چرا دعایم مستجاب نمی شود؟

پرسش:

نا شناس: من چندین ساله هر دعایی می کنم براورده نمیشه , قرآن که دروغ نیست چون گفته ادعونی استجب لکم یعنی همه دعاهایی که میکنم به ضررمنه؟؟؟ چرا باید یکی به آسونی به هدفش برسه و من با هزار بدبختی بازم نرسم؟

پاسخ:

با سلام وعرض ادب به شما پرسشگر محترم از اینکه به بنده اعتماد کردید وسوالتون رو مطرح کردید سپاسگزارم.انشاءالله که جوابم مفید باشد. تنها در خواستی که دارم این است که جواب را تا به آخر بادقت مطالعه بفرمایید مخصوصا روایت امیرالمومنین علی(ع) رو و اگر در انتها نکته ای یا نقدی داشتید بنده در خدمتان هستم.

در ابتدا نظرتون رو جلب می کنم به روایتی که  در آن شخصی ازحضرت علی (ع)سوالی مشابه شما پرسیدند و امام به زیبای جواب او را دادند و در ادامه دقیق وارد بحث می شوم وتوضیح می دهم.

روایت این است:

«شخصی نزد امیرالمومنین علی(ع)از عدم اجابت دعایشان شکوه کرد.حضرت علت آن را چنینن بیان فرمودند: 

دلهای شما در هشت چیز خیانت کرده اند(لذا دعایتان مستجاب نمی شود:)

1.خدا را شناختید ولی حق او را چنان که باید ادا نکردید.

2.به رسول او ایمان آوردید سپس باسنتش مخالفت کردید.

3.کتاب او را خواندید ولی بدان عمل نکردید.

4.می گویید از کیفر و عقاب می ترسید اما همواره اعمالی مرتکب می شوید که شما را به آن نزدیک می کند. 

5.می گویید به پاداش الهی مشتاقید لکن همواره کاری می کنید که شما را از آن دور می سازد.

6.از نعمت های خدا بهره می برید و شکر او را بجا نمی آورید.

7.به شما گفته شده دشمن شیطان باشید ولی شما با او دوستی می کنید.

8.عیوب مردم را نصب العین خود کرده اید واز عیوب خود غافلید.

با این همه چگونه انتظار دارید دعایتان مستجاب شود در حالی که خود درهای آن را بسته اید.

سپس فرمدند:تقوی پیشه کنید. اعمال خود را اصلاح کنید.نیات خود را صادق گردانید.امر به معروف ونهی از منکر کنید تا دعایتان مستجاب شود.»

این روایت قابل تامل است . من خودم که در تک تک مواردش مشکل دارم.

پرسشگر عزیز اگر به اوصاف الهی توجه كنیم و به صفات پروردگار ایمان بیاوریم و بدانیم خداوند رئوف و رحیم است، در می یابیم كه اگر خواسته های انسان بر آورده نمی شود، دلیلش بخل نیست. خداوند با توجه به كمال و سعادت و مصلحت انسان خواسته های او را اجابت می كند. در دعای افتتاح می خوانیم: "اگر حاجتم را دیر برآوردی، از سر نادانی بر تو عتاب كردم،‌در صورتی كه تأخیر در اجابت حاجتم برایم بهتر بوده است، زیرا تو به امور آگاهی".

البته شیطان در یكی از مواردی كه وسوسه می كند، همین مورد تأخیر اجابت دعا است. از این راه انسان را مأیوس می كند تا او به خدا بدبین شود. گاهی این وسوسه، در كارهای نیك و خوب انجام می شود و مثلاً انسان را به فكر ریا می اندازد، یا تلقین می كند كه این كار را به خاطر ریا انجام می دهم، بنابراین این فكر را نیز كه كار شما از ریا باشد، از ذهن خود دور نمایید. اما در موارد دعا ائمه اطهار(ع) به این نكته توجه داشته و همگان را از افتادن به دام بدبینی و سوء ظن به خدا برحذر داشته اند. امیرمؤمنان(ع) می فرماید: "دیر اجابت نمودن خدا، ‌تو را ناامید نكند كه همانا بخشش،‌ بسته به مقدار درخواست است و چه بسا در اجابت دعای تو تأخیر رخ دهد تا درخواست تو طولانی تر گردد و بخشش او كامل تر شود. چه بسا چیزی را خواسته ای و تو را نداده و بهتر از آن را در این دنیا یا آن دنیا داده و یا بهتر آن بوده كه آن را از تو باز دارد. چه بسا چیزی را طلب نمودی كه اگر به تو می داد،‌ تباهی دین و دنیای خود را در آن می دیدی".(1)

پس تأخیر اجابت دعا، نشان كم لطفی و كم محبتی خدا نیست، بلكه گاهی بر عكس، هرچه بیشتر تأخیر شود، دلیل بر بیشتر دوست داشتن خدا است. امام صادق(ع) می فرماید: "وقتی كه مؤمنی دعا می كند،‌ خداوند به ملائكه می فرماید: دعایش را مستجاب نمودم، ولی آن را نگه دارید و عطا نكنید كه من دوست دارم صدای این بندة مؤمن را بشنوم. بنده‌ای هم هست كه دعا می كند و خداوند می فرماید: زود حاجتش را بدهید كه آوازش را دوست ندارم".(2)

اگر كسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنیا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا امید نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید: "روز قیامت خداوند متعال می فرماید: ای بندة من!‌ تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اكنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می كند كه كاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیك كه می بیند".(3)

از روایات استفاده می شود كه هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد.

امام سجاد(ع) می فرماید: "دعای مؤمن یكی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده می شود یا بلایی را كه می خواست به او برسد،‌ از وی می گرداند".(4)

علاوه بر مطالب یاد شده، همیشه به این نكته توجه داشته باشید كه نماز و روزه و دعا و غیره، مطلوبیت ذاتی دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ویژه خواسته های دنیوی نیست، بلكه نفس دعا و مناجات با خدا،‌ صرف نظر از اجابت یا عدم اجابت، موضوعیت دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(5)

ما به دعا كردن امر شده ایم و باید به این وظیفه عمل كنیم و نتیجه را به خداوند واگذار نماییم.

برای استجابت دعا باید شرایطی را مهیا نمود و موانعی را برطرف ساخت. در ذیل به برخی از شرایط و موانع اشاره می‏شود:

الف) شرایط استجابت دعا.

1.دعا و ارتباط مداوم با خدا در هر حال:

خداوند به پیامبرش دستور می‏دهد كه "نفس خویش را در كمال شكیبایی در هر بامداد و شامگاه به دعا كردن و جلب خشنودی خدا وادار كن".(6)

قرآن كسانی را كه فقط در هنگام گرفتاری و مشكلات دعا می‏كنند، مورد نكوهش قرار داده است: "وقتی به انسان گرفتاری و غمی روی می‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف كنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت كمیت و كیفیت بكاهد و گاهی قطع نماید، به گونه‏ای كه) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری كه به او رسیده بود، نخوانده است!".(7)

امام صادق (ع) می‏فرماید: "كسی كه پیش‏دستی در دعا نكند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم". در روایت دیگری آمده كه "به او می‏گویند: تا امروز كجا بودی؟!".(8)

در اصول كافی آمده كه خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: "مرا در روزهای خوش و آسایش یاد كن تا من دعای تو را در روزهای گرفتاری و سختی اجابت كنم".(9)

2.دعا باید از صمیم قلب باشد.

تمام ذرات وجود انسان یك چیزی را بخواهد و طلب كند و دل و زیانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

3.اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:

امام صادق(ع) فرمود: "خدا دعایی را كه از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی‏كند پس وقتی دعا كنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش".(10)

4.قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.

امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه یكی از شما بخواهد كه هر چه از خدا درخواست می‏كند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدی جز به درگاه خدا نداشته باشد".(11) او به نقطه‏ای از ایمان و توكل باید برسد كه بداند همه قدرت‏ها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهی قرار دارند.

پس از خدا بخواهد كه اسباب و علل مادی و معنوی جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.

5.دعا باید در كنار تلاش و تدبیر باشد.

پیامبر اكرم(ص) فرمود: "الداعی بلا عمل كالرامی بلا وتر؛ كسی كه دعا می‏كند و به دنبال آن تلاش و عمل نمی‏كند، مانند آن است كه بی چله كمان تیر می‏اندازد".(129)

دعا نمی‏تواند جای تلاش و برنامه ریزی در زندگی را بگیرد، بلكه مكمل آن می‏تواند باشد.

6.دعا باید با حالت تضرع و دلی شكسته باشد.

امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه دلتان شكست، دعا كنید، زیرا دل تا پاك و خالص نشود، شكسته نمی‏شود".(139)

7.مكان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاً حرم امام حسین(ع) و كنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(ع) و كنار حجرالاسود.

8.زمان دعا: دعای پنهانی و در تاریكی شب زودتر به اجابت می‏رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز "وتر" كه بعد از خواندن هشت ركعت نماز شب و دو ركعت نماز شفع خوانده می‏شود.(14)

قرآن می‏فرماید: "پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانی و خفا بخوانید".

دعا در شب‏های ماه رمضان و رجب و دهه اول ذی‏الحجه و غیر آن دعا را به اجابت نزدیك می‏كند.

9.توسل به چهارده معصوم(ع) و آن‏ها را بر پایه آیه شریفه "وابتغوا الیه الوسیله" وسیله و شفیع قرار دادن.

10 - غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار ركعت نماز بخواند در هر ركعت یك مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یك مرتبه سوره "الناس" و یك مرتبه "فلق" را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربی و اتوب الیه و بعد از هفت مرتبه "لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم" سپس بگویید: یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت."(15)

به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار می‏گیرد و باید مراقب باشد تا راه دعا را درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانی راه دعا را ذكر خواهیم كرد.

ب) موانع استجابت دعا

امام علی(ع) می‏فرماید: -المعصیة تمنع الاجابة؛(16) گناه مانع اجابت دعا است".

گناهان سه نوع تأثیر منفی در دعا می‏گذارند:

1.لذت دعا و مناجات را سلب می‏كنند.

انسان دعا می‏كند، اما لذت نمی‏برد و رقت قلب پیدا نمی‏كند.

2.مانع استجابت دعا می‏شوند.

3.توفیق دعا كردن یا شركت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب می‏كنند.

برخی از گناهان در عدم اجابت دعا تأثیر بیشتر دارند كه در ذیل به نمونه‏ای از آن‏ها اشاره می‏كنیم.

امام سجاد(ع) فرمود: "گناهانی كه دعا را بازمی‏گرداند و مانع استجابت می‏شوند، عبارتند از: بددلی و سوءظن به مؤمنان و كارهای آنان؛ طینت و درونی ناپاك داشتن؛ نفاق و دورویی با برادران و خواهران ایمانی؛ عدم اطمینان به اجابت دعا؛ تأخیر نمازهای واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضیلت) آن كه وقت آن بگذرد؛ بدزبانی و فحاشی و اهانت كردن؛ نزدیك نشدن به خدا به وسیله صدقه و كارهای نیك". (17)

نیز فرمود: "از جمله گناهانی كه مانع استجابت دعا می‏گردد، نافرمانی و رنجاندن خاطر پدر و مادر است".(18)

در برخی از روایات، بداخلاقی سبب باز گرداندن دعا معرفی شده است.

علل عدم اجابت دعاها از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع)

مردی به حضرت عرض كرد: خداوند می‏فرماید: "ادعونی استجب لكم" پس چرا ما دعا می‏كنیم، ولی اجابت نمی‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏های شما در هشت مورد خیانت و بی وفایی كرد:

1.خدا را شناختید، ولی حقش را آن گونه كه بر شما واجب بود، ادا نكردید. از این رو آن معرفت به كار شما نیامد.

2.به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولی در عمل با سنت و روش او مخالفت كردید، پس ثمره ایمان شما چه شد؟

3.كتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولی در عمل با آن مخالفت كردید.

4.گفتید ما از آتش دوزخ می‏ترسیم، ولی در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوی جهنم می‏روید.

5.گفتید ما به بهشت تمایل و رغبت داریم، ولی كارهایی انجام می‏دهید كه شما را از بهشت دور می‏سازد.

6.نعمت‏های خدا را استفاده می‏كنید، ولی شكر و سپاس گزاری نمی‏كند.

7.خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، شما نیز او را دشمن گیرید.(19) شما به زبان او را لعن می‏كنید، ولی در عمل با او دوستی می‏نمایید و از او اطاعت می‏كنید.

8.عیب‏های مردم را برابر دیدگان‏تان قرار دادید و عیب‏های خود را پشت سرانداختید، در نتیجه كسی را ملامت می‏كنید كه خود به ملامت سزاوارتر از او هستید.

با این وضع چه دعایی از شما مستجاب گردد، در صورتی كه شما راه‏ها و درهای دعا را به روی خود بسته‏اید؟!

"پس تقوا پیشه كنید؛ كارهایتان را اصلاح كنید؛ امر به معروف و نهی از منكر كنید تا خدا دعایتان را مستجاب كند.(20)

راه دعا از دیدگاه امام صادق(ع)

شخصی خدمت امام صادق(ع) عرض كرد: دو آیه در قرآن است كه تأویل و معنای آن را نمی‏دانم. یكی "ادعونی استجب لكم" است، كه ما هر چه دعا می‏كنیم، اجابت نمی‏شود. حضرت فرمود: "من سر عدم اجابت دعایتان را به شما می‏گویم. اگر تو خدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت كنی و آن گاه او را بخوانی، دعایت را اجابت می‏كند، ولی تو با (دستورهای) او مخالفت كرده، نافرمانی‏اش می‏كنی. او نیز اجابت نمی‏كند. با این حال، اگر خدا را از راهش بخوانی - اگر چه گناهكار باشی - خدا دعایت را مستجاب می‏كند".

آن شخص پرسید: راه دعا چیست؟ فرمود: "نماز (21) كه خواندی، ابتدا تمجید كرده، او را به بزرگی می‏ستایی و به هر نحو كه می‏توانی، حمد و ستایش می‏كنی، سپس بر پیامبر(ص) و آلش درود می‏فرستی و به تبلیغ رسالتش گواهی می‏دهی، و بر ائمه هدی سلام می‏دهی، آن گاه نعمت‏های خدا را بر خود می‏شماری و او را به خاطر آن‏ها ستایش و شكر می‏كنی. بعد به گناهان خود یكایك اعتراف می‏كنی و هر كدام را كه به یادداری، اقرار می‏نمایی. هر كدام را به خاطر نداری، به طور سربسته به زبان می‏آوری و از همه گناهان به درگاه خدا توبه می‏كنی و تصمیم می‏گیری كه دیگر گناه نكنی و از روی پشیمانی و صدق نیت و خلوص، و در بیم و امید از آن‏ها

استغفار و طلب آمرزش می‏كنی، سپس می‏گویی: اللهم انی أعتذر الیك من ذنوبی و استغفرك و أتوب الیك فأعنی علی طاعتك و وفّقنی لما اوجبت علیّ من كل ما یرضیك فانی لم أر أحداً بلغ شیئاً من طاعتك الا بنعمتك علیه قبل طاعتك، فأنعم علیّ بنعمة أنال به رضوانك و الجنةَ. بعد از رعایت این مراتب، حاجت خود را بخواه، كه امیدوارم خدا ناامیدت نكند و حاجتت را برآورد.(22)

چند تذكر:

1.گاهی با وجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمی‏شود، چون به مصلحت ما نیست، یعنی چیزی را طلب می‏كنیم كه به سود ما نیست، اگر چه می‏پنداریم به نفع ما است.(23)

2.گاهی دعا مستجاب می‏شود، ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر می‏افتد، حتی ممكن است تا بیست سال طول بكشد تا محقق گردد.

3.در روایت است خداوند وقتی بنده‏ای را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می‏اندازد تا بنده‏اش با او راز گوید.

از این رو مؤمنان ثابت قدم هیچ گاه از تكرار دعا مأیوس نمی‏شوند، بلكه می‏گویند:

دسـت از طلب نـدارم تا كـام من برآید یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید.

واینکه بعضی ها خوب نیستند ودعایشان مستجاب می شود علتش ممکن است این روایت باشد که ذکر شده چون خدا نمی خواهد صدای او را بشنود دعایش را مستجاب مکند تا زود از درگاه او فاصله بگیرد و بنده بدش را نبیند.

خوب جوابم به پایان رسید اگه نکته ای بود یا نقدی داشتید بفرمایید تا به نتیجه مطلوب برسیم.

پی نوشت ها:

1.نهج البلاغه، نامه 31.

2.اصول كافی، ج 4، ص 245.

3.همان، ص 247.

4.تحف العقول، ص 202.

5.مصباح یزدی، بر درگاه دوست، ص 56.

6.كهف (18) آیه 28.

7.یونس (10) آیه 12.

8.اصول كافی، ج 4، ص 219.

9.بحارالانوار، ج 93، ص 381.

10.بحارالانوار ج 93، ص 305.

11.عدة الداعی، ص 97.

12.عدة الداعی، ص 97.

13.مكارم الاخلاق، ص 315.

14.پیامبر(ص) فرمود: "برای خدا منادی هست كه هنگام سحر ندا می‏كند: آیا دعا كننده‏ای هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار كننده‏ای هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست كننده‏ای هست تا به او عطا نمایم؟"

15.رساله "لقاءالله"، میرزا جواد آقا ملكی تبریزی، ص 119.

16.همان، ص 87.

17.غررالحكم، ترجمه محمد علی انصاری، ج 1، ص 32.

18.معانی الاخبار، ص 271، به نقل از كیفرگناه و عواقب آن، سید هاشم رسولی محلاتی.

19.همان، ص 270.

20.مؤمن (40) آیه 60.

21.بحارالانوار، ج 93، ص 376 و 377.

22. غسل و نماز توبه به كیفیتی كه ذكر شد.

23.فلاح السائل، ص 38 و 39.

24.قرآن كریم در این مورد می‏گوید: "چه بسا چیزی را خوش ندارید، حال آن كه خیر و منفعت شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن كه شر و ضرر شما در آن است. خدا می‏داند، ولی شما نمی‏دانید". سوره بقره، آیه 216.