٔ ملاقه؛ محلی که آب از آن‌جا می‌ریزد) را [با خطی فرضی] به هم وصل کنیم، و پنج برابر فاصله میان دو ستاره، به سمت جلو ادامه دهیم، به ستاره قطبی می‌رسیم.

2. به وسیلهٔ مجموعه ستاره‌های «ذات‌الکرسی»

صورت فلکی ذات‌الکرسی شامل پنج ستاره است که به شکل W یا M قرار گرفته‌اند. هرگاه (مطابق شکل) ستارهٔ وسط W (رأس زاویهٔ وسطی) را حدود پنج برابرِِ «فاصلهٔ آن نسبت به ستاره‌های اطراف» به سوی جلو ادامه دهیم، به ستارهٔ قطبی می‌ رسیم.

نکات:

1. صورت‌های فلکی ذات‌الکرسی و دبّ اکبر نسبت به ستارهٔ قطبی تقریباً روبه‌روی یکدیگر، و دور ستاره قطبی خلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخند. اگر یکی از آن‌ها پشت کوه پنهان بود، با دیگری می‌توان ستارهٔ قطبی را یافت. فاصلهٔ هر کدام از این دو صورت فلکی تا ستارهٔ قطبی تقریباً برابر است.

2. هر چه از استوا به سوی قطب شمال برویم، ستارهٔ قطبی در آسمان بالاتر (در ارتفاع بیشتر) دیده می‌شود. یعنی ستارهٔ قطبی در استوا (عرض جغرافیایی صفر درجه) تقریباً در افق دیده می‌شود، و در قطب شمال(عرض جغرافیایی ۹۰ درجه)تقریباً بالای سر (سرسو، سمت‌الرّأس، رأس‌القدم) دیده می‌شود. بالاتر از عرض جغرافیایی ۷۰ درجه شمالی عملا نمی‌توان با ستارهٔ قطبی شمال را پیدا کرد.

3. پس از اینکه ستاره قطبی را پیدا کردیم اگر رو به آن بایستیم رو به شمال ایستاده ایم بنابر این پشت سر ما جنوب خواهد بود و در تمام ایران (هر چند زاویه قبله در شهر های مختلف ، متفاوت است مثلا در ارومیه 17 و در زاهدان 72 درجه باید از جنوب به سمت غرب متمایل شد)(2) اما اگر رو به جنوب بایستیم و کمی رو به غرب حدود 45 درجه) متمایل شویم (جنوب غربی)تقریبا رو به قبله هستیم و برای نماز همین مقدار کافی است .

پی نوشت:

1. توضیح المسائل (امام خمینى)؛ ص: 176

2. برای اطلاع از مقدار انحراف زاویه قبله در شهر های مختلف ایران می توانید را ببینید