چرا خدا از پیامبر خواست دعا کند تا علمش افزوده شود؟

پرسش:
 چرا در آيه 114 سوره طه، خدا از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) خواسته كه بگويد: (رَبِّ زِدْنى عِلْماً؛ خدايا بر دانش من بيفزا)؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 ابتدا بايد توجّه داشت كه گرچه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) تمامى علومى را كه مقام شامخ نبوّت و رسالت و امامت و رهبرى امّت لازم دارد به علم لدنى مى داند، ولى اين بدان معنا نيست كه همه دانش ها به همين جا پايان مى پذيرد؛ بلكه هنوز علومى وجود دارد كه هر چند در كار تبليغ دين مؤثر نيست، براى افزايش دانش و كمال آن حضرت مفيد است. در روايتى از آن بزرگوار مى خوانيم: «آن روز كه فرا رسد و دانشى كه مرا به خدا نزديك كند بر دانش من افزوده نشود... .»[1]
در روايتى از امام صادق(عليه السلام) نيز آمده است: «ما هر شب جمعه سرور و شادى خاصى داريم، از امام پرسيدند: «خدا اين شادى را افزون كند! اين شادى چيست؟، حضرت فرمود: «هنگامى كه شب جمعه مى شود، روح پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و ارواح امامان(عليهم السلام)
به عرش خدا مى روند و ما نيز با آن ها مى رويم و ارواح ما به بدن هاى ما باز نمى گردد، مگر با علم و دانش تازه اى و اگر چنين نبود، علوم ما پايان مى گرفت.»[2] از اين روايت و روايات مشابه آن دانسته مى شود كه در فرهنگ اسلامى، علم و دانش، گستره اى وسيع و نامتناهى وجود دارد و هر كس در هر شرايطى بايد براى دستيابى به آن بكوشد.
از سوى ديگر، پيش از جمله (وِ قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْما) در آيه ياد شده، اين جمله آمده است: (وَ لا تَعجَل بِالقُرآنِ مِن قَبلِ اَن يُقضى اِلَيكَ وحيُهُ[3] پس نسبت به (تلاوت) قرآن عجله مكن، پيش از آن كه وحى آن بر تو تمام شود) گويا پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)به خاطر عشق به فراگيرى قرآن و نگهدارى آن براى مردم، گاهى به هنگام دريافت وحى شتاب مى كرد و در ادامه براى آن كه مبادا گمان شود كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) از كسب علم بيش تر نهى شده، بلافاصله مى فرمايد: (قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْما)؛ يعنى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)نبايد عجله كند؛ ولى تلاش براى افزايش دانش لازم است.[4]
برخى مفسّران نيز معتقدند كه در جمله اوّل به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) دستور داده شده است كه پيش از فهم همه جانبه آيات نازل شده، در دريافت آيات ديگر شتاب نكند و در جمله دوّم، از وى خواسته شده كه نسبت به ابعاد گوناگون آيات قرآن، آگاهى بيش ترى از خدا بخواهد.[5]

[1]. تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 13، ص 315، دارالكتب الاسلامية.
[2]. همان و تفسير نورالثقلين ذيل آيه مورد بحث.
[3]. طه/114.
[4]. همان، ص 314.
[5]. ر.ك: الميزان فى تفسير القرآن، علاّمه طباطبايى، ج 14، ص 207، مؤسسه اسماعيليان، قم.