پرسش:

دلیل معجزه بودن قرآن را بیان کنید؟

 پاسخ:

در ابتداباید معنا و حقیقت اعجاز و معجزه و شرایط آن ذکر شود تا ببینیم آیا این شرایط در قرآن موجود است.

حقیقت اعجاز این است که مدّعی نبوت، عمل خارق العاده‌ای را انجام دهد و دیگران را برای انجام همانند آن دعوت کند اما از آوردن مانند آن عاجز و ناتوان باشند.(1)

قیود و شرایط مذکور در قرآن مجید دیده می شود، یعنی پیامبر اسلام با معجزه قرآن ادعای نبوت کرد و مردم را به هماوردی (تحدّی) فرا خواند تا جایی که حاضر شد کافران تنها یک سوره بیاورند و از تمام جهانیان برای ساختن سوره کمک بگیرند.(2) چهارده قرن است که این ندا در گوش جهانیان طنین انداز است، ولی کسی نتوانسته است در صحنه مبارزه گام بگذارد یا موفق شود.

اعجاز قرآن منحصر در اعجاز لفظی نیست، بلکه جنبه‌های متعددی را شامل می شود.

برخی از وجوه اعجاز قرآن

1- اعجاز طریقی: یعنی قرآن که معارف والا و معانی بلند و سخنان حکیمانه و دانش‌های مختلف در آن جمع شده، توسط شخصی آورده شده که حتی خواندن و نوشتن را نمی دانست.

بر این اساس قران مجید روی کلمه «امّی» در مورد پیامبر(ص) تکیه کرده و خطاب به پیامبر می فرماید: "پیش از این کتابی نمی خواندی و چیزی با دست خود نمی نوشتی تا مایه تردید و شک گمراهان گردد".(3)

2- اعجاز بیانی: شیوه سخن گفتن قرآن طوری است که با آن چه بشر تا کنون شنیده و گفته، تفاوت زیاد دارد. هیچ کلامی در زیبایی ظاهر و شیرینی بیان به پای قرآن نمی‌رسد. آنچه علمای ادب از آن به فصاحت و بلاغت تعبیر می کنند، در بالاترین مقیاس در قرآن وجود دارد. قرآن دارای سبک خاصی است که نظیر آن یافت نمی شود. از این رو "ولید بن مغیره" که از بزرگ‌ترین ادیبان زمان جاهلیت بود، در مورد قرآن گفت: "از محمد سخنی شنیدم که نه شباهت به گفتار انسان‏ها دارد و نه پریان. گفتار او شیرینی خاصی دارد". اما او برای خنثی کردن تأثیر قرآن گفت: بگویید پیامبر ساحر است.(4)

نظم اهنگ الفاظ و صراحت و قاطعیت، متانت و عفّت بیان معانی، همه نشان دهنده زیبایی و هنر قرآن مجید است.

یک آیه از قرآن، ابن مقفع، ادیب معروف را به زانو در آورد و آن آیه "یا ارض ابلعی ماءک..."(5) می باشد، زیرا در عین اختصار ماجرای طوفان نوح را با تعبیرات کوتاه و بسیار پر معنی شرح می دهد. به گفته بعضی از محقّقان 23 نکته از صنایع ادبی در همین آیه جمع است.(6)

یکی از صاحب نظران می گوید: یک حرف از قرآن در جایگاهش معجزه است، زیرا آن حرف، کلمه‏ای را که در آن واقع شده نگاه می دارد و آن کلمه آیه را و آن آیه آیات بسیار را و همین راز اعجاز جاودانی قرآن است.(7)

3- اعجاز معنایی: قرآن از نظر محتوا و معنا نیز معجزه است، چون به شکل بسیار زیبایی مسائل اعتقادی را مطرح کرده و خداوند را به زیباترین وجه توصیف کرده است.

همچنین آیاتی از قرآن همخوان با قواعد علمی امروز است، مانند جاذبه عمومی، آفرینش جهان، حرکت زمین، حرکت منظومه شمسی، زندگی در کرات دیگر، زوجیت گیاهان، زوجیت عمومی و علل نزول باران.(8) این حقایق در گذشته برای بشر ناشناخته بوده و برخی از موارد همچنان مجهول است.

موریس بوکای در کتاب "مقایسه‏ای میان تورات، انجیل و قرآن و علم" پس از تطبیق آیات قرآن با دستاوردهای علمی می گوید: "چگونه می توان از تطبیق قرآن با جدیدترین فرآورده ‏های علمی بشر در شگفت فرو نرفت و آن را اعجاز به حساب نیاورد؟!"

جالب آن که در مفاد آیات قرآن کوچک‏ترین اختلافی وجود ندارد و این یکی دیگر از نشانه ‏های اعجاز قرآن در بخش اعجاز معنایی است. قرآن مجید به این حقیقت اشاره کرده: "آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند که اگر از سوی غیر خدا بود، اختلافات فراوانی در آن می یافتید".(9)

گونه‌های دیگر اعجاز:

1- اعجاز در پیشگوییهای تاریخی مانند غلبة روم بر ایران،‏

2- اعجاز در بیان رخدادهای تاریخی پیشین.

3- جامع بودن دانش‏های مختلف. قرآن کتاب حقوقی یا اخلاقی و یا کلامی و اعتقادی نیست، نیز تاریخی و بلاغی نمی‌باشد و در رشتة خاص علمی نیست اما در عین حال، همه این دانش‏ها را در خود جمع کرده است.

برای مطالعه بیشتر به کتاب‏های ذیر مراجعه کنید:

کتاب تفسیر نوین، محمد تقی شریعتی.

قرآن و آخرین پیامبر، ناصر مکارم شیرازی.

برهان رسالت، جعفر سبحانی.

وحی و نبوت، شهید مطهری.

تفسیر المیزان، ج 1، علامه طباطبایی.

پی نوشت‏ها:

1. جعفر سبحانی، الهیات و معارف اسلامی، ص 262.

2. بقره (2) آیه 23.

3. عنکبوت (29) آیه 48.

4. مجمع البیان، ج 9، ص 387.

5. هود (11) آیه 44.

6. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 8، ص 122.

7. محمد تقی شریعتی، تفسیر نوین، قسمت مقدمه، ص 52.

8. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 8، ص 190 - 180.

9. نساء (4) آیه 82.