به، هدیه، جایزه بانکی، مهر و ارث
اجوبه الاستفتائات
س 851: آیا هبه و هدیه عید (عیدی) خمس دارد؟
ج: هبه و هديه خمس ندارد، هرچند احوط اين است که اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.
س 852: آیا به جایزه‏هایی که توسط بانکها و صندوق‏های قرض‌الحسنه به افراد پرداخت می‏شود، خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: خمس در جايزه‏ها و هديه‏ها واجب نيست.
س 853: آیا مبالغی که بنیاد شهید به خانواده‏های شهدا می‏پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: چيزى که بنياد شهيد به خانواده‏هاى عزيز شهدا هديه مى‏کند، خمس ندارد.
س 854: آیا نفقه‏ای که شخصی از طرف پدر یا برادر یا یکی از اقوام دریافت می‏کند، هدیه محسوب می‏شود یا خیر؟ در صورتی که نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آیا بر نفقه گیرنده پرداخت خمس آنچه که از او می‏گیرد، واجب است؟
ج: تحقق عنوان هبه و هدیه تابع قصدِ دهنده است و در فرض سؤال بر نفقه گیرنده، پرداخت خمس آن واجب نیست.
س 855: به دخترم یک واحد مسکونی به عنوان جهیزیه عروسیش داده‏ام، آیا این واحد مسکونی خمس دارد؟
ج: اگر هبه واحد مسکونى که به دخترتان بخشيده‏ايد، عرفاً مطابق شأن شما محسوب شود، و در بين سال خمسى بخشيده باشيد، دادن خمس آن واجب نيست.
س 856: آیا جایز است که انسان مالی را قبل از گذشت یک سال بر آن، به همسرش هدیه دهد، با آنکه می‏داند وی آن مال را برای خرید خانه در آینده و یا مخارج ضروری، ذخیره خواهد کرد؟
ج: اين کار جايز است و مالى که به همسرتان بخشيده‏ايد، اگر به مقدارى باشد که عرفاً مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صورى و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.
س 857: زن و شوهری برای اینکه خمس به اموال آنها تعلّق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسی‏شان، اقدام به هدیه کردن سود سالانه خود به یکدیگر می‏کنند، امیدواریم حکم خمس آنها را بیان فرمایید.
ج: با اين‏گونه بخشش که صورى و براى فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمى‏شود.
س 858: شخصی برای رفتن به حج استحبابی مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کرده، ولی قبل از تشرف به زیارت خانه خدا، فوت نموده است، این مبلغ چه حکمی دارد؟ آیا مصرف کردن آن در نیابت از حج میت واجب است؟ آیا خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: فيش حج که در قبال مبلغى که به حساب سازمان حج واريز کرده، دريافت نموده، به قيمت فعلى‏اش از ترکه ميت محسوب مى‏شود، و ميت اگر حج برذمّه ندارد و وصيت به حج هم نکرده، صرف آن در حج نيابى براى ميت واجب نيست، و خمس آن اگر پرداخت نشده‏ باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.
س 859: باغ پدری از طریق بخشش یا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هدیه یا انتقال به او بابت ارث، قیمت زیادی نداشت، ولی در حال حاضر قیمت آن هنگام فروش با قیمت قبلی آن تفاوت زیادی کرده است، آیا به آن مقدار زیادی که بر اثر افزایش قیمت حاصل شده، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هرچند قيمت آنها افزايش يافته باشد، مگر اينکه نگهدارى آن به قصد تجارت و زياد شدن قيمت باشد؛ که در اين صورت، پس از فروش بنا بر احتياط واجب بايد خمس ارزش افزوده آن پرداخت شود.
س 860: اداره بیمه مبلغی را بابت هزینه درمان به من بدهکار است و مقرر شده که در همین روزها به من پرداخت شود، آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر از درآمد هزینه کرده‌اید و بعد بیمه آن را برمی‌گرداند، خمس دارد.
س 861: آیا به پولی که از حقوق ماهیانه‏ام برای خرید لوازم ازدواج در آینده، پس‌انداز می‏کنم، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر عين پولى را که بابت حقوق ماهيانه مى‏گيريد، پس‌انداز مى‏کنيد، بايد سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنکه بخواهيد تا چند روز آينده صرف خريد لوازم ضرورى ازدواج نماييد.
س 862: در کتاب «تحریرالوسیله» آمده است که مهریه زن خمس ندارد و فرقی بین مهریه مدت‌دار و بدون مدت گذاشته نشده است، امیدواریم آن را توضیح فرمایید.
ج: در عدم وجوب خمس مهريه فرقى بين مهريه مدت دار و بدون مدت و بين پول نقد و کالا وجود ندارد.
س 863: دولت در ایام عید به کارمندان خود اجناسی را به عنوان عیدی داده که مقداری از آن تا سر سال باقی مانده است. با توجه به اینکه عیدی کارمندان خمس ندارد، ولی چون ما در برابر این اجناس مقداری پول پرداخت کرده‏ایم، لذا آنچه به ما داده می‏شود هدیه به معنای دقیق آن نیست، بلکه با قیمت کمتری در برابر عوض داده شده است، آیا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن پول پرداخت شده، باید داده شود؟ یا اینکه باید قیمت واقعی آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و یا چون عیدی است، هیچ‌گونه خمسی ندارد؟
ج: در فرض مذکور نظر به اينکه قسمتى از اجناس در واقع از سوى دولت مجانى به کارمند داده مى‏شود و در برابر قسمتى پول دريافت مى‏کنند، فلذا از کالاى باقى‌مانده به نسبت مقدارى که پول در برابر آن پرداخت نموده‏ايد، واجب است که خمس عين اجناس باقى‌مانده يا قيمت فعلى آن را بپردازيد.
س 864: شخصی فوت نموده و هنگام حیات، خمسی را که بر ذمّه‏اش بوده در دفتر خود یادداشت کرده و تصمیم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وی همه افراد خانواده او به استثنای یکی از دخترانش از پرداخت خمس خودداری کرده و در ترکه متوفّی برای مخارج خود و میت و غیر آن، تصرّف می‏کنند، خواهشمندیم نظر خود را در رابطه با مسائل زیر بیان فرمایید:

1 ـ تصرّف در اموال منقول و غیرمنقول متوفّی توسط داماد یا یکی از ورّاث او، چه حکمی دارد؟

2 ـ غذا خوردن داماد یا یکی از ورثه در خانه او چه حکمی دارد؟

3 ـ تصرّفات قبلی این افراد در اموال میت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّی چه حکمی دارد؟
ج: اگر ميّت وصيت کند که مقدارى از دارايى او به عنوان خمس پرداخت شود يا ورثه يقين پيدا کنند که وى مقدارى خمس بدهکار است، تا وصيت ميت و يا خمسى را که بر عهده دارد از ما ترک او ادا نکنند، نمى‏توانند در ترکه او تصرّف نمايند، و تصرّفات آنان قبل از عمل به وصيت وى يا پرداخت دين او، نسبت به مقدار وصيت يادين در حکم غصب است و نسبت به تصرّفات قبلى نيز ضامن هستند.

قرض، حقوق ماهیانه، بیمه، و بازنشستگی‏

س 865: آیا بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه آنها زیاد می‏آید، با توجه به اینکه بدهی‏های نقدی و قسطی دارند، خمس واجب است؟
ج: اگر بدهى بر اثر قرض کردن در طول سال براى مخارج همان سال يا خريد بعضى از مايحتاج سال به‌صورت نسيه باشد، در صورتى که بخواهد دين خود را از منافع همان سال ادا نمايد، مقدار دين از باقى‌مانده درآمد آن سال استثنا مى‏شود، و در غير اين صورت، تمام درآمد باقى‌مانده خمس دارد.
س 866: آیا قرضی که برای حج تمتع گرفته می‏شود باید خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقی‌مانده آن برای مخارج حج پرداخت شود؟
ج: مالى که قرض گرفته مى‏شود، خمس ندارد.
س 867: من در خلال پنج سال مبلغی را به بنیاد مسکن جهت گرفتن زمینی به امید تأمین مسکن پرداخت کردم، ولی تاکنون تصمیمی برای واگذاری زمین گرفته نشده است، لذا تصمیم دارم، آن مبالغ را از بنیاد مسکن باز پس بگیرم، با توجه به اینکه قسمتی از آن را قرض گرفته‏ام و قسمتی را هم از فروش فرش خانه‏ام و باقی‌مانده آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهیه کرده‏ام، امیدوارم به دو سؤال ذیل پاسخ فرمایید.

1 ـ اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگیرم و آن را فقط برای تهیه مسکن (زمین یا خانه) مصرف کنم، آیا خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟

2 ـ چه مقدار خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: در فرض مرقوم که پول از راه هديه يا قرض يا فروش لوازم زندگى تهيه شده، خمس آن واجب نيست.
س 868: چند سال پیش از بانک وام گرفته و آن را به مدت یک سال به حساب بانکی‏ام واریز کردم، و بدون آنکه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را می‏پردازم، آیا به این وام، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: خمس آن مقدار از وام مزبور که اقساط آن را تا سر سال خمسى از منفعت کسب خود پرداخت کرده‏ايد، واجب است.
س 869: اینجانب مبالغی به خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و این بدهکاری تا دوازده سال طول خواهد کشید، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمایی فرمایید که آیا این بدهی از درآمد سال استثناء می‏شود؟
ج: اقساط بدهى ساخت مسکن و مانند آن را هرچند مى‏توان از درآمد کسب همان سال پرداخت نمود، ولى در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمى‏شود، بلکه به باقى‌مانده درآمد سر سال خمسى، خمس تعلّق مى‏گيرد.
س 870: کتابهایی که دانشجو از مال پدر خود یا از وامی که دانشگاه به دانشجویان می‏دهد، می‏خرد و منبع درآمدی هم ندارد، آیا خمس دارد؟ در صورتی که بداند پدر خمس پول کتابها را نداده، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
ج: کتابهایی که با پول وام و یا با پولی که پدر به او بخشیده، خریده شده است، خمس ندارد.
س 871: اگر شخصی مبلغی را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟
ج: بر قرض گيرنده خمس مال قرضى واجب نيست، ولى قرض دهنده اگر مال قرضى را از درآمد ساليانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتى که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگيرد، واجب است که هنگام رسيدن سال خمسى‏اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال بگيرد، فعلاً پرداخت خمس آن واجب نيست، ليکن هر وقت آن را وصول کرد بايد خمس آن را بدهد.
س 872: افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت می‏کنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت می‏کنند، بپردازند؟
ج: در صورتى که از مخارج سال اضافه بيايد، پرداخت خمس آن واجب است.
س 873: اسیرانی که به پدر و مادر آنان از طرف جمهوری اسلامی در طول مدت اسارت، حقوق ماهیانه پرداخت شده و در بانک پس‌انداز گشته است، آیا به مال مزبور خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: پول مذکور خمس ندارد.
س 874: من به شخصی مبلغی پول بدهکارم، اگر سر سال برسد وطلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقداری از درآمد سالانه که با آن می‏توانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آیا این بدهی از درآمد سالانه استثناء می‏شود یا خیر؟
ج: بدهى اعم از اينکه بر اثر قرض گرفتن باشد و يا بر اثر خريد نسيه لوازم خانگى، اگر به خاطر تأمين مخارج سالانه زندگى همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نمايد، از درآمد سال کسر مى‏شود، ولى اگر براى بدهى‏هاى سالهاى قبل باشد، هرچند مصرف درآمد سالانه براى پرداخت آن جايز است، ولى اگر تا پايان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمى‏شود.
س 875: آیا خمس بر کسی که مالی در حساب سالانه‏اش باقی مانده، و در حالی سال خمسی‏اش رسیده که بدهکار است، با توجه به اینکه چند سال برای پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟
ج: بدهى پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمى‏شود، مگر اين که براى تأمين هزينه‏هاى سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقدارى را که مى‏خواهد صرف بدهى خود کند، استثنا مى‏شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلّق نمى‏گيرد.
س 876: آیا به مالی که شرکت‏های بیمه بر اساس قرارداد برای جبران خسارت به بیمه شده پرداخت می‏کنند، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: پولى که شرکت‌هاى بيمه به فرد بيمه شده پرداخت مى‏کنند، خمس ندارد.
س 877: در سال گذشته مبلغی را قرض گرفته و با آن زمینی خریدم به این امید که افزایش قیمت پیدا کند و بعد از فروش آن و خانه مسکونی فعلی‌ام، مشکل مسکن خود را در آینده حل کنم، اکنون سال خمسی من فرا رسیده، سؤال من این است که آیا می‏توانم آن بدهی را از منفعت کسب سال گذشته‏ام که خمس به آن تعلّق گرفته، استثنا کنم یا خیر؟
ج: با فرض اين که قرض مزبور جهت خريد زمين براى فروش آن در آينده بوده است، از منفعت کسب سالى که در آن قرض گرفته‏ايد، استثناء نمى‏شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال زياد آمده، واجب است.
س 878: من از بانک مقداری وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاریخ سال خمسی‏ام فرا می‏رسد و می‏ترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آینده قادر به ادای آن نباشم، تکلیف من هنگام رسیدن سال خمسی ام در رابطه با پرداخت خمس چیست؟
ج: اگر درآمد سال را پيش از پايان آن در پرداخت قرض خود مصرف کنيد و قرض هم براى افزايش سرمايه نباشد، خمس ندارد، ولى اگر قرض براى افزايش سرمايه باشد و يا قصد پس‌انداز درآمد سالانه را داشته باشيد، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.
س 879: معمول است که برای اجاره خانه مقداری پولِ پیش پرداخت می‏کنند، اگر این پول از منابع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتی که بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره کند، چطور؟
ج: خمس تعلّق می‌گیرد ولی اگر به این پول برای اجاره منزل نیاز دارد می‌تواند مهلت بگیرد و پس از رفع نیاز پرداخت نماید.

فروش خانه، وسائل نقلیه و زمین‏

س 880: آیا به خانه‏ای که قبلاً با مالی که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلّق می‏گیرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آیا خمس بر اساس قیمت فعلی محاسبه می‏شود یا قیمت زمان ساخت آن؟
ج: اگر خانه از درآمد بين سال براى زندگى و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر از درآمدى که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولى که در ساخت آن هزينه شده، بايد پرداخت شود.
س 881: مدتی قبل آپارتمان مسکونی خود را فروختم. این معامله هم زمان با رسیدن سال خمسی من بود و چون خود را موظف به ادای حقوق شرعی می‏دانم، بر اثر شرایط خاص زندگی‏ام در این رابطه با مشکل مواجه شده‏ام، امیدوارم مرا در این رابطه راهنمایی فرمایید.
ج: اگر خانه مسکونى فروخته شده را با پولى که خمس نداشته و يا با درآمد بين سال خريده‏ايد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 882: خانه نیمه سازی در یکی از شهرها دارم که به علت سکونت در ساختمان‏های دولتی نیازی به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته و با پول آن ماشینی برای استفاده شخصی بخرم، آیا به پول آن خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر خانه ‏مزبور را از درآمد سالانه ‏و در بين ‏سال ‏به قصد سکونت‏ در آن ساخته ‏يا خريده‏ايد، و در همان سال آن را فروخته‏ايد پول فروش آن اگر در همان سال فروش در مؤونه زندگى‏ مصرف شود، خمس ندارد، و همچنين اگر بعد از سکونت در آن، در سال بعد آن را فروخته باشيد، پول فروش آن خمس ندارد.
س 883: تعدادی درب پروفیلی برای خانه مسکونی‏ام خریداری کردم، ولی بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومینیوم واریز کردم تا به جای دربهای قبلی، به همان قیمت برای من دربهای آلومینیومی بسازد، آیا به آن پول خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: در فرض مرقوم که مورد استفاده واقع نشده، پول فروش آن خمس دارد.
س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه‏ای پرداخت نمودم تا در آینده زمین مسکونی به من تحویل دهد و الآن یک سال از آن می‏گذرد و از طرفی قسمتی از آن پول مال خودم است و قسمت دیگر را قرض کرده و مقداری از قرض را هم پرداخته‏ام، آیا به آن خمس تعلّق می‏گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟
ج: اگر گرفتن زمين براى ساخت مسکن مورد نياز متوقف بر پيش پرداخت مقدارى از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتى اگر از درآمد کسب شما باشد.
س 885: اگر شخصی خانه خود را فروخته و پول آن را برای استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسی اش فرا برسد، چه حکمی دارد؟ و اگر این پول را برای خرید خانه، پس‌انداز نماید، چه حکمی دارد؟
ج: اگر خانه را از درآمد سالانه شغلى براى سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته يا خريده و بعد از سال خمسى آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 886: آیا به اموالی که به تدریج برای خرید خانه یا سایر مایحتاج زندگی پس‌انداز می‏شود، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر خريد مايحتاج ضرورى زندگى برحسب وضع مالى شخص متوقّف بر پس‌انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس‌اندازها را در آينده نزديک (تا چند روز) صَرف خريد مايحتاج ضرورى زندگى نمايد، خمس ندارد.
س 887: چند سال پیش ماشینی خریدم که در حال حاضر فروش آن به چندین برابر قیمت ممکن است، با توجه به اینکه پول خرید آن، مخمّس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قیمت فعلی آن، می‏خواهم خانه‏ای برای سکونت بخرم، آیا به مجرد دریافت پول، همه آن خمس دارد یا فقط به پولی که با آن ماشین را خریده‏ام، خمس تعلّق می‏گیرد و مقدار باقی‌مانده که همان مقدار افزایش قیمت ماشین است، جزء درآمد سال فروش ماشین محسوب می‏شود که اگر تا پایان سال فروش در مخارج زندگی مصرف نشود، خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر ماشین‏ جزء مؤونه شما باشد و آن‏ را از درآمد بین ‏سال جهت‏ استفاده ‏شخصی زندگی‏ خریده ‏باشید، پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر ماشین را برای کار کردن خریده‏اید، در صورتی که با مال قرضی یا نسیه خریده باشید، فقط خمس مالی که برای ادای دین صرف کرده‏اید، واجب‏ است، البته در مورد تنزل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است.
س 888: من مالک خانه بسیار محقّری هستم، و به عللی تصمیم به خرید خانه دیگری گرفتم، ولی به علت بدهی مجبور به فروش ماشینی که از آن استفاده می‏کردم و گرفتن مبلغی وام از بانک استان و صندوق قرض‌الحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اینکه ماشین را قبل از تاریخ سال خمسی‌ام فروخته و پول آن را برای پرداخت مقداری از بدهی‌هایم مصرف کرده‏ام، آیا به پول حاصل از فروش ماشین خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: در فرض سؤال، پول حاصل از فروش ماشين خمس ندارد.
س 889: خانه، ماشین و لوازم مورد نیاز انسان یا خانواده او که از درآمد سال خریده شده است، اگر در اثر ضرورت و یا به منظور تبدیل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حکمی دارد؟
ج: پول حاصل از فروش چيزى که از مؤونه بوده، خمس ندارد.
س 890: اگر خانه یا ماشین یا غیر آنها از احتیاجات زندگی با پولی که خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصی نه به قصد استفاده از آنها برای فروش یا تجارت خریداری شده و سپس به علتی فروخته شود، آیا به اضافه قیمت آنها که بر اثر افزایش قیمت بازار بوده، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: سود حاصل از افزايش قيمت در فرض سؤال، خمس ندارد.

گنج، معدن و مال حلال مخلوط به حرام‏

س 891: نظر حضرتعالی درباره گنجی که افراد در زمینی که مالک آن هستند، پیدا می‏کنند، چیست؟
ج: ميزان در اين گونه امور مقررات نظام جمهورى اسلامى است.
س 892: اگر مقداری سکّه نقره که تاریخ آن به حدود صد سال پیش بر می‏گردد، از زیر خاک ساختمان ملکی شخصی پیدا شود، آیا این سکّه‏ها متعلّق به مالک فعلی آن ساختمان مانند وارث قانونی یا خریدار است یا خیر؟
ج: حکم گنج را دارد که قبلاً بیان شد.
س 893: شبهه زیر برای ما مطرح شده است:

با توجه به اینکه خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گرانقدر از احکام مسلم است، حکم معادنی که دولت آن را استخراج می‏کند با التفات به اینکه مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حکومت بالاصالة صورت می‏گیرد و آن را به مصرف ملت می‏رساند، در این حالت دولت مانند شخصی است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص دیگری می‏بخشد یا هدیه می‏دهد و یا بر او تصدق می‏کند، در هر صورت اطلاق ادله خمس شامل این فرض نیز می‏شود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا اینکه حکومت به وکالت از ملت، معادن را استخراج می‏کند که در این صورت در واقع استخراج کننده خود ملت است، در این فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و یا اینکه حکومت با ولایت بر ملت، معادن را استخراج می‏نماید که در این حالت استخراج کننده یا خود ولی است یا اینکه مانند نیابت است که بر اساس آن در واقع مولیّ علیه استخراج کننده است، به هر حال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همانگونه که خود معدن اگر به حد نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست که با مصرف کردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالی درباره این مسأله مهم چیست؟
ج: از شرایط وجوب خمس در معادن این است که شخص یا اشخاصی با مشارکت با یکدیگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اینکه سهم هر یک به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنی که دولت استخراج می‏کند، نظر به اینکه ملک خاص شخص یا اشخاص نیست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جایی برای وجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمی‏ماند، و این استثنایی بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنی که توسط شخص خاصی یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج می‏شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اینکه آنچه آن شخص استخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصی که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کرده‏اند، بعد از کم کردن هزینه‏های استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکی از آن دو باشد.
س 894: اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمی دارد و چگونه حلال می‏شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟
ج: اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقیق آن را نمی‏داند و صاحب آن را هم نمی‏شناسد، راه حلال کردن آنها این است که خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهده او نیست.
س 895: قبل از رسیدن سر سال خمسی‌ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینکه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداخته‏ام، نظر حضرتعالی در این‌باره چیست؟
ج: اگر آن مال را قرض داده‏اید و سر سال خمسی قابل وصول نیست، فعلاً خمس آن بر شما واجب نیست، بلکه هنگامی واجب می‏شود که آن را دریافت کنید، ولی در این صورت شما حقی در سود حاصل از کار قرض گیرنده ندارید، و اگر چیزی از او مطالبه نمایید، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمایه مضاربه به او داده‏اید، بر اساس قرارداد، در سود آن شریک هستید و واجب است که خمس سرمایه را بپردازید.
س 896: من در بانک کار می‏کنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلند مدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت می‏شود، آیا پرداخت خمس این مال که درحساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
ج: اگر پس گرفتن این مبلغ در حال حاضر ممکن نیست تا آن را پس نگرفته‏اید، خمس آن واجب نیست. ولی سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
س 897: روشی برای سپرده‌گذاری اموال در بانک‏ها وجود دارد که براساس آن هیچ‌گاه پول به دست استفاده کننده نمی‏رسد، ولی به حساب او در بانک طبق شماره معیّنی واریز می‏شود، آیا به این اموال خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: اگر مالی را که نزد بانک به ودیعه گذاشته‏اید از منافع کسب شما باشد و هنگام رسیدن سال خمسی گرفتن آن مبلغ از بانک برای شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود.
س 898: آیا خمس مالی که مستأجر به عنوان رهن به موجر می‏دهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟
ج: اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده موجر که آن مال را به عنوان قرض می‏گیرد، واجب نیست.
س 899: حقوق ماهیانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همان سال (سال دریافت) محسوب می‏شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا اینکه به این مال اصلاً خمس تعلّق نمی‏گیرد؟
ج: حقوق معوقه از درآمدهاى سال دريافت آن محسوب مى‏شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.

مؤونه‏

س 900: شخصی دارای کتابخانه‏ای شخصی است که مدتی از آن کتابها استفاده می‏نموده است، فعلاً چند سال است که از آن استفاده نمی‏کند، ولی احتمال می‏دهد که در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتی که از کتابها استفاده نمی‏کند، به آن خمس تعلّق می‏گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین اینکه خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟
ج: اگر کتابها در زمان خريد آن مورد نياز او براى مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفى او باشد، خمس ندارد، حتى اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنين اگر کتابها به او ارث رسيده و يا از طرف پدر و مادر و يا ديگران به او هديه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمى‏گيرد.
س 901: آیا به طلایی که شوهر برای همسرش می‏خرد، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب مى‏شود و خمس ندارد.
س 902: آیا به پولی که برای خرید کتاب از نمایشگاه بین‏المللی کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز کتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر کتابهاى مزبور، مورد نياز و به مقدار متناسب با شأن عرفى شخص باشد، خمس ندارد.
س 903: اگر فردی زمین دومی که مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسکن برای عائله اوست داشته باشد، ولی در طول سال خمسی قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یک سال نمی‏تواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟
ج: در عدم وجوب خمس، در زمينى که براى ساخت مسکن بدان نياز دارد، فرقى بين اينکه يک قطعه باشد يا چند قطعه، و يا يک مسکن باشد يا چند مسکن، وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نياز به آن به مقتضاى موقعيت و شأن عرفى وى و همچنين وضع مالى او براى ساخت تدريجى آن است.
س 904: یک سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آنها برای عدم تعلّق خمس به آن کافی است؟
ج: معيار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نياز به آن مطابق با شأن عرفى مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.
س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده میهمان به آنها نیاز باشد، آیا خمس در آنها واجب است؟
ج: در فرض سؤال خمس در آنها واجب نيست.
س 906: با توجه به فتوای امام خمینی(قدّس‏سرّه) در مسأله جهیزیه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر می‏برد، اگر در منطقه‏ای رسم براین باشد که خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حکمی دارد؟
ج: اگر تهيه اثاث و لوازم زندگى براى آينده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.
س 907: آیا استفاده از یک جلد از دوره کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن دوره می‏شود یا اینکه باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟
ج: اگر مجموع آن دوره مورد نياز باشد و يا خريد جلدى که به آن احتياج است متوقف بر خريد دوره کامل آن باشد، خمس ندارد، در غير اين صورت بايد خمس مجلّداتى که الآن مورد نياز نيست، پرداخت شود، و مجرد خواندن يک صفحه از هر جلد کتاب، براى ساقط شدن خمس کافى نيست.
س 908: داروهایی که از درآمد وسط سال خریده شده و پول آن توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‏شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: اگر خريد داروها جهت استفاده از آن در مواقع نياز باشد و در معرض احتياج هم باشد، خمس ندارد.
س 909: شخصی خانه‏ای برای سکونت ندارد و برای خرید مسکن یا تهیه مایحتاج زندگی، مالی را پس‏انداز کرده است، آیا این مبلغ خمس دارد؟
ج: مال پس‌انداز شده از منفعت کسب اگر براى تأمين هزينه‏هاى زندگى باشد، سر سال خمسى، خمس دارد مگر اين که پس‌انداز براى تهيّه لوازم ضرورى زندگى و يا تأمين هزينه‏هاى لازم باشد که در اين صورت اگر بعد از سال خمسى در آينده نزديک (تا چند روز) در راه‏هاى مذکور مصرف شود، خمس ندارد.
س 910: همسر من قالی می‏بافد که سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفته‏ایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
ج: پس از استثناى سرمايه که قرض است از قيمت فروش قالى، باقى‌مانده جزء سود سال فروش محسوب مى‏شود، بنا بر اين اگر در سالى که بافت قالى تمام و فروخته شده، در مخارج زندگى مصرف شود، خمس ندارد.
س 911: تمام دارایی من ساختمان سه طبقه‏ای است که هر طبقه آن دو اتاق دارد. در یک طبقه من زندگی می‏کنم و در دو طبقه دیگر فرزندانم سکونت دارند، آیا به این خانه در حال حیات من خمس تعلّق می‏گیرد یا اینکه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه‏ام وصیت کنم که بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟
ج: ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته کسى که حساب سال نداشته است بايد به نحوى مصالحه نمايد.
س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می‏شود؟
ج: لوازمى که با استفاده از آنها عين آن باقى مى‏ماند مثل فرش و غير آن، خمس ندارد. ولى از نيازهاى مصرفى روزمره مانند برنج و روغن و غير آنها، آنچه اضافه بيايد و تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس دارد.
س 913: شخصی خانه ملکی برای سکونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه‏ای برای خودش بسازد، ولی چون پول کافی برای ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمس پول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟
ج: اگر زمين را از منفعت کسب سال، براى ساخت مسکن مورد نياز، خريده باشد، خمس ندارد.
س 914: در سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟
ج: در فرض سؤال، خمس ندارد.
س 915: اگر شخصی برای آینده فرزندانش، با اینکه خودش در طبقه اول زندگی می‏کند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آیا با وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟
ج: اگر ساختن طبقه دوم براى آينده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفى وى محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتى که اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 916: شما می‏فرمایید آنچه از مخارج سال محسوب می‏شود، خمس ندارد، پس شخصی که خانه‏ای برای سکونت ندارد، ولی مالکِ قطعه زمینی است که یک سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی‏تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوب نمی‏شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.
ج: اگر زمين را براى ساخت مسکن مورد نياز، در آن، از درآمد بين سال خريده باشد، جزء مخارج کنونى وى محسوب مى‏شود و خمس آن واجب نيست.
س 917: سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولاً امتحانات دانشگاهها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می‏شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه‏کاری ما در ایام امتحانات پرداخت می‏شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده‏ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: حقوق معوّقه، جزئى از درآمدهاى سال دريافت آن محسوب مى‏شود نه سال اضافه‌کارى، و اگر در هزينه‏هاى سالِ دريافت مصرف شود، خمس ندارد.
س 918: گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی کمتر از قیمت بازار به ما فروخته می‏شود، این لوازم در آینده یعنی پس از ازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به اینکه بعد از ازدواج باید آنها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه کنیم، آیا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر آنها را با منفعت کسب سال براى استفاده در آينده خريده‏ايد و در سال خريد مورد نياز شما نبوده، بايد خمس قيمت عادلانه آن را در سر سال خمسى بپردازيد، مگر آنکه به علت عدم توانايى از تهيه يک باره آن هنگام نياز، ناگزير از تهيه تدريجى و نگهدارى آن براى زمان احتياج باشيد، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفى شما باشد، که در اين صورت جزء مؤونه محسوب مى‏شود و خمس ندارد.
س 919: مبالغی را که انسان برای امور خیریه مانند کمک به مدارس، آسیب‏دیدگان از سیل و ملت فلسطین و بوسنی، انفاق می‏کند، آیا از مؤونه سال محسوب می‏شود و خمس ندارد؟
ج: اين چنين انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب مى‏شود و خمس ندارد.
س 920: مبلغی را در سال گذشته برای خرید فرش پس‏انداز کردیم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشی برای خرید آن مراجعه نمودیم تا اینکه قرار شد یکی از آنان فرش مناسب با ذوق و سلیقه ما را فراهم کند، این کار تا ماه دوم سال جدید طول کشید، با توجه به اینکه سر سال خمسی من ابتدای سال هجری شمسی است، آیا به آن مبلغ خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: مبلغ مذکور و فرش تهيه شده در فرض سؤال خمس ندارد.
س 921: تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) کرده‏اند و بعد از استفاده از سرمایه کمی که اعضا داشتند، هیأت مؤسسّ تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرر نمود که برای تکمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانک، هریک از اعضا مبلغی را به‌طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی که اعضا ماهیانه می‏پردازند، خمس تعلّق می‏گیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟
ج: بر هر يک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمايه شرکت مى‏پردازند، و همچنين خمس آنچه را که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسيس مدرسه داده‏اند، پرداخت نمايند، و پس از آنکه هر يک از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شرکت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه دوباره خمس ندارد.
س 922: جایی که در آن کار می‏کنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق می‏گیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟
ج: مبالغى که طلب داريد اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسى قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب مى‏شود، که اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
س 923: آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا اینکه نیاز به آن در طی سال کافی است، هرچند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟
ج: ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چيزهايى که هنگام استفاده، عين آنها باقى مى‏ماند، نياز به آنها است. ولى معيار در احتياجات مصرفى روزانه زندگى مانند برنج و روغن و غيره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه آنها زياد بيايد، خمس دارد.
س 924: شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده‏اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیر مخمّس و سودی که در وسط سال به دست آمده، نموده است. آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی که ماشین را برای انجام امور مربوط به کارش و یا به هر دو منظور خریده باشد، چه حکمی دارد؟
ج: ماشين اگر براى انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولى اگر براى رفع نيازهاى زندگى و جزء احتياجات مناسب با شأن عرفى او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خريد آن خمس تعلّق گرفته بايد پرداخت شود، و در صورتى که براى هر دو منظور خريده باشد، به نسبت محاسبه شود.

دست گردان، مصالحه و مخلوط شدن خمس با غیر آن‏

س 925: افرادی هستند که خمس بر آنها واجب است، ولی تاکنون آن را نپرداخته‏اند و در حال حاضر هم توانایی پرداخت آن را ندارند و یا بر آنها بسیار دشوار است، حکم آنان در این‌باره چیست؟
ج: مجرد عدم توانايى يا دشوارى پرداخت خمس موجب برائت ذمّه و سقوط تکليف نيست، بلکه اداى آن تا حد امکان واجب است، چنين افرادى مى‏توانند با دست گردانِ مبالغ بدهى خود با ولىّ امر خمس يا وکيل او، آن را به تدريج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.
س 926: خانه‏ای دارم که دارای وام قسط بندی شده است و مالک محلی تجاری هستم که در آن کاسبی می‏کنم و برای عمل به وظیفه شرعی‏ام، سال خمسی برای خود تعیین کرده‏ام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید. ولی توان پرداخت خمس محل تجاری را به‌صورت قسطی دارم؟
ج: خانه مسکونى شما در فرض سؤال‏که نسيه خريدارى شده خمس ندارد، ولى پرداخت خمس محل تجارى‏تان واجب است، مگر اينکه با پرداخت خمس کسب با بقيه وافى به هزينه زندگى شما نباشد و يا اينکه کسب با بقيه، کسبِ مناسب با شأن عرفى شما نباشد.
س 927: شخصی در خارج به سر می‏برد که خمس اموالش را نمی‏پرداخته است و خانه‏ای با مال غیر مخمّس خریده که در حال حاضر مال کافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هرسال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی که بدهکار است می‏پردازد، آیا این کار او صحیح است یا خیر؟
ج: در فرض سؤال بايد خمسى را که برعهده دارد، دست گردان کند تا بعداً آن را به تدريج بپردازد، و در مورد آنچه تا به حال پرداخته، به يکى از وکلاى ما مراجعه نمايد.
س 928: شخصی چندین سال است که خمس درآمد سالانه خود را نمی‏پرداخته، و فعلاً نمی‏داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می‏تواند خود را از خمس بری‏الذمّه نماید؟
ج: واجب است تمام اموالى را که خمس به آنها تعلّق گرفته، حساب کند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشکوک بايد با ولىّ امر خمس يا وکيل او مصالحه نمايد.
س 929: من جوانی هستم که با خانواده‏ام زندگی می‏کنم، پدرم خمس و زکاتش را نمیپردازد، حتی خانه‏ای را با مال ربوی ساخته است و حرام بودن غذایی که در خانه می‏خورم، آشکار است. با توجه به اینکه نمیتوانم از خانواده ‏ام جدا شوم، امیدوارم تکلیف مرا در این‌باره بیان فرمایید.
ج: بر فرض که یقین داشته باشید که اموال پدرتان مخلوط با رباست و یا او خمس و زکات خود را نمیپردازد، لازمه‏اش یقین به حرمت چیزی که او مصرف می‏کند و یا اموال وی که شما در آن تصرّف می‏کنید، نیست، و تا یقین به حرمت این اموال پیدا نکرده‏اید، استفاده از آن برای شما اشکال ندارد. البته، اگر یقین به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف میکنید، داشته باشید، استفاده از آن برای شما جایز نیست مگر آنکه جدایی از خانواده و قطع رابطه با آنان برای شما، حرجی باشد که در این صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشکال ندارد، ولی ضامن مال دیگران که در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستید.
س 930: من اطمینان دارم که پدرم خمس و زکاتش را نمی‏پردازد، و وقتی به او تذکر می‏دهم، در پاسخ می‏گوید که ما مستحق هستیم و خمس و زکاتی بر ما واجب نیست، حکم این مسأله چیست؟
ج: اگر پدرتان مالى که خمس و زکات به آن تعلّق بگيرد، نداشته باشد، خمس و زکات بر او واجب نيست و تحقيق در اين زمينه بر شما لازم نيست.
س 931: ما با اشخاصی معامله می‏کنیم که خمس نمی‏دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا می‏خوریم، این مسأله چه حکمی دارد؟
ج: تصرف در اموال ایشان برای شما اشکال ندارد.
س 932: اگر شخصی مالی را که خمس آن داده نشده، به مسجد ببخشد، آیا گرفتن آن مال از او جایز است؟
ج: گرفتن آن اشکال ندارد.
س 933: معاشرت با مسلمانانی که به امور دینی به‌خصوص نماز و خمس پایبند نیستند، چه حکمی دارد؟ آیا غذا خوردن در خانه‏های آنان اشکال دارد؟ در صورت اشکال داشتن، کسی که چندین بار این کار را انجام داده، چه حکمی دارد؟
ج: اگر معاشرت با آنان مستلزم تأیید ایشان در عدم التزام به امور دینی نباشد، اشکال ندارد، مگر آنکه ترک معاشرت با آنان مؤثر در اهتمام ایشان به امور دینی باشد که در این صورت واجب است که معاشرت به‌طور موقت از باب نهی از منکر ترک شود، ولی استفاده از اموال آنان از قبیل غذا و مانند آن، اشکال ندارد.
س 934: یکی از دوستانم مرا زیاد به صرف غذا دعوت می‏کند، به تازگی متوجه شده‏ام که شوهر او خمس نمی‏دهد، آیا خوردن غذای کسی که خمس نمی‏دهد، برای من جایز است؟
ج: خوردن آن اشکال ندارد.
س 935: فردی برای اولین بار می‏خواهد خمس اموالش را حساب کند، خانه مسکونی که نمی‏داند با چه مالی آن را خریده، چه حکمی دارد؟ در صورتی که بداند آن را با مالی که چند سال پس‏انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟
ج: خانه مسکونى يا ساير لوازم زندگى را اگر احتمال مى‏دهد که با مالى که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث يا هبه) خريده باشد چيزى از بابت خمس آن بر او نيست، ولى اگر يقين دارد که آن را با درآمد کسب خود خريده است، ليکن نمى‏داند که آيا درآمد کسب را در بين سال صرف خريد آن کرده است يا پس از پايان سال و پيش از پرداخت خمس درآمد، بايد با يکى از وکلاى ما مصالحه نمايد و اگر يقين دارد خانه را از درآمد کسبى که چند سال پس‌انداز کرده است پيش از پرداخت خمس آن خريده است، بايد خمس آن درآمد پس‌انداز شده را بپردازد. و در مورد تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است.
س 936: عالمی در یکی از شهرها مبلغی را به عنوان خمس دریافت کرده، ولی برای او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشکل است، آیا می‏تواند آن را از طریق بانک حواله کند؟ با توجه به اینکه مالی که از بانک گرفته می‏شود عین مالی که در آن شهر به بانک پرداخت شده، نیست؟
ج: تحويل خمس و ساير حقوق شرعى از طريق بانک اشکال ندارد.
س 937: اگر زمینی را با مال غیر مخمّس بخرم، آیا نماز خواندن در آن زمین جایز است یا خیر؟
ج: نماز خواندن در آن اشکال ندارد.
س 938: اگر مشتری بداند که به عین مالی که خریده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آیا تصرّف در آن کالا برای او جایز است؟
ج: اشکال ندارد.
س 939: اگر صاحب مغازه‏‌ای نداند که مشتری که با او معامله می‏کند، خمس مالش را پرداخته است یا خیر، آیا دادن خمس آن اموال بر او واجب است؟
ج: چیزی برعهده او نیست و وظیفه‌‏ای هم نسبت به فحص ندارد.
س 940: اگر مثلاً چهار نفر با هم صد هزار تومان به عنوان شراکت برای به کارگیری در یک کار تولیدی سرمایه‏گذاری کنند و یکی از آنها خمس ندهد، آیا شراکت با او صحیح است یا خیر؟ و آیا دیگر شریکان می‏توانند مال فردی را که خمس نمی‏دهد به عنوان قرض‏الحسنه گرفته و به کار بیاندازند؟ و به‌طور کلی اگر چند نفر با هم شریک باشند، آیا بر هر کدام از آنها واجب است خمس درآمد خود را به‌طور مستقل بپردازد یا اینکه خمس باید از صندوق مشترک پرداخت شود؟
ج: شراکت با شخصی که به سرمایه‏ اش خمس تعلّق گرفته ولی آن را نپرداخته است، اشکال ندارد.
س 941: اگر شرکای من حساب سال خمسی نداشته باشند، تکلیف من چیست؟
ج: بر هر یک از شرکاء واجب است که حقوق شرعی سهام خود را بپردازند و اگر بقیه شریکها آن را پرداخت نمی‏کنند، مجاز هستید به شراکت خود با آنان ادامه دهید.

سرمایه‏

س 942: شرکتی از برادران فرهنگی به نام شرکت تعاونی فرهنگیان چندین سال است که تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشکیل شده بود که هریک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شرکت کم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضا، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به اضافه ماشینهای شرکت است. سود آن بین سهامداران به نسبت سهمشان تقسیم می‏شود، و هریک از آنان براحتی می‏تواند سهم خود را دریافت نموده و با شرکت تسویه حساب نماید. تاکنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیأت اداری شرکت، جایز است که اگر خمسی به حساب شرکت تعلّق بگیرد، اقدام به پرداخت آن کنم؟ آیا رضایت سهامداران در این‌باره شرط است؟
ج: پرداخت خمس سرمايه شرکت و سود حاصل از آن، تکليف هريک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارايى شرکت است، و انجام اين کار توسط مسئول هيأت ادارى آن، متوقف بر کسب اجازه و وکالت از سهامداران شرکت است.
س 943: تعدادی از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض‏الحسنه بین خود گرفته‏اند تا هنگام نیاز به یکدیگر قرض‏الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغی که در ابتدای تشکیل پرداخته، بایستی هر ماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگی پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمایید و در صورتی که سرمایه صندوق به‌طور دائمی به عنوان قرض در دست اعضا باشد، ادای خمس آن چگونه خواهد بود؟
ج: اگر هر يک از افراد سهامدار سهم شراکت خود را از منفعت کسب يا از حقوق خود بعد از پايان سال خمسى پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولى اگر آن را در بين سال داده است، در صورتى که دريافت آن براى او در پايان سال خمسى وى ممکن باشد، بايد خمس آن را در پايان سال بدهد، و در غير اين صورت تا آن را از صندوق دريافت نکرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نيست.
س 944: آیا صندوق قرض‏الحسنه شخصیت حقوقی مستقلی دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق می‏گیرد؟ اگر شخصیت حقوقی مستقلی نداشته باشد، کیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟
ج: اگر سرمايه صندوق ملک شخصى اشخاص به نحو اشتراک باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هريک از اعضا ملک شخصى او خواهد بود و بايد خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولى اگر سرمايه صندوق ملک شخص يا اشخاص نباشد مثل اينکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
س 945: تعداد دوازده نفر از مؤمنین توافق کرده‏اند که هریک از آنان هرماه مثلاً بیست دینار در صندوقی بریزند، و در هر ماه یک نفر آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه‏های شخصی خود برساند، که بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنی که او آنچه را در این مدت پرداخته که مقدار آن دویست و چهل دینار می‏شود، برمی‏دارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینکه جزء مؤونه وی محسوب می‏شود؟ اگر این فرد سال خمسی معیّنی داشته باشد و مقداری از پولی که دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است برای این قسمت از آن مبلغ، سال خمسی معیّنی قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهایی یابد؟
ج: آنچه را که افراد به صندوق مى‏پردازند، اگر از درآمد سالانه شان در بين سال باشد، هر آنچه را که هر يک از افراد در نوبت خود از صندوق دريافت مى‏نمايد تا در مخارج سال صرف کند اگر مقدارى از آن قرض از صندوق و مقدارى معادل مبالغى باشد که از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولى اگر از منافع سال قبل باشد، بايد خمس آنچه را که از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالى حکم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دريافتى او از سهم خود که از منافع سال به صندوق واريز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمى‏تواند براى رهايى از خمس مقدار زائد، سال خمسى مستقلى براى آن قرار دهد، بلکه واجب است که براى همه منافع سالانه خود يک سال خمسى قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد.
س 946: خانه‏ای را با پرداخت مبلغی به عنوان رهن اجاره کرده‏ام، آیا پس از گذشت یک سال به آن مبلغ خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: مبلغى را که به موجر قرض داده‏ايد، اگر از منفعت کسب باشد، خمس دارد.
س 947: ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم که پرداخت یکباره آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده‏ایم، و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه می‏گذاریم و بعد از آنکه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی می‏کنیم، آیا به این مال پس‏انداز شده خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکیت او باقی بماند واجب است که خمس آن را بپردازد.
س 948: چند سال قبل اقدام به محاسبه اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس آنها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یک موتورسیکلت داشتم. چند سال است که گوسفندان من براثر فروش تدریجی آنها کم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینکه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟
ج: اگر مجموع قيمت گوسفندهاى موجود با اموال نقدى که داريد، بيشتر از مجموع قيمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدى باشد که قبلاً خمس آن را پرداخت کرده‏ايد، مقدار زائد خمس دارد.
س 949: فردی ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است، آیا می‏تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینکه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟
ج: اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است که خمس آن را هم بپردازد.
س 950: اموالی را از محل پولی که بنیاد شهید ماهیانه به فرزندان صغیر شهدای عزیز می‏پردازد یا از محل سود کارخانه یا زمین زراعی که ملک بعضی از شهدای عزیز جهت امرار معاش شان بوده، برای فرزندان شهدا پس‏انداز کرده‏ایم و گاهی مقداری از این اموال پس‌انداز شده برای تأمین نیازهای ضروری آنان مصرف می‏شود. خواهشمندیم بیان فرمایید که آیا این سودها و حقوق پس‏انداز شده خمس دارد یا اینکه تا زمانی که بزرگ نشده‏اند، خمس ندارد؟
ج: آنچه به فرزندان عزيز شهدا از پدران آنان به ارث مى‏رسد و يا توسط بنياد شهيد به آنان پرداخت مى‏شود، خمس ندارد، ولى از سود حاصل از ارث يا هديه‏اى که بنياد شهيد به آنان مى‏دهد، آن مقدارى که تا زمان رسيدن به بلوغ شرعى در ملک آنان باقى مى‏ماند، بنا بر احتياط بر هريک از آنان واجب است که بعد از رسيدن به سن تکليف، خمس سود آن را بپردازد.
س 951: آیا به مالی که انسان برای تحصیل درآمد و انجام معاملات تجاری مصرف می‏کند، خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟
ج: آنچه را که از درآمد سال براى به دست آوردن درآمد از کارهاى تجارى و غير آن مصرف مى‏کند از قبيل هزينه‏هاى انباردارى، حمل و نقل، وزن کردن، واسطه معامله و مانند آن، از درآمد همان سال استثنا مى‏شود و خمس ندارد.
س 952: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟
ج: اگر به مقدارى باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقيه وافى به هزينه‌‌ى زندگى او نيست و يا اينکه کسب با بقيه، مناسب با شأن عرفى او نباشد خمس ندارد.
س 953: اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد و به حد نصاب هم برسد، آیا علاوه بر زکات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟
ج: اگر جزء منفعت کسب محسوب شود، حکم ساير درآمدهاى کسب را در وجوب خمس دارد.
س 954: من و همسرم از کارمندان وزارت آموزش و پرورش هستیم، همسرم همیشه حقوق خود را به من هدیه می‏کند، و با مقداری پول در شرکت کشاورزی کارمندان آموزش و پرورش که عضو آن هستم، سهیم شده‏ام، ولی نمی‏دانم که آن مبلغ از حقوق خودم بوده یا همسرم، با توجه به اینکه پولی که از حقوق ماهیانه همسرم تا پایان سال خمسی‏ام پس‏انداز شده کمتر از پولی است که او در طول سال می‏گیرد، آیا به مبلغ مذکور خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: آنچه از اموال پس‏انداز شده و از پولى که بابت خريد سهم الشرکه پرداخته‏ايد که مربوط به حقوق خودتان است، خمس دارد، و آن قسمت که توسط همسرتان هديه شده، خمس ندارد، و آنچه را هم که شک داريد از حقوق خودتان است يا همسرتان، پرداخت خمس آن واجب نيست، اگر چه احوط پرداخت خمس و يا مصالحه آن است.
س 955: آیا به پولی که به مدت دو سال به‌صورت قرض‏الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: هر مقدارى که از منفعت کسب پس‏انداز مى‏شود، يک‏بار به آن خمس تعلّق مى‏گيرد و پس‏انداز آن در بانک به‌صورت قرض‏الحسنه موجب سقوط خمس آن نمى‏شود. بله، قرضى که نمى‏تواند آن را تا سر سال خمسى از قرض گيرنده پس بگيرد، تا آن را پس نگرفته، پرداخت خمس آن واجب نيست.
س 956: شخصی که برخود یا خانواده تحت تکفّل خود سخت می‏گیرد تا بتواند مقداری پس‏انداز نماید و یا مقداری قرض می‏کند تا بتواند مشکلات زندگی‏اش را حلّ کند، اگر مال پس‏انداز شده و یا مالی که قرض گرفته، تا سر سال باقی بماند، آیا خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: پس‌انداز درآمدِ سال براى صَرف در مؤونه در سال بعد، اگر در آستانه صرف در مؤونه تا چند روز آينده باشد، پرداخت خمس آن واجب نيست و خمس پولى که قرض کرده است، برعهده قرض‌گيرنده نيست، ولى اگر از درآمد سال خود قسط‌هاى آن را بپردازد و عين مالى که قرض گرفته هنگام رسيدن سال خمسى نزد او باقى باشد، واجب است که خمس آن را به ميزان اقساطى که پرداخت نموده، بپردازد.
س 957: دو سال است قطعه زمینی را برای ساخت خانه خریده‏ام، اگر از مخارج روزمرّه پولی را برای ساختن خانه در آن پس‌انداز کنم، زیرا در حال حاضر مستأجر هستم، آیا در پایان سال به آن خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر عين مال از درآمد سال را قبل از رسيدن سال خمسى به مصالح ساختمانى مورد نياز تبديل کنيد، و يا آنکه پول پس‌انداز شده از درآمد سال را مى‏خواهيد در آينده نزديک پس از پايان سال خمسى صرف ساختمان مسکن خود نماييد، خمس ندارد.
س 958: من تصمیم به ازدواج گرفته‏ام، و برای کسب درآمد، قسمتی از سرمایه خود را به دانشگاه سپرده‏ام، آیا مصالحه در رابطه با خمس آن امکان دارد؟
ج: اگر مال مذکور از منفعت کسب شما باشد، با گذشت سال خمسى، پرداخت خمس آن واجب است و خمسِ قطعى قابل مصالحه نيست.
س 959: سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همه اثاثیه و لوازم مورد نیاز کاروان حج که ملک اینجانب بود، کرد، من پول لوازم فروخته شده‏ام را که دویست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت کردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفته‏ام، با توجه به اینکه سال خمسی برای خود تعیین کرده‏ام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را می‏پردازم، و با توجه به اینکه اثاثیه و لوازم مذکور مورد نیاز من در ایام عهده داری مدیریت کاروان حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟
ج: اگر لوازم را با مال مخمّس خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد، در غیر این صورت، پرداخت خمس آن واجب است و در هر صورت تفاوت قیمت خرید و فروش "ترقی قیمت" پس از کسر مقدار تورم جزء درآمد سال فروش محسوب می‌شود.
س 960: من صاحب مغازه‏ای هستم که هر سال پول نقد و جنس‏های خود را محاسبه می‏کنم و چون بعضی از کالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی‏شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر کند، چه حکمی دارد؟
ج: کالايى که تا سر سال فروخته نشده و مشترى براى خريد آن پيدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزايش قيمت آن واجب نيست بلکه سود حاصل از فروش آن در آينده از سود سال فروش محسوب مى‏شود، ولى کالايى که افزايش قيمت پيدا کرده و کسى هست که در طول سال آن را بخرد، ولى شما براى اينکه سود بيشترى ببريد، آن را تا پايان سال نفروخته‏ايد، بايد با رسيدن سال خمسى، خمس افزايش قيمت آن را بپردازيد، و در اين صورت آن کالا به قيمتى که در سر سال خمسى ارزيابى شده و خمس افزايش قيمت آن پرداخت شده، در سال آينده استثناء مى‏شود.
س 961: سه برادر، خانه سه طبقه‏ای خریداری نموده و در یک طبقه ساکن شده و دو طبقه دیگر را اجاره، داده‏اند. آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلّق می‏گیرد یا خیر؟ و آیا جزء مؤونه آنها محسوب می‏شود؟
ج: اگر خانه را از محل درآمد سالانه شان براى سکونت تهيه نموده‏اند و فعلاً به خاطر نياز به مخارج زندگى اجاره داده‏اند، به آن خمس تعلّق نمى‏گيرد، ولى اگر بعضى طبقات آن را به قصد اجاره دادن ساخته يا تهيه کرده‏اند تا اجاره آن را صرف هزينه‏هاى زندگى کنند، آن مقدار از خانه حکم سرمايه را دارد، که خمس دارد.
س 962: شخصی مالک مقداری گندم بوده که خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جدید، همان گندم مخمّس را مصرف می‏کرده و به جای آن گندم جدید می‏گذاشته و چندین سال به همین ترتیب عمل نموده است، آیا به گندمی که به جای گندم مصرف شده می‏گذاشته، خمس تعلّق می‏گیرد؟ و در صورت تعلّق خمس، آیا همه آن خمس دارد؟
ج: گندمى را که خمس آن را پرداخته، اگر مصرف کند، نمى‏تواند معادل آن از گندم جديد را از خمس استثنا کند. بنا بر اين آنچه را که از گندم جديد مصرف مؤونه سال خود کرده، خمس ندارد، و آنچه که از آن تا سر سال خمسى باقى مانده، خمس دارد.
س 963: من به توفیق خداوند هر سال خمس اموالم را می‏پردازم، ولی در طی سالهایی که اقدام به محاسبه خمس اموالم کرده‏ام، همیشه در حساب آنها شک داشته‏ام، این شک چه حکمی دارد؟ آیا واجب است امسال همه اموال نقد خود را حساب کنم یا اینکه به شک در این مسأله اعتنا نمی‏شود؟
ج: اگر در صحّت‏ حساب خمس منفعت کسب سالهاى گذشته شک داشته باشيد، به آن اعتنا نمى‏شود و پرداخت مجدد خمس بر شما واجب نيست. ولى اگر در منفعت کسب شک داشته باشيد که آيا جزء منفعت کسب سالهاى قبل است که خمس آن پرداخت شده، يا جزء منفعت کسب امسال است که خمس آن داده نشده، بر شما واجب است که احتياطاً خمس آن را بپردازيد، مگر اينکه احراز کنيد که خمس آن را قبلاً پرداخته‏ايد.
س 964: اگر مثلاً فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزء منفعت کسب محسوب می‏شود و خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر آن را به قصد فروش خريده‏ايد، آن مقدارى که بيشتر از قيمت خريد است، جزء منفعت کسب محسوب مى‏شود و در زائد بر مؤونه سال، خمس واجب است.
س 965: آیا کسی که برای هر یک از درآمدهای خود سال خمس جداگانه‏ای قرارداده، جایز است خمس سودی را که سر سال خمسی آن رسیده، از سودهای دیگری که سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ در صورتی که بداند این درآمدها به‌طور کامل تا پایان سال باقی می‏مانند و چیزی از آنها صرف مؤونه نمی‏شود، چه حکمی دارد؟
ج: هرگاه بخواهد خمس منفعت يک کسب را از درآمد کسب ديگر بپردازد، بايد خمس مبلغ پرداختى را نيز بپردازد و درآمدهايى که چيزى از آن به مصرف هزينه‏هاى زندگى نمى‏رسد، مخير است بين اينکه خمس آن را هنگام حصول آن بپردازد يا تا رسيدن سال خمسى، صبر کند.
س 966: شخصی مالک ساختمان دو طبقه‏ای است، و خودش در طبقه بالا سکونت دارد و طبقه پایین را به شخص دیگری داده است و به علت بدهکاری مبلغی از او قرض گرفته بدون اینکه اجاره‏ای بگیرد، آیا به این مبلغ خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: واگذارى استفاده مجانى از خانه به کسى به‌خاطر اينکه مالى از او قرض گرفته است، وجه شرعى ندارد، و به هر حال مالى که قرض گرفته است، خمس ندارد.
س 967: مکانی را برای معاینه پزشکی بیماران از اداره اوقاف و متولی وقف به مبلغ معیّنی در هر ماه اجاره کرده‏ام و مبلغی پول هم به عنوان پذیره از من گرفته‏اند، با توجه به اینکه در حال حاضر این پول از ملک من خارج شده و هیچ‌گاه مالک آن نخواهم شد، آیا خمس به آن تعلّق می‏گیرد؟
ج: اگر پرداخت اين مبلغ در حکم قيمت انتقال سرقفلى باشد و از منفعت کسب باشد، واجب است که خمس آن پرداخت شود.
س 968: شخصی برای احیای زمین موات جهت کاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجه به اینکه این درختان بعد از چند سال دیگر ثمر می‏دهند و هزینه زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یک میلیون تومان صرف آن نموده است. وی تاکنون حساب سال نداشته، ولی در حال حاضر که تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب کند، می‏بیند که قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورم، معادل چندین برابر هزینه اولیه شده است، بنا بر این اگر مکلّف به پرداخت خمس قیمت فعلی آنها شود، توانایی آن را ندارد و اگر مکلّف به دادن خمس از عین زمین و باغ و غیر آن شود، در مضیقه و سختی می‏افتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده‏اش متحمل هزینه‏‌ها و مشکلاتی شده است، تکلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب کند تا به راحتی بتواند آن را بپردازد؟
ج: زمین مواتی را که به قصد تبدیل آن به باغ میوه احیاء نموده، فقط آنچه از درآمد صرف احیاء باغ نموده است، خمس دارد، البته نسبت به تفاوت ارزش پول مصالحه انجام گیرد.
س 969: شخصی حساب سال برای خمس نداشته و اکنون تصمیم گرفته است که حساب سال داشته باشد، وی که از ابتدای ازدواج تا به حال بدهکار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه کند؟
ج: اگر از گذشته تا به حال درآمدى بيشتر از مخارج زندگى نداشته، نسبت به گذشته چيزى بر عهده او نيست.
س 970: منافع و محصولات زمین و اموال موقوفه، از جهت خمس و زکات چه حکمی دارد؟
ج: اعيان موقوفه مطلقاً خمس ندارد، حتى اگر وقف خاص باشد، ثمره و نماء آن هم مطلقاً خمس ندارد، و به نماء وقف عام قبل از قبض توسط موقوف عليه زکات تعلّق نمى‏گيرد، ولى بعد از قبض، پرداخت زکات آنچه از نماء وقف که قبض شده، در صورتى که واجد شرايط وجوب زکات باشد، واجب است، و در نماء وقف خاص هم اگر سهم هر يک از موقوف عليه به حد نصاب برسد، زکات واجب است.
س 971: آیا سهم سادات(کثّرهم‌الله‌تعالی) و سهم امام(علیه‏السلام) به منفعت کسب کودکان تعلّق می‏گیرد؟
ج: بنا بر احتياط بر آنان واجب است که بعد از رسيدن به سن بلوغ خمس منفعت کسب خود را که قبل از بلوغ به دست آورده‏اند و تا زمان بلوغ بر ملک ايشان باقى مانده است، بپردازند.
س 972: آیا به ابزاری که در کار و کسب استفاده می‏شود، خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: ابزار و آلات کسب، حکم سرمايه را دارد که اگر از درآمد کسب تهيه شود، خمس دارد.
س 973: اخیراً طی توافقی که سازمان حج و زیارت با بانک ملی ایران بعمل آورده، متقاضیانِ حج تمتع با مراجعه به بانک، مبلغ یک میلیون تومان به‌صورت قرارداد مضاربه‌ای به نام خود به حسابی در بانک ملی واریز نموده، فیش آن را دریافت می‌دارند، این پول تا هنگام تشرف به نام واریز کننده و در حساب شخصی او باقی می‌ماند و طبق قرارداد مکتوب مبلغی در حدود 17٪ به دارنده حساب در پایان هر سال منفعت مضاربه تعلّق می‌گیرد. سازمان حج و زیارت فقط برای کسانی که زودتر ثبت نام کرده‌اند اولویت قائل شده و پس از حدود سه سال نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمایل آنها را به حج اعزام می‌دارد. زمان اعزام که فرا رسید واریز کننده، پولی را که در حساب مضاربه‌ای خود دارد از بانک اخذ و همراه با مانده هزینه‌ها به حساب حج و زیات واریز می نماید و سپس به حج مشرف می‌شود. حال خواهشمند است با عنایت به اینکه قرارداد مذکور به‌صورت کتبی بوده و شفاهاً گفتگویی بین صاحب پول و بانک رد و بدل نمی‌‌شود. بفرمایید مبلغ درصدی که صاحب مال به عنوان منفعت مضاربه دریافت می‌کند چه صورتی دارد؟
ج: عمليات بانکى به‌صورت قرارداد کتبى به نحو فوق الاشاره بى‌اشکال است و سود حاصله از معامله‌ى مضاربه‌اى براى سپرده‌گذار حلال است، و اصل سپرده اگر از درآمد کسب غير مخمّس بوده خمس دارد، و سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت به سفر حج قابل وصول نبوده، جزو درآمد سال وصول محسوب است، که اگر در همان سال هزينه سفر حج شود خمس ندارد.
س 974: کارمندانی که سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی می‏گیرند تا در ماه اول سال جدید مصرف کنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
ج: اگر حقوقى را که قبل از پايان سال دريافت مى‏کنند تا آخر سال خمسى در مؤونه مصرف نکنند، پرداخت خمس آن واجب است البته اگر داشتن مبلغى پس‌انداز جزو مؤونه او محسوب شود خمس ندارد.
س 975: بسیاری از دانشجویان برای حل مشکلات غیرقابل پیش بینی خود در هزینه‏ های زندگی صرفه ‏جویی می‏کنند و در نتیجه مبلغ قابل توجهی از کمک هزینه تحصیلی که به آنها پرداخت می‏گردد، جمع می‏شود، سؤال این است که با توجه به این که این مبلغ از طریق صرفه‌جویی در پولی که وزارت آموزش عالی به آنها می‏پردازد، جمع می‏شود، آیا به آن خمس تعلّق می‏گیرد؟
ج: کمک هزینه تحصیلی خمس ندارد.

استفتائات از آیت الله مکارم شیرازی زیده عزه
دانشجویانی که درآمد ثابت ندارند [منافع کسب و کار]
پرسش : دانشجویی که مخارجش را دیگری می دهد و درآمد ثابتی ندارد و گاهی اوقات از طریق اموری مانند تدریس خصوصی و از این قبیل درآمدی کسب میکند آیا سال خمسی برای این درآمد باید در نظر بگیرد و در این صورت آیا باید اولین روزی که درآمدی کسب کرد را سال خمسی خود محسوب کند؟
پاسخ : در صورتی که در آخر سال چیزی اضافه بماند خمس آن را می دهد. و اول سال او زمان اولین درآمد است.
تعلق خمس به یارانه نقدی [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا به پولی که دولت به عنوان یارانه به حساب ریخته خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : این پول ظاهراً هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
پول اضافه شده به مبلغ مخمسی که مقدار آن معلوم نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : سال گذشته خمس پول خود را داده ام اما در طول سال بعد به آن اضافه شده، حالا که می خواهم خمس پول های اضافه شده را بپردازم نمی دانم پولی که بعد از پرداخت خمس باقی مانده چقدر بوده است تا خمس پول های اضافه شده را بپردازم. اکنون وظیفه ام چیست؟
پاسخ : می توانید تخمین بزنید و ما همان را به عنوان مصالحه از شما می پذیریم.
خمس مبلغ یارانه که قابل برداشت نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : با توجه به واریز یارانه های نقدی به حساب خانوارها و با عطف توجه به اینکه این وجوه اولاً به عنوان اعانه دولت بوده و در قبال کارکرد نمی باشد، ثانیاً در حال حاضر قابل برداشت نیست آیا در صورتیکه سال مالی بر این وجوه بگذرد خمس دارد یا خیر؟
پاسخ : ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد ولی تا زمانی که دسترسی به آن پول ندارید فعلاً خمس ندارد.
خمس مبالغ ثبت نامی حج [منافع کسب و کار]
پرسش : شخصی برای حج ثبت نام کرده وچندسال درنوبت بوده آیا برای پول او خمس شامل میشود؟
پاسخ : در صورتیکه از درآمد همان سال نام نویسی بوده، خمس ندارد.
خمس جهیزیه ای که هنوز استفاده نشده [منافع کسب و کار]
پرسش : به اسباب و اثاثیه ای که جهیزیه آوردم و هنوز استفاده نشده است خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : آنچه معمولاً مورد نیاز است خمس ندارد هر چند استفاده نشده باشد.
محاسبه خمس در جایی که زن وشوهر هر دو در تامین مخارج خانه سهیم هستند [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده و شوهرم هر دو در تأمین مخارج خانه سهیم هستیم. آیا خمس مال مشمول خمس داخل خانه (مثل مواد خوراکی و ...) تنها بر عهد شوهرم است؟ اگر نه، چگونه سهم هر کس باید محاسبه شود؟ (در ضمن ما از دو مرجع متفاوت تقلید می‌کنیم)
پاسخ : آنچه در آخر سال در خانه می ماند مشمول خمس است و می توانید تخمین بزنید چه اندازه از مال شما و چه اندازه از مال همسرتان است وخمس آنرا بپردازید و قاعدتا خمس آن ، مبلغ زیادی نخواهد بود.
خمس افزایش قیمت بر اثر تورم [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا افزایش قیمت مغازه بر اثر تورم (باتوجه به اینکه افزایش قیمت ناشی ازتورم به معنای سود نمیباشد) متعلق خمس است یا خیر ؟
پاسخ : آری خمس دارد زیرا تورم در عرف بازار ما محاسبه نمی شود و سود تلقی می گردد.
کارمندی که تمام درآمد خود را به همسرش می پردازد [منافع کسب و کار]
پرسش : من حدود یازده ماه است که ازدواج نموده ام و ماه دیگر سال خمسی من است. من کارمند هستم و کلیه پول های خود را تاکنون به همسرم داده ام. آیا من مسئول خمس آنها هستم؟
پاسخ : در فرض سوال، تکلیفی ندارید و مسیولیت خمس به عهده ی همسر شما است.
خمس ذخیره سوخت [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا بر هیزمهایى که براى سوخت و مصارف دیگر ذخیره مى شود خمس تعلّق مى گیرد؟
پاسخ : آنچه براى مصارف سوخت و سایر مصارف آن سال است خمس ندارد و آنچه براى سالهاى آینده است خمس دارد.
خمس سکه ی هدیه [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا به سکه طلا که هدیه باشد، خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : هرگاه سال بر آن بگذرد و مصرف نشود، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
هزینه های بیش از شأن شخص [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر کسی در بین سال خمسی اش خرج هایی کند که بیش از شأنش است (مثلاً انفاق هایی کند یا از ماشین مدل بالاتر استفاده کند) آیا چنین اختیاری را ندارد و باید خمس آن را بپردازد؟
اگر شک داشته باشیم که فلان مصرف در شأن هست یا نه، اصل با کدام است؟
پاسخ : سر سال خمسی، خمس این اموال خود را محاسبه می کند و در مورد سوال دوم، به عرف مراجعه کنید.
خمس مواردی که به صورت بن به کارمندان پرداخت می گردد [منافع کسب و کار]
پرسش : مقام معظم رهبری بن کارمندی و اجناسی که از طریق بن کارمندی خریداری می شود و بخشی از کوپن شهری را که با یارانه دولت است را هدیه محسوب کرده اند. فتوای حضرت عالی در باره این موارد و سایر مواردی که به صورت بن به کارمندان داده می شود برای مقلدین چیست ؟
پاسخ : اینها جزء حقوقشان محسوب می شود چنانچه چیزی از آن تا پایان سال خمس اضافه بماند خمس دارد.
خمس پس انداز در بانک مسکن [منافع کسب و کار]
پرسش : به پولی که در بانک مسکن جهت تامین مسکن پس انداز می شود خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پاسخ : خمس تعلق می گیرد ولی اگر در زحمت باشید خمس را به ذمه بگیرید و بعداً ادا کنید.
دریافت یارانه و هزینه کردن آن [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا گرفتن و خرج کردن پول یارانه از نظر شرع حلال است و آیا خمس تعلق می گیرد یا نه؟
پاسخ : گرفتن و خرج کردن پول یارانه اشکالی ندارد و ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسی بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
محاسبه میزان سرمایه در سال تعلق خمس ملاک است [منافع کسب و کار]
پرسش : شخصی مثلا 100 میلیون سرمایه ی در گردش که خمس آنرا داده، داشته است، ولی در سال بعد سرمایه اش کاهش یافته و مثلا 80 میلیون شده و باز در سال جاری 110 میلیون درآمد داشته است ، حال چقدر از درآمدش جز سرمایه ای مخمسش می شود؟ 80 میلیون یا 100 میلیون؟
پاسخ : معیار سال قبل است که 80 میلیون بوده و خمس مازاد آن را باید بپردازد.
خمس هدیه [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر مردی چیزی را به زنش هدیه کند آیا به آن چیز خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : هدیه بعد از گذشتن سال بنابر احتیاط خمس دارد.
سرمایه کسب که از فروش منزل مسکونی تهیه شده [منافع کسب و کار]
پرسش : پس از مدتی توانستم منزلی بخرم اما جهت سرمایه گذاری در کار مجبور هستم آن را بفروشم، آیا پس از فروش و مصرف پول آن جهت کسب درآمد مشروع باید خمس آن را بپردازم؟
پاسخ : در صورتیکه منزل به نیت مسکونی خریده شده و مدتی در آن ساکن بوده اید و بعد ناچار به فروش شده اید خمس ندارد البته این در صورتی است که به پول منزل قبلاً خمس تعلق نگرفته باشد.
خمس ارزش افزوده [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر حجم سرمایه ثابت باشد ولی قیمت آن بر اثر تورّم افزایش پیدا کند مثلاً موجودی فلان زرگر، ده کیلو طلا بوده و الآن هم همان اندازه است ولی قیمت طلا افزوده شده، آیا قیمت افزوده شده خمس دارد؟
پاسخ : آری خمس دارد و ارزش افزوده در عرف نوعی منفعت محسوب می شود و این نوع افزایش قیمت در مباحث فقهی به عنوان "زیاده سوقیه" معروف است.
خمس باغ سودآوری که هنوز بین وراث تقسیم نشده [منافع کسب و کار]
پرسش : باغی که از زید به اولادش بعنوان ارثیه رسیده است و هنوز بعلت اختلاف بین وراث تقسیم نگردیده است اگر سود دهد و آن سود از مخارج سالانه اضافه بماند متعلق خمس است ؟
پاسخ : سود آن خمس دارد همچنین اضافه قیمت آن.
خمس سود وام دریافتی [منافع کسب و کار]
پرسش : گفته شده اگر وامی را اخذ نموده و تا سال خمسی آن را مصرف نکنیم می بایست به اندازه اقساط واریز شده خمس را پرداخت نماییم. سوال اینجاست که اقساط پرداختی در ماه های اول صرفاً مربوط به سود آن وام است و از خود پول چیزی کم نشده است. مثلاً اگر ده میلیون وام گرفته و باید یازده میلیون پرداخت کنیم، در ماه های ابتدایی اقساط آن یک میلیون سود پرداخت شده و چیزی از اصل وام کم نشده است. آیا با این فرض باید خمس اقساط پرداختی را حساب و پرداخت نماییم؟
پاسخ : آنچه مربوط به سود بوده باشد خمس به آن تعلق نمی گیرد و غیر آن مشمول خمس است.
خمس میوه روی درخت [منافع کسب و کار]
پرسش : اول خرداد سال خمسی ماست، آیا باید خمس میوه ای که روی درخت است، را حساب کنیم؟ آیا رسیده بودن یا رسیده نبودن میوه روی درخت شرط تعلق گرفتن یا نگرفتن خمس به آن می باشد؟
پاسخ : در صورتیکه آماده فروش باشد خمس آن را محاسبه کنید در غیر اینصورت جزء درآمد امسال حساب نمی شود.
خمس کسی که تا به حال خمس نداده است [منافع کسب و کار]
پرسش : آقایی تا امروز خمس نداده است و در همین سالجاری در طی یک داد و ستد سود زیادی برده است. آیا وظیفه او که می خواهد بحج مشرف شود نسبت به کل مال که تا حال جمع کرده خصوصا به سودی که در اثنای همین سال جاری به دست آورده است چیست ؟
پاسخ : باید خمس سود سال های قبل را بپردازد و سودی را که امسال کسب کرده در پایان سال چنانچه باقی بماند خمس آن را بپردازد.
تهیه مایحتاج سال بعد، قبل از سال خمسی [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده در اواخر اسفند ماه یک پالتو خریدم تا از آن در زمستان سال بعد استفاده کنم. سال خمسی من تیرماه است (یعنی قبل از رسیدن زمان استفاده آن پالتو) آیا باید خمس آن را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال، خمس دارد.
خمس پس انداز دوران کودکی [منافع کسب و کار]
پرسش : جناب آقای مکارم بابای من در سن کودکی برایم سرمایه گذاری در قالب سهام کرده است و آن را به عنوان هدیه به من داده است و حالا که من به سن بلوغ شرعی رسیده ام دو سؤال برای من به وجود آمده است که آیا به مبالغی که به من در سنین کودکی هدیه داده شده خمس تعلق می گیردیا نه؟ و نیز آیا به سود این سهام ها که هم اکنون در این سن که به بلوغ شرعی رسیده ام به من می رسد خمس تعلق می گیرد یا نه و اگر تعلق نمی گیرد تکلیف خمسی که تا به حال داده ام چه می شود؟ضمن این که من وجه نقد نیز تا کنون از این بابت دریافت نکرده ام و سودم تبدیل به سهام شده است.
پاسخ : شما باید خمس اصل سهام (بنابر احتیاط واجب) و سودی که تاکنون به دست آورده اید را بپردازید و سودی که از این به بعد به شما می رسد چنانچه تا سال خمسی مصرف نشود نیز خمس دارد.
خمس زمین هایی که به نیت اولاد خریداری شده [منافع کسب و کار]
پرسش : حقیر برای اولادم چند قطعه زمین خریده ام که یکی پس از دیگری ایشان را مستقل کنم . آیا این یک قطعه و یا چند قطعه زمین متعلق خمس است ؟ و آیا نمیشود آنها را جز معونه بحساب آورد ؟
پاسخ : اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد.
خرید اجناس با پول غیر مخمّس [منافع کسب و کار]
پرسش : پولی را که برای هزینه آینده بچه ها چند سال پیش در پس انداز قرار داده ام بعد از چهار سال سود آن را در حال حاضر دریافت نموده ام و می خواهم برای آنها با این سود خریدی انجام دهم و کنار بگذارم. با توجه به اینکه سال خمسی بر آن سود گذشته بایستی ابتدا خمس آن را بدهم و بعد با آن معامله کنم یا بعد از معامله می توانم خمس را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال چنانچه سال بر آن گذشته باشد باید خمس آن را بپردازید و سپس اجناس مورد نیاز را بخرید.
خمس حقوق کارمندانی که مالیات می دهند [منافع کسب و کار]
پرسش : من کارمند دولت هستم و ماهیانه از حقوق ما مالیات کسر می شود، آیا باید جداگانه خمس پرداخت شود؟
پاسخ : اگر سال بگذرد و چیزی از حقوقتان مانده باشد خمس دارد.

سرمایه کسب که از فروش منزل مسکونی تهیه شده [منافع کسب و کار]
پرسش : پس از مدتی توانستم منزلی بخرم اما جهت سرمایه گذاری در کار مجبور هستم آن را بفروشم، آیا پس از فروش و مصرف پول آن جهت کسب درآمد مشروع باید خمس آن را بپردازم؟
پاسخ : در صورتیکه منزل به نیت مسکونی خریده شده و مدتی در آن ساکن بوده اید و بعد ناچار به فروش شده اید خمس ندارد البته این در صورتی است که به پول منزل قبلاً خمس تعلق نگرفته باشد.
محاسبه میزان سرمایه در سال تعلق خمس ملاک است [منافع کسب و کار]
پرسش : شخصی مثلا 100 میلیون سرمایه ی در گردش که خمس آنرا داده، داشته است، ولی در سال بعد سرمایه اش کاهش یافته و مثلا 80 میلیون شده و باز در سال جاری 110 میلیون درآمد داشته است ، حال چقدر از درآمدش جز سرمایه ای مخمسش می شود؟ 80 میلیون یا 100 میلیون؟
پاسخ : معیار سال قبل است که 80 میلیون بوده و خمس مازاد آن را باید بپردازد.
پول اضافه شده به مبلغ مخمسی که مقدار آن معلوم نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : سال گذشته خمس پول خود را داده ام اما در طول سال بعد به آن اضافه شده، حالا که می خواهم خمس پول های اضافه شده را بپردازم نمی دانم پولی که بعد از پرداخت خمس باقی مانده چقدر بوده است تا خمس پول های اضافه شده را بپردازم. اکنون وظیفه ام چیست؟
پاسخ : می توانید تخمین بزنید و ما همان را به عنوان مصالحه از شما می پذیریم.
خمس مبلغ یارانه که قابل برداشت نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : با توجه به واریز یارانه های نقدی به حساب خانوارها و با عطف توجه به اینکه این وجوه اولاً به عنوان اعانه دولت بوده و در قبال کارکرد نمی باشد، ثانیاً در حال حاضر قابل برداشت نیست آیا در صورتیکه سال مالی بر این وجوه بگذرد خمس دارد یا خیر؟
پاسخ : ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد ولی تا زمانی که دسترسی به آن پول ندارید فعلاً خمس ندارد.
تعلق خمس به سهامی که جهزیه قرار گرفته است [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر سهام شرکتها جهت جهیزیه اختصاص داده شود آیا خمس به آن تعلق می گیرد یا خیر
پاسخ : آری خمس دارد.
اختلاف قیمت خرید به قیمت روز در خمس [منافع کسب و کار]
پرسش : در صورت تعلق خمس به چیزی و اختلاف قیمت خرید با قیمت روز، کدام قیمت میزان است؟
پاسخ : به قیمت روز حساب می شود.
دریافت یارانه و هزینه کردن آن [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا گرفتن و خرج کردن پول یارانه از نظر شرع حلال است و آیا خمس تعلق می گیرد یا نه؟
پاسخ : گرفتن و خرج کردن پول یارانه اشکالی ندارد و ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسی بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
تعلق خمس برای منافعی که در آخرین ماههای سال خمسی به دست می آید [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا می توان برای هر ربح و فایده ای که به دست می آید یک سال مستقل در نظر گرفت؟ اگر جواب مثبت است چرا در مسئله دیگر گفته شده آخر سال لازم است خمس اشیای مصرفی باقی مانده همانند گندم و برنج و... را داد و بحثی از تفصیل این مطلب که مثلا اگر این گندم و جو در آخرین ماه سال توسط ربح همان ماه خریداری شده می تواند تا 12 ماه مورد استفاده قرار گیرد نیامده است.
پاسخ : برای همه فایده ها باید یک سال خمسی قرار داد همان گونه که شرکت ها و موسسات مختلف برای محاسبه تمام دخل و خرج خود یک تاریخ معین را در نظر می گیرند.
تعلق خمس بر مستمری بنیاد شهید [منافع کسب و کار]
پرسش : از طرف بنیاد شهید حقوقى به خانواده محترم شهدا پرداخت مى شود و عدّه اى از خانواده ها هزینه زندگیشان از سوى دیگر تأمین مى شود سؤال این است که به این حقوقى که از بنیاد مى گیرند خمس تعلق مى گیرد؟
پاسخ : بنابر احتیاط لازم در سر سال خمس زیادى را بدهند.
خمس سود وام دریافتی [منافع کسب و کار]
پرسش : گفته شده اگر وامی را اخذ نموده و تا سال خمسی آن را مصرف نکنیم می بایست به اندازه اقساط واریز شده خمس را پرداخت نماییم. سوال اینجاست که اقساط پرداختی در ماه های اول صرفاً مربوط به سود آن وام است و از خود پول چیزی کم نشده است. مثلاً اگر ده میلیون وام گرفته و باید یازده میلیون پرداخت کنیم، در ماه های ابتدایی اقساط آن یک میلیون سود پرداخت شده و چیزی از اصل وام کم نشده است. آیا با این فرض باید خمس اقساط پرداختی را حساب و پرداخت نماییم؟
پاسخ : آنچه مربوط به سود بوده باشد خمس به آن تعلق نمی گیرد و غیر آن مشمول خمس است.
خمس وسایل و تجهیزات پزشکی [منافع کسب و کار]
پرسش : پزشکان براى معاینه بیمار نیاز به وسائل پزشکى دارند. حکم خمس این وسائل، در موارد ذیل چگونه است؟

الف) در صورتى که این وسائل را نقداً خریدارى کرده باشند.

ب) در صورتی که این وسائل را به صورت اقساطی خریداری کرده، و اقساط آن را به تدریج در ظرف چند سال می پردازند.
ج) در صورتی که مبلغی را قرض گرفته، و این وسائل را خریده، و ماهانه اقساط وام را می پردازند، و بر این وام سود هم تعلق گرفته باشد.
د) وسائل مصرفی پزشکی، که پزشکان برای بیماران استفاده می کنند مثل لوازم پانسمان و تزریق و مانند آن.
پاسخ : تمام این امور جزء سرمایه محسوب می شود. اگر از پول نقد تهیه شده، یا اگر اقساطی بوده قسط آن را پرداخته اند و سال بر آن گذشته، خمس دارد.
خمس هدیه ای که در حساب بانکی است [منافع کسب و کار]
پرسش : اینجانب مبلغی را به عنوان هدیه در یک حساب بلند مدت در بانکی جهت برادرم واریز کرده ام که خود ایشان اطلاع ندارد و تصمیم دارم در شرایط مناسب به ایشان اطلاع دهم که این حساب هدیه من به ایشان است.اکنون سال خمسی من رسیده و می خواستم بدانم آیا خمس این پول را باید بدهم یا بر عهده برادرم است؟
پاسخ : اگر به اسم ایشان و برای ایشان منظور کرده اید و آن را به او بخشیده اید خمس آن بر شما واجب نیست.
کارمندی که تمام درآمد خود را به همسرش می پردازد [منافع کسب و کار]
پرسش : من حدود یازده ماه است که ازدواج نموده ام و ماه دیگر سال خمسی من است. من کارمند هستم و کلیه پول های خود را تاکنون به همسرم داده ام. آیا من مسئول خمس آنها هستم؟
پاسخ : در فرض سوال، تکلیفی ندارید و مسیولیت خمس به عهده ی همسر شما است.
خمس گندمی که زکات آن پرداخت شده است [منافع کسب و کار]
پرسش : هنگام برداشت محصول گندم اینجانب اوایل بهار بوده که به محاسبه و پرداخت زکات آن اقدام نموده ام. سال خمسی من دو هفته بعد از آن بوده است. آیا به گندم زکات داده فوق یا وجه فروخته شدن آن خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پاسخ : به آن مقدار گندم یا وجه آن که در سال خمسی باقی مانده، خمس تعلق می گیرد و اگر در زحمت باشید خمس آن را به شما می بخشیم.
قالی ای که بافتن آن چند سال طول می کشد [منافع کسب و کار]
پرسش : خمس قالی که بافتن آن ممکن است چند سال طول بکشد چگونه حساب می شود؟
پاسخ : بعد از آنکه قالی تمام شد و آماده فروختن گردید هرگاه سال بر آن بگذرد و پول آن مصرف نشود خمس دارد.
خمس جهیزیه ای که هنوز استفاده نشده [منافع کسب و کار]
پرسش : به اسباب و اثاثیه ای که جهیزیه آوردم و هنوز استفاده نشده است خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : آنچه معمولاً مورد نیاز است خمس ندارد هر چند استفاده نشده باشد.
تبدیل وام دانشجویی به سکه طلا [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده طی چند ترم از دانشگاه وام دانشجویی اخذ کرده و به دلیل عدم نیاز به آن و برای این که ارزش پول کم نشود اقدام به خرید چهار سکه بهار آزادی نمودم. قیمت این سکه ها بیشتر شده است. آیا خمسی از بابت کل این سکه ها بر ذمه ی من است؟ و همچنین آیا از بابت ارزش افزوده این سکه خمس بر ذمه من می باشد؟
پاسخ : به مقداری که اقساط آن را پرداخته اید و سال بر آن گذشته خمس دارد و به اضافه قیمت آن نیز خمس تعلق می گیرد.
هزینه های بیش از شأن شخص [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر کسی در بین سال خمسی اش خرج هایی کند که بیش از شأنش است (مثلاً انفاق هایی کند یا از ماشین مدل بالاتر استفاده کند) آیا چنین اختیاری را ندارد و باید خمس آن را بپردازد؟
اگر شک داشته باشیم که فلان مصرف در شأن هست یا نه، اصل با کدام است؟
پاسخ : سر سال خمسی، خمس این اموال خود را محاسبه می کند و در مورد سوال دوم، به عرف مراجعه کنید.
خمس مواردی که به صورت بن به کارمندان پرداخت می گردد [منافع کسب و کار]
پرسش : مقام معظم رهبری بن کارمندی و اجناسی که از طریق بن کارمندی خریداری می شود و بخشی از کوپن شهری را که با یارانه دولت است را هدیه محسوب کرده اند. فتوای حضرت عالی در باره این موارد و سایر مواردی که به صورت بن به کارمندان داده می شود برای مقلدین چیست ؟
پاسخ : اینها جزء حقوقشان محسوب می شود چنانچه چیزی از آن تا پایان سال خمس اضافه بماند خمس دارد.
احکام صورتهای مختلف جمع آوری جهیزیه [منافع کسب و کار]
پرسش : از آنجائی که امکان تهیه یکباره جهیزیه برای دخترم را ندارم مجبورم به صور زیر عمل کنم:
1 - لوازم و وسایل مورد نیاز را می خرم و در محلی نگاهداری می کنم. آیا پس از گذشت یکسال با توجه به آنکه تا زمان ازدواج مورد مصرف قرار نخواهد گرفت خمس به آن تعلق می گیرد ؟
2 – مقداری پول پس انداز می کنم تا به مقدار لازم برای تهیه جهیزیه برسد. با توجه به اینکه یکسال و یا بیشتر از مدت نگهداری این پول می گذرد آیا خمس به آن تعلق می گیرد ؟
3 – سکه بهار آزادی خریدرای کرده ام و تا رسیدن مقدار آن به میزان لازم برای تهییه جهیزیه آن را خرج نمی کنم . آیا با توجه به اینکه امکان دارد یک سال و یا بیشتر از مدت نگهداری آنها بگذرد خمس به آن تعلق می گیرد.
4 – مبلغ لازم برای خرید جهیزیه را در بانک می گذارم. آیا پس از گذشت یکسال با توجه به دست نخورده ماندن پول خمس به آن تعلق می گیرد؟ حال خواهشمندم در هر مورد تعلق و یا عدم تعلق خمس به مورد ذکر شده را با حدود و شرایط دقیق معلوم بفرمائید.
5 - آیا به هدیه خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : 1- در صورتی که دختر در آستانه ازدواج باشد یا تهیه جهیزیه جز به صورت تدریجی ممکن نباشد خمس ندارد.
2 و 3 و 4- با گذشتن سال خمسی خمس تعلق می گیرد ولی چنانچه با پرداخت خمس برای تهیه جهیزیه به زحمت شدید بیفتید به شما اجازه می دهیم خمس را به ذمه بگیرید و هر وقت توانستید بپردازید.
5- در صورتی که تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار نگیرد بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
خمس چیزی که بهای آن را به صورت اقساط می پردازد [منافع کسب و کار]
پرسش : از آنجایی که شخص در حال پرداختن وجه قبر به صورت قسطی است، آیا سال خمسی آن پس از اتمام اقساط باید حساب شود یا خیر؟
پاسخ : هر سال به مقداری که وجه قبر را پرداخته یا قیمتش افزایش یافته خمس دارد.
تعلق خمس به یارانه نقدی [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا به پولی که دولت به عنوان یارانه به حساب ریخته خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : این پول ظاهراً هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
تعلق خمس به کمک هزینه باقی مانده از سال خمسی که از سوی دانشگاه به دانشجویان تعلق می گیرد [منافع کسب و کار]
پرسش : آیاپرداخت خمس کمک هزینه تحصیلی که در دانشگاه به دانشجویان ممتاز تعلق می گیرد در صورتی که یک سال از آن بگذرد واجب است؟
پاسخ : در صورتی که به صورت بلاعوض به آنها تملیک شده باشد، آنچه در پایان سال خمسی باقی می ماند خمس دارد بنابر احتیاط واجب.
اثر افزایش قیمت ارث بر خمس [منافع کسب و کار]
پرسش : این جانب ملک موروثى پدرى را فروخته و جهت تحصیل فرزندانم در شهر، منزلى خریدارى نموده ام آیا به پول به دست آمده از فروش ملک ارث پدرى خمس تعلّق مى گیرد؟
پاسخ : اگر آن ملک بعد از فوت پدر ترقّى نکرده خمس ندارد و اگر ترقّى کرده باید خمس تفاوت قیمت را بدهید.
تهیه مایحتاج سال بعد، قبل از سال خمسی [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده در اواخر اسفند ماه یک پالتو خریدم تا از آن در زمستان سال بعد استفاده کنم. سال خمسی من تیرماه است (یعنی قبل از رسیدن زمان استفاده آن پالتو) آیا باید خمس آن را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال، خمس دارد.
تلاش برای فرار از پرداخت خمس! [منافع کسب و کار]
پرسش : من و همسرم در سال گذشته با سختی و صرفه جویی فراوان و سه شیفت کار کردن از راه حلال مبلغ بیست میلیون تومان پول را پس انداز کردیم تا در آینده بتوانیم از طریق پس انداز این پول در بانک و سرمایه گذاری از آن استفاده کنیم (لازم به ذکر است که من معلولیت حرکتی دارم و نمی دانم تا چه سنی توانایی کار را خواهم داشت به این دلیل با همسرم تصمیم گرفتیم که این سرمایه را برای آینده جمع کنیم، شاید برای مداوا یا هزینه های جانبی زندگی صرف گردد) البته من با کمک پدرم چند سال قبل منزلی را خریداری کردم و خدا را شکر با کمک پدرم قرضی ندارم. حال سوالی که دارم این است که مقدار خمس این پول را چطور باید حساب کنم در حالی که اگر یک پنجم آن را بخواهم به عنوان خمس بدهم از نظر من مبلغ سنگینی خواهد بود (چهار میلیون تومان) زیرا این پول همان طور که گفته شد با سختی زیادی جمع شده است. لطفاً مرا راهنمایی کنید یا در صورت امکان راهی را پیشنهاد دهید تا از سنگینی این مبلغ کاسته شود.
پاسخ : پرداخت خمس بنابر روایات معصومین (علهیم السلام) کلید روزی شما و باعث افزایش روزی و برکت در زندگی است، خود را از این نعمت بزرگ الهی محروم نکنید!
خمس قالی بافی [منافع کسب و کار]
پرسش : در شهر ما اکثر خانمها قالیباف هستند و در کنار خانه دارى فرش نیز مى بافند ولى معمولا خرید لوازم فرش و همچنین فروش فرش و تصرّف در پولش به عهده شوهر است و از آن جا که بافتن این فرشها چند سال طول مى کشد تا تمام شود افراد سر سال خود چگونه حساب کنند؟ و اگر بعد از چند سال که فروخت و موقع وصول پول آن در سال بعد باشد بفرمایید جزء درآمد سالى که پول را وصول مى کند حساب مى شود یا به مجرّد این که پول را وصول کرد باید خمس آن را پرداخت کند؟
پاسخ : فرش هنگامى که آماده فروختن شد جزء درآمد آن سال محسوب مى شود که با گذشت سال خمسى اگر چیزى اضافه بماند باید خمس آن را بپردازد.
خرید اجناس با پول غیر مخمّس [منافع کسب و کار]
پرسش : پولی را که برای هزینه آینده بچه ها چند سال پیش در پس انداز قرار داده ام بعد از چهار سال سود آن را در حال حاضر دریافت نموده ام و می خواهم برای آنها با این سود خریدی انجام دهم و کنار بگذارم. با توجه به اینکه سال خمسی بر آن سود گذشته بایستی ابتدا خمس آن را بدهم و بعد با آن معامله کنم یا بعد از معامله می توانم خمس را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال چنانچه سال بر آن گذشته باشد باید خمس آن را بپردازید و سپس اجناس مورد نیاز را بخرید.
پس انداز برای مخارج ازدواج [منافع کسب و کار]
پرسش : کسانى که از نظر موقعیّت مالى ضعیف هستند، آیا مى توانند براى مخارج ازدواج پسر، یا براى تهیّه جهیزیّه دخترشان، پول پس انداز کنند؟
پاسخ : خمس به آن تعلّق مى گیرد; امّا اگر زیاد در زحمت باشد ما خمس آن را به آنها مى بخشیم.

خمس جهیزیه ای که هنوز استفاده نشده [منافع کسب و کار]
پرسش : به اسباب و اثاثیه ای که جهیزیه آوردم و هنوز استفاده نشده است خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : آنچه معمولاً مورد نیاز است خمس ندارد هر چند استفاده نشده باشد.
پاداش بازنشستگی کارمندان دولت [منافع کسب و کار]
پرسش : لطفا بفرمایید پاداش بازنشستگی کارمندان دولت که معمولا در طی سالیان خدمت آنها تحت عنوان صندوق های مختلف از حقوق آنها کسر می گردد مشمول خمس می شود.
پاسخ : چنانچه پس از تحویل گرفتن سال بر آن بگذرد و مصرف نشود خمس دارد
دریافت یارانه و هزینه کردن آن [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا گرفتن و خرج کردن پول یارانه از نظر شرع حلال است و آیا خمس تعلق می گیرد یا نه؟
پاسخ : گرفتن و خرج کردن پول یارانه اشکالی ندارد و ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسی بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
محاسبه خمس در جایی که زن وشوهر هر دو در تامین مخارج خانه سهیم هستند [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده و شوهرم هر دو در تأمین مخارج خانه سهیم هستیم. آیا خمس مال مشمول خمس داخل خانه (مثل مواد خوراکی و ...) تنها بر عهد شوهرم است؟ اگر نه، چگونه سهم هر کس باید محاسبه شود؟ (در ضمن ما از دو مرجع متفاوت تقلید می‌کنیم)
پاسخ : آنچه در آخر سال در خانه می ماند مشمول خمس است و می توانید تخمین بزنید چه اندازه از مال شما و چه اندازه از مال همسرتان است وخمس آنرا بپردازید و قاعدتا خمس آن ، مبلغ زیادی نخواهد بود.
خرید اجناس با پول غیر مخمّس [منافع کسب و کار]
پرسش : پولی را که برای هزینه آینده بچه ها چند سال پیش در پس انداز قرار داده ام بعد از چهار سال سود آن را در حال حاضر دریافت نموده ام و می خواهم برای آنها با این سود خریدی انجام دهم و کنار بگذارم. با توجه به اینکه سال خمسی بر آن سود گذشته بایستی ابتدا خمس آن را بدهم و بعد با آن معامله کنم یا بعد از معامله می توانم خمس را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال چنانچه سال بر آن گذشته باشد باید خمس آن را بپردازید و سپس اجناس مورد نیاز را بخرید.
تلاش برای فرار از پرداخت خمس! [منافع کسب و کار]
پرسش : من و همسرم در سال گذشته با سختی و صرفه جویی فراوان و سه شیفت کار کردن از راه حلال مبلغ بیست میلیون تومان پول را پس انداز کردیم تا در آینده بتوانیم از طریق پس انداز این پول در بانک و سرمایه گذاری از آن استفاده کنیم (لازم به ذکر است که من معلولیت حرکتی دارم و نمی دانم تا چه سنی توانایی کار را خواهم داشت به این دلیل با همسرم تصمیم گرفتیم که این سرمایه را برای آینده جمع کنیم، شاید برای مداوا یا هزینه های جانبی زندگی صرف گردد) البته من با کمک پدرم چند سال قبل منزلی را خریداری کردم و خدا را شکر با کمک پدرم قرضی ندارم. حال سوالی که دارم این است که مقدار خمس این پول را چطور باید حساب کنم در حالی که اگر یک پنجم آن را بخواهم به عنوان خمس بدهم از نظر من مبلغ سنگینی خواهد بود (چهار میلیون تومان) زیرا این پول همان طور که گفته شد با سختی زیادی جمع شده است. لطفاً مرا راهنمایی کنید یا در صورت امکان راهی را پیشنهاد دهید تا از سنگینی این مبلغ کاسته شود.
پاسخ : پرداخت خمس بنابر روایات معصومین (علهیم السلام) کلید روزی شما و باعث افزایش روزی و برکت در زندگی است، خود را از این نعمت بزرگ الهی محروم نکنید!
تهیه مایحتاج سال بعد، قبل از سال خمسی [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده در اواخر اسفند ماه یک پالتو خریدم تا از آن در زمستان سال بعد استفاده کنم. سال خمسی من تیرماه است (یعنی قبل از رسیدن زمان استفاده آن پالتو) آیا باید خمس آن را بدهم؟
پاسخ : در فرض سوال، خمس دارد.
خمس گندمی که زکات آن پرداخت شده است [منافع کسب و کار]
پرسش : هنگام برداشت محصول گندم اینجانب اوایل بهار بوده که به محاسبه و پرداخت زکات آن اقدام نموده ام. سال خمسی من دو هفته بعد از آن بوده است. آیا به گندم زکات داده فوق یا وجه فروخته شدن آن خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پاسخ : به آن مقدار گندم یا وجه آن که در سال خمسی باقی مانده، خمس تعلق می گیرد و اگر در زحمت باشید خمس آن را به شما می بخشیم.
سرمایه کسب که از فروش منزل مسکونی تهیه شده [منافع کسب و کار]
پرسش : پس از مدتی توانستم منزلی بخرم اما جهت سرمایه گذاری در کار مجبور هستم آن را بفروشم، آیا پس از فروش و مصرف پول آن جهت کسب درآمد مشروع باید خمس آن را بپردازم؟
پاسخ : در صورتیکه منزل به نیت مسکونی خریده شده و مدتی در آن ساکن بوده اید و بعد ناچار به فروش شده اید خمس ندارد البته این در صورتی است که به پول منزل قبلاً خمس تعلق نگرفته باشد.
خمس وسایل و تجهیزات پزشکی [منافع کسب و کار]
پرسش : پزشکان براى معاینه بیمار نیاز به وسائل پزشکى دارند. حکم خمس این وسائل، در موارد ذیل چگونه است؟

الف) در صورتى که این وسائل را نقداً خریدارى کرده باشند.

ب) در صورتی که این وسائل را به صورت اقساطی خریداری کرده، و اقساط آن را به تدریج در ظرف چند سال می پردازند.
ج) در صورتی که مبلغی را قرض گرفته، و این وسائل را خریده، و ماهانه اقساط وام را می پردازند، و بر این وام سود هم تعلق گرفته باشد.
د) وسائل مصرفی پزشکی، که پزشکان برای بیماران استفاده می کنند مثل لوازم پانسمان و تزریق و مانند آن.
پاسخ : تمام این امور جزء سرمایه محسوب می شود. اگر از پول نقد تهیه شده، یا اگر اقساطی بوده قسط آن را پرداخته اند و سال بر آن گذشته، خمس دارد.
هزینه های بیش از شأن شخص [منافع کسب و کار]
پرسش : اگر کسی در بین سال خمسی اش خرج هایی کند که بیش از شأنش است (مثلاً انفاق هایی کند یا از ماشین مدل بالاتر استفاده کند) آیا چنین اختیاری را ندارد و باید خمس آن را بپردازد؟
اگر شک داشته باشیم که فلان مصرف در شأن هست یا نه، اصل با کدام است؟
پاسخ : سر سال خمسی، خمس این اموال خود را محاسبه می کند و در مورد سوال دوم، به عرف مراجعه کنید.
خمس مواردی که به صورت بن به کارمندان پرداخت می گردد [منافع کسب و کار]
پرسش : مقام معظم رهبری بن کارمندی و اجناسی که از طریق بن کارمندی خریداری می شود و بخشی از کوپن شهری را که با یارانه دولت است را هدیه محسوب کرده اند. فتوای حضرت عالی در باره این موارد و سایر مواردی که به صورت بن به کارمندان داده می شود برای مقلدین چیست ؟
پاسخ : اینها جزء حقوقشان محسوب می شود چنانچه چیزی از آن تا پایان سال خمس اضافه بماند خمس دارد.
خمس سود وام دریافتی [منافع کسب و کار]
پرسش : گفته شده اگر وامی را اخذ نموده و تا سال خمسی آن را مصرف نکنیم می بایست به اندازه اقساط واریز شده خمس را پرداخت نماییم. سوال اینجاست که اقساط پرداختی در ماه های اول صرفاً مربوط به سود آن وام است و از خود پول چیزی کم نشده است. مثلاً اگر ده میلیون وام گرفته و باید یازده میلیون پرداخت کنیم، در ماه های ابتدایی اقساط آن یک میلیون سود پرداخت شده و چیزی از اصل وام کم نشده است. آیا با این فرض باید خمس اقساط پرداختی را حساب و پرداخت نماییم؟
پاسخ : آنچه مربوط به سود بوده باشد خمس به آن تعلق نمی گیرد و غیر آن مشمول خمس است.
پس انداز برای مخارج ازدواج [منافع کسب و کار]
پرسش : کسانى که از نظر موقعیّت مالى ضعیف هستند، آیا مى توانند براى مخارج ازدواج پسر، یا براى تهیّه جهیزیّه دخترشان، پول پس انداز کنند؟
پاسخ : خمس به آن تعلّق مى گیرد; امّا اگر زیاد در زحمت باشد ما خمس آن را به آنها مى بخشیم.
کارمندی که تمام درآمد خود را به همسرش می پردازد [منافع کسب و کار]
پرسش : من حدود یازده ماه است که ازدواج نموده ام و ماه دیگر سال خمسی من است. من کارمند هستم و کلیه پول های خود را تاکنون به همسرم داده ام. آیا من مسئول خمس آنها هستم؟
پاسخ : در فرض سوال، تکلیفی ندارید و مسیولیت خمس به عهده ی همسر شما است.
تبدیل وام دانشجویی به سکه طلا [منافع کسب و کار]
پرسش : بنده طی چند ترم از دانشگاه وام دانشجویی اخذ کرده و به دلیل عدم نیاز به آن و برای این که ارزش پول کم نشود اقدام به خرید چهار سکه بهار آزادی نمودم. قیمت این سکه ها بیشتر شده است. آیا خمسی از بابت کل این سکه ها بر ذمه ی من است؟ و همچنین آیا از بابت ارزش افزوده این سکه خمس بر ذمه من می باشد؟
پاسخ : به مقداری که اقساط آن را پرداخته اید و سال بر آن گذشته خمس دارد و به اضافه قیمت آن نیز خمس تعلق می گیرد.
پول اضافه شده به مبلغ مخمسی که مقدار آن معلوم نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : سال گذشته خمس پول خود را داده ام اما در طول سال بعد به آن اضافه شده، حالا که می خواهم خمس پول های اضافه شده را بپردازم نمی دانم پولی که بعد از پرداخت خمس باقی مانده چقدر بوده است تا خمس پول های اضافه شده را بپردازم. اکنون وظیفه ام چیست؟
پاسخ : می توانید تخمین بزنید و ما همان را به عنوان مصالحه از شما می پذیریم.
خمس مبلغ یارانه که قابل برداشت نیست [منافع کسب و کار]
پرسش : با توجه به واریز یارانه های نقدی به حساب خانوارها و با عطف توجه به اینکه این وجوه اولاً به عنوان اعانه دولت بوده و در قبال کارکرد نمی باشد، ثانیاً در حال حاضر قابل برداشت نیست آیا در صورتیکه سال مالی بر این وجوه بگذرد خمس دارد یا خیر؟
پاسخ : ظاهراً این پول هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد ولی تا زمانی که دسترسی به آن پول ندارید فعلاً خمس ندارد.
خمس ذخیره سوخت [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا بر هیزمهایى که براى سوخت و مصارف دیگر ذخیره مى شود خمس تعلّق مى گیرد؟
پاسخ : آنچه براى مصارف سوخت و سایر مصارف آن سال است خمس ندارد و آنچه براى سالهاى آینده است خمس دارد.
تعلق خمس به یارانه نقدی [منافع کسب و کار]
پرسش : آیا به پولی که دولت به عنوان یارانه به حساب ریخته خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : این پول ظاهراً هبه است و چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
محاسبه میزان سرمایه در سال تعلق خمس ملاک است [منافع کسب و کار]
پرسش : شخصی مثلا 100 میلیون سرمایه ی در گردش که خمس آنرا داده، داشته است، ولی در سال بعد سرمایه اش کاهش یافته و مثلا 80 میلیون شده و باز در سال جاری 110 میلیون درآمد داشته است ، حال چقدر از درآمدش جز سرمایه ای مخمسش می شود؟ 80 میلیون یا 100 میلیون؟
پاسخ : معیار سال قبل است که 80 میلیون بوده و خمس مازاد آن را باید بپردازد.

منبع:http://makarem.ir/main.aspx?more=1&catid=432&typeinfo=21&lid=0&pageindex=0

مسائل خمس
مسائل خمس از کتاب ( توضیح المسائل )  احکام خمس مسأله 1720 ـ در هفت چیز خمس واجب می‏شود :
اول : منفعت کسب .
دوم : معدن .
سوم : گنج .
چهارم : مال حلال مخلوط به حرام .
پنجم : جواهری که بواسطه غواصی ـ یعنی فرو رفتن در دریا ـ بدست می‏آید .
ششم : غنیمت جنگ .
هفتم : بنابر مشهور زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد .
واحکام اینها مفصلاً گفته خواهد شد .

1 ـ منفعت کسب :

مسأله 1721 ـ هرگاه انسان از تجارت یا صنعت ، یا کسبهای دیگر مالی بدست آورد ، اگر چه مثلاً نماز و روزه میتی را بجا آورده و از اجرت آن مالی تهیه کند ، چنانچه از مخارج سال خود او و عیالاتش زیاد بیاید ، باید خمس ـ یعنی یک پنجم ـ آن را به دستوری که بعداً گفته می‏شود بدهد .
مسأله 1722 ـ اگر از غیر کسب مالی بدست آورد ـ بجز مواردی که در مسائل بعد استثنا می‏شود ـ مثلاً چیزی به او ببخشند ، چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید ، خمس آن را باید بدهد .
مسأله 1723 ـ مهری را که زن می‏گیرد ، و مالی را که مرد عوض طلاق خلع می‏گیرد ، و همچنین دیه‏ای که دریافت می‏شود ، خمس ندارد . و همچنین است ارثی که بر اساس قواعد معتبر در باب ارث به انسان می‏رسد . ولی اگر مسلمانی که شیعه است مالی به غیر این راه مانند تعصیب (5) به او به ارث برسد ، آن مال از فوائد محسوب می‏شود و خمس آن را باید بدهد ، و همچنین اگر ارثی به او برسد که توقع آن را نداشته واز غیر پدر و پسر باشد ، ـ احتیاط واجب ـ آن است که خمس آن ارث را اگر از مخارج سالش زیاد بیاید ، بدهد .
مسأله 1724 ـ اگر مالی به ارث به او برسد و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده ، باید خمس آن را بدهد ، و همچنین اگر در خود آن مال خمس نباشد و وارث بداند کسی که آن مال از او به ارث رسیده ، خمس بدهکار است ، باید خمس را از مال او بدهد ، ولی در هر دو صورت اگر کسی که مال از او به ارث رسیده به دادن خمس عقیده نداشته ، یا آنکه خمس نمی‏داده ، لازم نیست وارث خمس واجب بر او را بپردازد .
مسأله 1725 ـ اگر بواسطه قناعت کردن ، چیزی از مخارج سال انسان زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1726 ـ کسی که دیگری تمام مخارج او را می‏دهد ، باید خمس تمام مالی را که بدست می‏آورد بدهد .
مسأله 1727 ـ اگر ملکی را بر افراد معیّنی مثلاً بر اولاد خود وقف نماید ، چنانچه در آن ملک زراعت و درختکاری کنند و از آن چیزی بدست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهند ، و همچنین اگر طور دیگری هم از آن ملک نفع ببرند ، مثلاً اجاره آن را بگیرند ، باید خمس مقداری را که از مخارج سالشان زیاد می‏آید بدهند .
مسأله 1728 ـ اگر مالی را که فقیر بابت صدقه واجب ، مانند کفارات ورد مظالم یا مستحبی گرفته از مخارج سالش زیاد بیاید ، یا از مالی که به او داده‏اند منفعتی ببرد ، مثلاً از درختی که به او داده‏اند میوه‏ای بدست آورد و از مخارج سالش زیاد بیاید ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید خمس آن را بدهد . ولی اگر مالی را از بابت خمس یا زکات از روی استحقاق به او داده باشند لازم نیست خمس خود آن را بدهد ، ولی منافع آن اگر از مخارج سال زیاد بیاید خمس دارد .
مسأله 1729 ـ اگر با عین پولِ خمس نداده جنسی را بخرد ، یعنی به فروشنده بگوید این جنس را به این پول می‏خرم ، چنانچه فروشنده مسلمان اثنا عشری باشد معامله نسبت به جمیع مال صحیح است ، و به جنسی که به این پول خریده است خمس تعلق می‏گیرد ، واحتیاجی به اجازه و امضاء حاکم شرع نیست .
مسأله 1730 ـ اگر جنسی را بخرد و بعد از معامله قیمت آن را از پول خمس نداده بدهد ، معامله‏ای که کرده صحیح است ، و خمس پولی را که به فروشنده داده به صاحبان خمس مدیون می‏باشد .
مسأله 1731 ـ اگر مسلمان اثنا عشری مالی را که خمس آن داده نشده بخرد ، خمس آن به عهده فروشنده است ، و بر خریدار چیزی نیست .
مسأله 1732 ـ اگر چیزی را که خمس آن داده نشده به مسلمان اثنا عشری ببخشد ، خمس آن به عهده خود بخشنده است ، و چیزی بر این شخص نیست .
مسأله 1733 ـ اگر از کافر یا کسی که به دادن خمس عقیده ندارد ، یا خمس نمی‏دهد ، مالی به دست انسان آید ، واجب نیست خمس آن را بدهد .
مسأله 1734 ـ تاجر و کاسب و صنعتگر و کارمند و مانند اینها از وقتی که شروع به کاسبی و کار می‏کنند یک سال که بگذرد ، باید خمس آنچه را که از خرج سالشان زیاد می‏آید بدهند ، و همچنین است منبری و امثال او هر چند درآمد او در مواقع خاصی از سال باشد اگر معظم مخارج سال را کفاف دهد ، وکسی که شغلی ندارد که از آن مخارج زندگی را تحصیل کند ، و از کمک دولت یا مردم استفاده می‏کند ، یا اتفاقاً سودی به دست می‏آورد ، بعد از آنکه یک سال از موقعی که فائده برده بگذرد ، باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد ، پس برای هر منفعت می‏تواند سال جداگانه حساب کند .
مسأله 1735 ـ انسان می‏تواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید خمس آن را بدهد ، و جایزاست دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد ، ولی اگر بداند تا آخر سال به آن نیاز پیدا نمی‏کند ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید فوراً خمس آن را بدهد . و اگر برای دادن خمس ، سال شمسی قرار دهد ، مانعی ندارد .
مسأله 1736 ـ اگر منفعتی بدست آورد و در بین سال بمیرد ، باید مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت کسر کنند ، و خمس باقیمانده را فوراً بدهند .
مسأله 1737 ـ اگر قیمت جنسی که برای تجارت خریده بالا رود و آن را نفروشد و در بین همان سال قیمتش پائین آید ، خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست .
مسأله 1738 ـ اگر قیمت جنسی که برای تجارت خریده بالا رود و به امید اینکه قیمت آن بالاتر رود ، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قیمتش پائین آید ، خمس مقداری که بالا رفته ـ بنابر احتیاط ـ بر او واجب است .
مسأله 1739 ـ اگر غیر مال التجارة ، مالی را به خریدن یا مانند آن تهیه کرده باشد و خمسش را داده باشد ، چنانچه قیمتش بالا رود ، اگر آن را بفروشد ، خمس مقداری را که بر قیمتش اضافه شده ، و از مخارج سال زیاد آمده باید بدهد . و همچنین اگر مثلاً درختی میوه بیاورد ، یا گوسفندی که برای استفاده از گوشت نگه می‏دارند چاق شود ، باید خمس آن زیادی را بدهد .
مسأله 1740 ـ اگـر باغی احداث کند با پولی که خمس آن را داده است ، یا خمس به آن تعلق نگرفته است ، برای آنکه بعد از بالا رفتن قیمتش بفروشد ، باید خمس میوه و نمو درختها ونهالهایی که می‏روید ، یا آن را کاشته‏اند و شاخه‏های خشکی که قابل بریدن و استفاده است و زیادی قیمت باغ را بدهد ، ولی اگر قصدش این باشد که میوه آن درختها را فروخته و از قیمتش استفاده کند ، خمس زیادی قیمت واجب نیست ، و ما بقی خمس دارد .
مسأله 1741 ـ اگر درخت بید و چنار و مانند اینها را بکارد ، باید هر سال خمس زیادی آنها را بدهد ؛ و همچنین شاخه‏های آن که معمولاً هر سال می‏برند ، اگر از مخارج سال او زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1742 ـ کسی که چند رشته تجارت دارد مثلاً با سرمایه خود مقداری شکر و مقداری برنج خریده است ، چنانچه همه آن رشته‏ها در شئون تجارت مانند خرج و دخل ، و حساب صندوق و سود و زیان ، یکی باشند ، باید خمس آنچه را که در آخر سال از مخارج او زیاد می‏آید بدهد ، و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند ، می‏تواند ضرر یک رشته را به نفع رشته دیگر تدارک نماید . ولی اگر دو رشته مختلف کسب دارد ، مثلاً تجارت و زراعت می‏کند ، یا یک رشته است ، و حساب دخل و خرج آنها از هم جدا است ، در این دو صورت ـ بنابر احتیاط وجوبی ـ نمی‏شود ضرر یک رشته را به نفع رشته دیگر تدارک نمود .
مسأله 1743 ـ خرجهائی را که انسان برای بدست آوردن فائده می‏کند ، مانند دلاّلی و حمّالی ، و همچنین نقصی که بر آلات و وسائل او وارد می‏شود ، می‏تواند از منفعت ، کسر نماید و نسبت به آن مقدار ، خمس لازم نیست .
مسأله 1744 ـ آنچه از منافع کسب در بین سال به مصرف خوراک و پوشاک و اثاثیه و خرید منزل ، و عروسی پسر ، و جهیزیه دختر و زیارت و مانند اینها می‏رساند ، در صورتی که از شأن او زیاد نباشد ، خمس ندارد .
مسأله 1745 ـ مالی را که انسان به مصرف نذر و کفّاره می‏رساند ، جزء مخارج سالیانه است . و نیز مالی را که به کسی می‏بخشد ، یا جایزه می‏دهد در صورتی که از شأن او زیاد نباشد ، از مخارج سالیانه حـساب می‏شود .
مسأله 1746 ـ اگر متعارف چنین باشد که انسان جهیزیه دخترش را در سالهای متعدد تدریجاً تهیه کند ، و تهیه نکردن جهیزیه منافی شأنش باشد هر چند از جهت اینکه نتواند در وقتش تهیه کند ، اگر در بین سال از منافع آن سال مقداری جهیزیه بخرد که از شأنش زیاد نباشد ، و عرفاً تهیه آن مقدار در یک سال جزء مصارف سالیانه متعارف او شمرده شود ، خمس آن را لازم نیست بدهد ، و اگر از شأنش زیاد باشد ، یا از منافع آن سال در سال بعد جهیزیه تهیه نماید ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1747 ـ مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر می‏کند ، از مخارج سالی حساب می‏شود که در آن سال خرج کرده ، و اگر سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد ، آنچه در سال بعد خرج می‏کند باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1748 ـ کسی که از کسب و تجارت یا غیر آنها فائده‏ای برده ، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست ، می‏تواند مخارج سال خود را فقط از فائده‏اش حساب کند .
مسأله 1749 ـ آذوقه‏ای که برای مصرف سالش از منافعش خریده ، اگر در آخر سال زیاد بیاید ، باید خمس آن را بدهد ، و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد ، در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاد شده باشد ، باید قیمت آخر سال را حساب کند .
مسأله 1750 ـ اگر از منافع ، پیش از دادن خمس اثاثیه‏ای برای منزل بخرد ، اگر احتیاجش پس از سال منفعت بر طرف شد ، لازم نیست خمس آن را بدهد ، و همچنین اگر در میان سال احتیاجش برطرف شد ، ولی آن چیز از چیزهائی باشد که معمولاً برای سالهای بعد گذاشته می‏شود ، مانند لباسهای زمستانی و تابستانی ، خمس ندارد ، و در غیر این گونه چیزها اگر در بین سال احتیاجش از آن برطرف شد ، احتیاط واجب آن است که خمس آن را بدهد ، و زیور آلات زنانه در صورتی که وقت زینت کردن زن با آنها گذشته باشد ، نیز خمس ندارد .
مسأله 1751 ـ اگر در یک سال منفعتی نبرد ، نمی‏تواند ، مخارج آن سال را از منفعتی که در سال بعد می‏برد ، کسر نماید .
مسأله 1752 ـ اگر در اول سال منفعتی نبرد و از سرمایه خرج کند ، و پیش از تمام شدن سال منفعتی به دستش آید ، می‏تواند مقداری را که از سرمایه برداشته از منافع کسر کند .
مسأله 1753 ـ اگر مقداری از سرمایه در تجارت و مانند آن از بین برود ، می‏تواند مقداری را که از سرمایه کم شده ، از منافع همان سال کسر نماید .
مسأله 1754 ـ اگر غیر از سرمایه چیز دیگری از اموال او از بین برود ، اگر در همان سال به آن چیز احتیاج داشته باشد ، می‏تواند در بین سال از منافعش آن را تهیه نماید و خمس ندارد .
مسأله 1755 ـ اگر در تمام سال منفعتی نبرد و برای مخارج خود قرض کند ، نمی‏تواند از منافع سالهای بعد مقدار قرض خود را کسر نماید و خمس آن را ندهد ، ولی اگر در اثناء سال برای مخارج خود قرض کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی ببرد ، می‏تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت کسر نماید . و همچنین در صورت اول می‏تواند قرض خود را از ارباح اثناء سال اداء نماید ، و به آن مقدار خمس تعلق نمی‏گیرد .
مسأله 1756 ـ اگر برای زیاد کردن مال ، یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد ، قرض کند ، اگر از منافع سالش بدون پرداخت خمس آن قرض را ادا نماید ، باید پس از رسیدن سال خمس آن عین را بپردازد مگر اینکه مالی را که قرض کرده ، و یا چیزی را که با قرض خریده در عرض سال از بین برود .
مسأله 1757 ـ انسان می‏تواند خمس چیزهائی که خمس بر آنها واجب شده است از همان چیزها بدهد ، یا به مقدار قیمت خمسی که واجب شده است ، پول خمس داده شده بدهد ، و امّا اگر جنس دیگری که خمس در آن واجب نشده بخواهد بدهد ، محل اشکال است ، مگر آنکه با اجازه حاکم شرع باشد .
مسأله 1758 ـ کسی که خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر آن گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمی تواند در آن مال تصرف کند .
مسأله 1759 ـ کسی که خمس بدهکار است نمی‏تواند آن را به ذمّه بگیرد ، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند ، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1760 ـ کسی که خمس بدهکار است ، اگر با حاکم شرع دستگردان کند و خمس را به ذمّه بگیرد ، می‏تواند در تمام مال تصرف نماید ، و بعد از دستگردان ، منافعی که از آن بدست می‏آید مال خود اوست ، و باید به تدریج بدهی خود را بپردازد به نحوی که مسامحه نباشد .
مسأله 1761 ـ کسی که با دیگری شریک است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد ، و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایه شرکت بگذارد ، تصرف شخص اول ـ با فرض اینکه شیعه اثنا عشری است ـ در مال مشترک اشکالی ندارد .
مسأله 1762 ـ اگر برای بچه صغیر منافعی بدست آید هر چند از هدایا باشد اگر در اثناء سال در مؤونه او مصرف نشود ، خمس به آن تعلق می‏گیرد ، و بر ولیّ صغیر واجب است که خمس آن را بدهد ، و چنانچه نداد ، بر صغیر پس از بلوغ واجب است که خود خمس آن را بدهد .
مسأله 1763 ـ کسی که مالی از دیگری بدست آورد و شک نماید خمس آن را داده یا نه ، می‏تواند در آن مال تصرف نماید ، بلکه اگر یقین هم داشته باشد که خمس آن را نداده اگر او خمس بده نباشد ، و گیرنده مسلمان اثنا عشری باشد ، می‏تواند در آن تصرف نماید .
مسأله 1764 ـ اگر کسی از منافع کسب خود در اثناء سال چیزی بخرد که از لوازم و مخارج سالیانه‏اش حساب نشود ، واجب است بعد از تمامی سال ، خمس آن را بدهد ، وچنانچه خمس آن را نداد و قیمت آن چیز بالا رفت ، لازم است خمس مقداری را که آن چیز فعلاً ارزش دارد بدهد .
مسأله 1765 ـ اگر کسی چیزی را بخرد و از پول خمس نداده که سال بر آن گذشته قیمت آن را بپردازد و قیمت آن بالا رود ، چنانچه آن را برای آن نخریده که قیمتش بالا رود و بفروشد ، مثلاً زمینی را برای زراعت خریده است ، باید خمس قیمتی را که پرداخته است بدهد ، و اگر مثلاً پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته این ملک را با این پول می‏خرم ، باید خمس مقداری را که آن ملک فعلاً ارزش دارد بدهد .
مسأله 1766 ـ کسی که از اول تکلیف ، یا برای مدتی مثلاً چند سالی خمس نداده ، اگر از منافع کسب در بین سال چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از اول کاسبی او ، و اگر کاسب نباشد یک سال از وقت منفعت بردن گذشته ، باید خمس آن را بدهد ، و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده ، پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فائده برده با فائده همان سال آنها را خریده ، و در همان سال از آن استفاده کرده است ، لازم نیست خمس آنها را بدهد ، و اگر نداند ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید با حاکم شرع به نسبت احتمال مصالحه کند ، یعنی اگر مثلاً 50% احتمال بدهد که خمس در آن واجب باشد 50% آن را خمس بدهد .

2 ـ معدن : مسأله 1767 ـ معدن مثل طلا ، نقره ، سرب ، مس ، آهن ، نفت ، زغال سنگ ، فیروزه ، عقیق ، زاج ، نمک و معدنهای دیگر از انفال است ، یعنی مال امام علیه‏السلام می‏باشد ، ولی اگر کسی چیزی از آن را استخراج نماید ، در صورتی که شرعاً مانعی نباشد می‏تواند آن را برای خود تملک کند ، و چنانچه به مقدار نصاب باشد ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1768 ـ نصاب معدن «15» مثقال معمولی طلای مسکوک است ، یعنی اگر قیمت چیزی را که از معدن بیرون آورده پس از کم کردن هزینه بیرون آوردن ، به «15» مثقال معمولی طلای مسکوک برسد ، مخارج بعدی آن از قبیل هزینه خالص سازی ، از آن کسر می‏شود ، و خمس باقی را بدهد .
مسأله 1769 ـ چیزی که از معدن بیرون آورده ، چنانچه قیمت آن به «15» مثقال طلای مسکوک نرسد ، خمس آن در صورتی لازم است که به تنهائی ، یا با منفعتهای دیگر او از مخارج سالش زیاد بیاید .
مسأله 1770 ـ گچ و آهک ـ بنابر احتیاط لازم ـ حکم معدن بر آنها جاری است ، پس اگر به حد نصاب برسند ، باید خمس آنها را بدون اخراج مؤنه سال بدهد .
مسأله 1771 ـ کسی که از معدن چیزی بدست می‏آورد ، باید خمس آن را بدهد ، چه معدن روی زمین باشد یا زیر آن ، چه در زمینی باشد که ملک او است ، یا در جائی باشد که مالک ندارد .
مسأله 1772 ـ اگر نداند قیمت چیزی را که از معدن بیرون آورده به «15» مثقال طلای مسکوک می‏رسد یا نه ، احتیاط لازم آن است که چنانچه ممکن است به وزن کردن ، یا از راه دیگر قیمت آن را معلوم کند ، و اگر ممکن نبود خمس بر او واجب نیست .
مسأله 1773 ـ اگر چند نفر چیزی بیرون آورند ، چنانچه قیمت آن به «15» مثقال طلای مسکوک برسد ، ولی سهم هر کدام آنها این مقدار نباشد ، خُمس ندارد .
مسأله 1774 ـ اگر معدنی را که در زیر زمین دیگری است بدون اجازه با کندن زمین او بیرون آورد ، مشهور فرموده‏اند که آنچه از آن بدست می‏آید ، مال صاحب ملک است ، ولی این مطلب خالی از اشکال نیست ، و احتیاط آن است که با هم مصالحه کنند ، و چنانچه به مصالحه راضی نشوند به حاکم شرع مراجعه نمایند تا نزاع را فیصله دهد .

3 ـ گنج : مسأله 1775 ـ گنج مالی است منقول که مخفی شده و از دسترس افراد خارج شده است ، و در زمین یا درخت ، یا کوه یا دیوار پنهان باشد ، و بودن آن در آنجا معمول نباشد .
مسأله 1776 ـ اگر انسان در زمینی که ملک کسی نیست ، یا موات است و خود او با احیاء مالک شده است گنجی پیدا کند ، می‏تواند آن را برای خود بردارد ، ولی باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1777 ـ نصاب گنج «105» مثقال نقره مسکوک و یا «15» مثقال طلای مسکوک است ، یعنی اگر قیمت چیزی را که از گنج بدست می‏آورد مساوی با قیمت یکی از این دو باشد ، خمس در آن واجب است .
مسأله 1778 ـ اگر در زمینی که از دیگری خریده ، یا با اجاره و مانند آن تصرف کرده است گنجی پیدا کند که شرعاً متعلق به مسلمان ، یا ذمی نباشد ، یا اگر باشد مربوط به زمانهای بسیار قدیم باشد ، که این قدمت موجب عدم احراز وجود وارثی برای او بشود می‏تواند آن گنج را برای خود بردارد ، ولی باید خمس آن را بدهد . و اگر احتمال عقلائی دهد که مال مالک قبلی است ، در صورتی که بر زمین و همچنین بر گنج یا جای آن به تبعیت زمین دست داشته است ، باید به او اطلاع دهد ، پس اگر آن را ادعا کند باید تحویل دهد ، و اگر ادعا نکند ، به کسی که پیش از او مالک زمین بوده و بر آن دست داشته اطلاع دهد ، و به همین ترتیب به تمام کسانی که پیش از او مالک زمین بوده‏اند و بر آن دست داشته‏اند خبر دهد ، و اگر هیج کدام آن را ادعا نکنند ونداند که تعلق به مسلمان یا ذمی غیر قدیم دارد ، می‏تواند آن را برای خود بردارد ، ولی باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1779 ـ اگر در یک زمان در جاهای متعددی گنج پیدا کند که قیمت آنها روی هم «105» مثقال نقره یا «15» مثقال طلا باشد ، باید خمس آن را بدهـد . ولی اگر در زمانهای مختلف گنج پیدا کند ، پس اگر فاصله زیاد نباشد قیمت همه آنها روی هم باید محاسبه شود ، و اگر فاصله زیاد باشد هر کدام جداگانه محاسبه می‏شود .
مسأله 1780 ـ اگر دو نفر گنجی پیدا کنند که قیمت آن به «105» مثقال نقره یا «15» مثقال طلا برسد ، ولی سهم هر یک از آنان به این مقدار نباشد ، لازم نیست خمس آن را بدهند .
مسأله 1781 ـ اگر کسی حیوانی رابخرد و در شکمش مالی پیدا کند ، چنانچه احتمال دهد که مال فروشنده یا صاحب قبلی آن باشد و آنها بر حیوان و آنچه در شکمش پیدا شده دست داشته‏اند ، باید به آنها اطلاع دهد ، پس اگر مالکی برای آن نشناسد چنانچه به مقدار نصاب گنج باشد باید خمس آن را بدهد ، بلکه ـ بنابر احتیاط واجب ـ اگر کمتر باشد نیز باید خمس آن را بدهد و ما بقی ملک اوست ؛ و این حکم در ماهی و مانند آن هم جاری است در صورتی که در محل خاصی پرورش داده شود و کسی متکفل غذای او باشد . وامّا اگر از دریا یا رودخانه‏ای گرفته شده باشد ، اطلاع دادن به کسی لازم نیست .

4 ـ مال حلال مخلوط به حرام : مسأله 1782 ـ اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد ، و صاحب مال حرام و مقدار آن هیچ کدام معلوم نباشد ، و نداند که مقدار حرام کمتر از خمس است یا زیادتر ، با دادن خمس آن حلال می‏شود ـ و بنابر احتیاط واجب ـ باید به کسی که مستحق خمس و رد مظالم می‏باشد بدهد .
مسأله 1783 ـ اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را ـ چه کمتر چه بیشتر از خمس باشد ـ بداند ولی صاحب آن را نشناسد ، باید آن مقدار را به نیّت صاحبش صدقه بدهد ، و احتیاط واجب آن است که از حاکم شرع هم اذن بگیرد .
مسأله 1784 ـ اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولی صاحبش رابشناسد ، چنانچه نتوانند یکدیگر را راضی نمایند ، باید مقداری را که یقین دارد مال آن شخص است به او بدهد ، بلکه اگر در مخلوط شدن دو مال ـ حلال و حرام ـ با یکدیگر خودش مقصر باشد باید ـ بنابر احتیاط ـ مقدار بیشتری را که احتمال می‏دهد مال اوست نیز به او بدهد .
مسأله 1785 ـ اگر خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد ، و بعد بفهمد که مقدار حرام بیشتر از خمس بوده ، باید مقداری را که می‏داند از خمس بیشتر بوده ، از طرف صاحب آن ، صدقه بدهد .
مسأله 1786 ـ اگر خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد ، یا مالی که صاحبش را نمی‏شناسد به نیّت او صدقه بدهد ، بعد از آنکه صاحبش پیدا شد ، چنانچه راضی نشود ـ بنابر احتیاط لازم ـ باید به مقدار مالش به او بدهد .
مسأله 1787 ـ اگر مال حلالی با حرام مخلوط شود و مقدار حرام معلوم باشد و انسان بداند که صاحب آن از چند نفر معیّن بیرون نیست ولی نتواند بفهمد کیست ، باید به آنها اطلاع دهد ، پس چنانچه یکی گفت که مال من است و دیگران گفتند مال ما نیست ، یا او را تصدیق کردند ، به همان شخص اول بدهد ، و اگر دو نفر یا بیشتر گفتند که آن مال ماست ، چنانچه با مصالحه و مانند آن نزاع آنها حل نشود ، باید برای فیصله نزاع به حاکم شرع مراجعه نمایند ، و اگر همه اظهار بی اطلاعی کردند و حاضر به مصالحه هم نشدند ، ظاهر آن است که صاحب آن مال به قرعه تعیین می‏شود ، و احتیاط آن است که حاکم شرع یا وکیل او متصدی قرعه باشد .

5 ـ جواهری که بواسطه فرو رفتن در دریا بدست می‏آید : مسأله 1788 ـ اگر بواسطه غوّاصی ـ یعنی فرو رفتن در دریا ـ لؤلؤ و مرجان ، یا جواهر دیگری بیرون آورد ، روئیدنی باشد یا معدنی ، چنانچه قیمت آن به «18» نخود طلا برسد باید خمس آن را بدهد ، چه در یک دفعه آن را از دریا بیرون آورده باشد یا در چند دفعه ، البته به شرطی که فاصله میان هر دفعه و دفعه دیگر زیاد نباشد ، و اگر فاصله بین دو دفعه زیاد باشد ، مثل آنکه در دو فصل غوّاصی کند ، چنانچه هر کدام به قیمت «18» نخود طلا نرسد واجب نیست خمس آن را بدهد . و همچنین اگر قسمت هر یک از افراد شرکت کننده در غوص به قیمت «18» نخود طلا نرسد ، واجب نیست خمس آن را بدهد .
مسأله 1789 ـ اگر بدون فرو رفتن در دریا بوسیله اسبابی جواهر بیرون آورد ، ـ بنابر احتیاط ـ خمس آن واجب است . ولی اگر از روی آب دریا ، یا از کنار دریا جواهر بگیرد ، در صورتی باید خمس آن را بدهد که آنچه را بدست آورده به تنهائی ، یا با منفعتهای دیگر کسب او ، از مخارج سالش زیادتر باشد .
مسأله 1790 ـ خمس ماهی و حیوانات دیگری که انسان بدون فرو رفتن در دریا می‏گیرد ، در صورتی واجب است که به تنهائی ، یا با منفعتهای دیگر کسب او از مخارج سالش زیادتر باشد .
مسأله 1791 ـ اگر انسان بدون قصد اینکه چیزی از دریا بیرون آورد ، در دریا فرو رود واتفاقاً جواهری بدستش آید و قصد تملک آن را نماید ، باید خمس آن را بدهد ، بلکه احتیاط واجب آن است که در هر حال خمس آن را بدهد .
مسأله 1792 ـ اگر انسان در دریا فرو رود و حیوانی را بیرون آورد ، و در شکم آن جواهری پیدا کند ، چنانچه آن حیوان مانند صدف باشد که نوعاً در شکمش جواهر است ، اگر به حد نصاب برسد باید خمس آن را بدهد ، و اگر اتفاقاً جواهر بلعیده باشد ، احتیاط لازم آن است که هر چند به حد نصاب نرسیده باشد ، خمس آن را بدهد .
مسأله 1793 ـ اگر در رودخانه‏های بزرگ ، مانند دجله و فرات ، فرو رود و جواهری بیرون آورد ، باید خمس آن را بدهد .
مسأله 1794 ـ اگر در آب فرو رود و مقداری عنبر بیرون آورد که قیمت آن «18» نخود طلا یا بیشتر باشد ، باید خمس آن را بدهد ؛ بلکه چنانچه از روی آب ، یا از کنار دریا بدست آورد ، باز هم همین حکم را دارد .
مسأله 1795 ـ کسی که کسبش غوّاصی ، یا بیرون آوردن معدن است ، اگر خمس آنها را بدهد و چیزی از مخارج سالش زیاد بیاید ، لازم نیست دوباره آن را بدهد .
مسأله 1796 ـ اگر بچّه‏ای معدنی را بیرون آورد ، یا گنجی پیدا کند ، یا بواسطه فرو رفتن در دریا جواهر بیرون آورد ، باید ولیّ او خمس آن را بدهد ، و چنانچه ندهد باید خود او بعد از بلوغ خمسش را بدهد ، و همچنین اگر مال حلال مخلوط به حرام داشته باشد ، ولیّ او باید به احکامی که درباره مال مخلوط گفته شد عمل نماید .

6 ـ غنیمت : مسأله 1797 ـ اگر مسلمانان به امر امام علیه‏السلام با کفّار جنگ کنند ، و چیزهائی در جنگ بدست آورند ، به آنها غنیمت گفته می‏شود . که باید چیزهائی که مخصوص به امام است از غنیمت کنار بگذارند ، و خمس بقیه آن را بدهند ، و در ثبوت خمس بر غنیمت فرقی میان منقول ، و غیر منقول نیست ، ولی زمینهائی که از انفال نیست مال عموم مسلمین است ، هر چند جنگ به اذن امام علیه‏السلام نباشد .
مسأله 1798 ـ اگر مسلمانان بدون اجازه امام علیه‏السلام با کفار جنگ کنند و از آنها غنیمت بگیرند ، تمام آنچه به غنیمت گرفته‏اند مال امام علیه‏السلام است ، و جنگجویان در آن حقی ندارند .
مسأله 1799 ـ آنچه در دست کفار است چنانچه مالکش محترم المال باشد ـ یعنی مسلمان ، یا کافر ذمّی ، یا معاهد باشد ـ احکام غنیمت بر آن جاری نیست .
مسأله 1800 ـ دزدی و مانند آن از کافر حربی ، چنانچه خیانت و نقض امان محسوب شود حرام است . و چیزی که از این راهها از آنان گرفته می‏شود باید ـ بنابر احتیاط ـ برگردانده شود .
مسأله 1801 ـ مشهور آن است که مؤمن می‏تواند مال ناصبی را برای خود گرفته وخمسش را بپردازد ، ولی این حکم خالی از اشکال نیست .

7 ـ زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد : مسأله 1802 ـ اگر کافر ذمّی زمینی را از مسلمان بخرد ، بنابر مشهور باید خمس آن را از همان زمین یا از مال دیگرش بدهد ، ولی وجوب خمس ـ به معنای معروفش ـ در این مورد محل اشکال است . مصرف خمس مسأله 1803 ـ خمس را باید دو قسمت کنند : یک قسمت آن سهم سادات است و باید به سیّد فقیر ، یا سیّد یتیم ، یا به سیّدی که در سفر درمانده شده ، بدهند ، و نصف دیگر آن سهم امام علیه‏السلام است ، که در این زمان باید به مجتهد جامع الشرایط بدهند ، یا به مصرفی که او اجازه می‏دهد برسانند . و احتیاط لازم آن است که او مرجع أعلم ، مطلع بر جهات عامه باشد .
مسأله 1804 ـ سیّد یتیمی که به او خمس می‏دهند ، باید فقیر باشد ، ولی به سیّدی که در سفر درمانده شده ، اگر در وطنش فقیر هم نباشد ، می‏شود خمس داد .
مسأله 1805 ـ به سیّدی که در سفر درمانده شده ، اگر سفر او سفر معصیت باشد ـ بنابر احتیاط واجب ـ نباید خمس بدهند .
مسأله 1806 ـ به سیّدی که عادل نیست می‏شود خمس داد ، ولی به سیّدی که دوازده امامی نیست ، نباید خمس بدهند .
مسأله 1807 ـ به سیّدی که خمس را صرف در معصیت می‏کند ، نمی‏شود خمس داد ، بلکه اگر دادن خمس کمک به معصیت او باشد احتیاط واجب آن است که به او خمس ندهند ، هر چند آن را صرف در معصیت ننماید . و همچنین احتیاط واجب آن است که به سیّدی که شراب می‏خورد یا نماز نمی‏خواند و یا آشکارا معصیت می‏کند خمس ندهند .
مسأله 1808 ـ اگر کسی بگوید سیّدم ، نمی‏شود به او خمس داد مگر آنکه دو نفر عادل سیّد بودن او را تصدیق کنند ، یا از راهی انسان یقین یا اطمینان کند که سیّد است .
مسأله 1809 ـ به کسی که در شهر خودش مشهور باشد سیّد است ، اگر انسان یقین یا اطمینان به خلاف نداشته باشد ، می‏شود خمس داد .
مسأله 1810 ـ کسی که زنش سیّده است ـ بنابر احتیاط واجب ـ نباید خمس خود را به او بدهد که به مصرف مخارج خودش برساند ، ولی اگر مخارج دیگران بر آن زن واجب باشد و نتواند مخارج آنان را بدهد ، جایز است انسان خمسش را به آن زن بدهد که به مصرف آنان برساند . و همچنین است دادن خمس به او که در نفقات غیر واجبه‏اش صرف نماید .
مسأله 1811 ـ اگر مخارج سیّد یا سیّده‏ای که زن انسان نیست بر انسان واجب باشد ـ بنابر احتیاط واجب ـ نمی‏تواند خوراک و پوشاک و سائر نفقات واجبه او را از خمس بدهد ، ولی اگر مقداری خمس به او بدهد که به مصرف دیگری غیر از نفقات واجبه برساند مانعی ندارد .
مسأله 1812 ـ به سیّد فقیری که مخارجش بر دیگری واجب است و او نمی‏تواند مخارج آن سیّد را بدهد یا دارد و نمی‏دهد ، می‏شود خمس داد .
مسأله 1813 ـ احتیاط واجب آن است که بیشتر از مخارج یک سال به یک سیّد فقیر خمس ندهند .
مسأله 1814 ـ هرگاه در شهر خودش مستحقی نباشد می‏تواند خمس را به شهر دیگر ببرد ، بلکه اگر در شهر خودش مستحق باشد نیز می‏تواند به شهر دیگر ببرد در صورتی که سهل انگاری در پرداخت خمس نباشد ، و در هر صورت اگر تلف شود هر چند در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد ضامن است ، ونمی‏تواند مخارج بردن آن را از خمس بردارد .
مسأله 1815 ـ اگر به وکالت از حاکم شرع ، یا وکیل او خمس را قبض کند ذمّه او فارغ می‏شود ، واگر به امر یکی از آنها به شهر دیگری نقل کند وبدون کوتاهی تلف شود ضامن نیست .
مسأله 1816 ـ جایز نیست جنسی را به زیادتر از قیمت واقعی حساب نموده و بابت خمس بدهد ، و در مسأله (1758) گذشت که دادن جنس دیگر غیر از پول مطلقاً محل اشکال است ، مگر با اجازه حاکم شرع یا وکیلش .
مسأله 1817 ـ کسی که از مستحق طلبکار است و می خواهد طلب خود را بابت خمس حساب کند ـ بنابر احتیاط واجب ـ یا باید از حاکم شرع اذن بگیرد ، و یا اینکه خمس را به مستحق بدهد و بعداً مستحق بابت بدهی خود به او برگرداند ، و می‏تواند از مستحق وکالت گرفته و خود از جانب او قبض نموده ، و بابت طلبش دریافت کند .
مسأله 1818 ـ مالک نمی‏تواند خمس را به مستحق داده و بر او شرط کند که آن را به او برگرداند .

استفتائات از آیت الله مکارم شیرازی زیده عزه

پولی که بابت قسط خرید زمین پرداخت می شود.
پرسش : من کارمند دولت هستم و ماهیانه حقوقی می گیرم که بخشی بابت قسط خرید یک قطعه زمینی پرداخت می شود که در حال حاضر توان ساخت مسکن نداشته و زمین یاد شده نیز در مکان خارج از شهر است و مستاجرم.
در سال بعد نیز فرزندم به دنیا خواهد آمد و مبلغی پس انداز کردم. می خواستم بدانم به این پس انداز خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
به چه صورت باید آنرا حساب کنم؟
پاسخ : چنانچه زمین مذکور را برای تهیه منزل مسکونی خریده اید خمس ندارد ولی پس انداز مشمول خمس است و اگر در پرداخت خمس آن دچار مشقت می شوید، می توانید آن را به ذمه بگیرید و هرگاه توانایی پیدا کردید بپردازید.

عدم تعلق خمس به وسیله نقلیه .
پرسش : آیا به وسیله نقلیه شخصی خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ : خمس ندارد.

عمره ای که هزینه ی آن از هدیه و قرض به دست آمده
پرسش : اینجانب در مدت ده روز آینده مشرف می شوم به عمره مفرده و این عمره هدیه از طرف پدرخانمم می باشد.
1ـ آیا باید خمس آن را من پرداخت کنم؟
2ـ پولی که جهت سفر می خواهم ببرم مبلغی قرض گرفته ام و مبلغی هم هدیه، آیا خمس دارد؟
3ـ لباس احرامی را خودم از درآمد خودم خریداری می کنم، آیا لباس احرام خمس دارد و باید پرداخت کنم؟
پاسخ : 1ـ در فرض سوال چیزی بر گردن شما نیست.
2ـ آنچه قرض گرفته اید خمس ندارد و در مورد هدیه، چنانچه هدیه تا پایان سال خمسى مورد استفاده قرار نگیرد، و سال خمسى بر آن بگذرد، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
3ـ چنانچه لباس احرام را از درآمد سال خریده اید و تا پایان سال خمسی مورد استفاده قرار گیرد خمس ندارد.

خمس کالائی که با پول مخمس آن را خریداری کرده اند.
پرسش : اگر جنسی یا پول مخمسی و یا پولی که خمس به آن تعلق نمی گیرد را با جنسی و یا پول و یا طلایی عوض کنند و آن را نگهداری کنند ، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
پاسخ : خمس ندارد، مگر این که افزایش قیمت پیدا کند.

خمس لوازم و اشیاء زینتی زندگی.
پرسش : آیا اشیاى زینتى که در حدّ شأن خانواده است، مانند قاب عکس، ولى نداشتن آن نقص محسوب نمى شود، مشمول خمس است؟
پاسخ : لوازم زندگى اگر در حدّ شان باشد خمس ندارد.

پول حاصل از فروش منزل مسکونی.
پرسش : آیا پول حاصل از فروش منزل مسکونی حتی اگر سال خمسی از آن بگذرد مشمول خمس نیست؟
پاسخ : هرگاه پول مربوط به منزل مسکونی بوده خمس ندارد هرچند سال بر آن بگذرد.

خمس لوازم مورد نیاز
پرسش : اگر چیزی به نظر لازم باشد ولی در اخر سال دست نخورده باقی بماند آیا خمس دارد؟
پاسخ : به لوازمی که به طور معمول مورد نیاز است خمس تعلق نمی گیرد.

پولی که جهت ثبت نام ماشین سواری واریز شده
پرسش : اینجانب با مشقت فراوان توانسته ام مبلغ چهار میلیون تومان جهت ثبت نام اتومبیل به حساب شرکت واریز نمایم در حالیکه سال خمسی من فرارسیده و هنوز ماشین را به من تحویل نداده اند. با توجه به اینکه بدهی های فراوان دارم آیا خمس به من تعلق می گیرد؟
پاسخ : چنانچه برای استفاده شخصی (نه کسب درآمد) ثبت نام نموده اید و به آن نیاز دارید، مبلغ واریز شده مشمول خمس نیست.

کتابی که دیگر به آن نیاز ندارد
پرسش : اگر کتابی یک بار خوانده شود و دیگر مورد نیاز نباشد و از مالی که به انسان بخشیده شده خریداری شده باشد، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
پاسخ : چنانچه مورد نیاز بوده و الآن دیگر نیازی به آن نیست، خمس ندارد.

تعلق خمس به سود سپرده های حج
پرسش : در سالهاى اخیر بانک به سپرده هاى مربوط به حجّ و عمره سود مى دهد. لطفاً بفرمایید:
الف) گرفتن این سودها چه حکمى دارد؟
ب) آیا به سودهاى مذکور که سال خمسى بر آن مى گذرد خمس تعلّق مى گیرد؟
پاسخ : با توجّه به این که قراردادى بین مردم و سازمان حج در مورد سود منعقد نشده، و آنها با میل خود آن را مى پردازند اشکالى ندارد. و هرگاه سود را جزء هزینه حج به حساب آورند، خمس نیز به آن تعلّق نمى گیرد.

حکم پول پیشی که از مستاجر گرفته می شود.
پرسش : آیا به پول پیشی که از مستاجر گرفته میشود و در بانک بصورت قرض الحسنه نگهداری می گردد، خمس تعلق میگیرد؟
پاسخ : خمس ندارد.

تعلق خمس به مبلغ ثبت نامی حج
پرسش : امروزه براى حجّ واجب ثبت نام مى کنند و پس از چند سال شخص را به حج مى فرستند. با توجّه به این که پول چند سال نزد آنها مى ماند و در همان سال خرج نمى شود، با رسیدن سال خمسى باید خمس آن را داد؟
پاسخ : هرگاه از درآمد همان سال ثبت نام باشد خمس ندارد.

خمس خانه مسکونی
پرسش : خانه مسکونى را که زمانى با مقدار کم خریده ام اکنون قیمت آن زیاده شده است آیا مازاد قیمت آن خمس دارد؟
پاسخ : خانه مسکونى هر اندازه هم قیمتش بالا برود خمس ندارد

خمس کمک هزینه دانشجویی
پرسش : آیا به کمک هزینه دانشجویی (که ماهیانه به دلیل تحصیل در رشته ای به دانشجویان مشمول استعدادهای درخشان پرداخت می شود) خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : اگر سال بر آن بگذرد به آن خمس تعلق می گیرد بنابر احتیاط واجب.

خمس مبالغ پرداختی به بیمه
پرسش : آیا به مبالغى که شخص بیمه شده در طول چندین سال به شرکت بیمه پرداخت مى کند، و بعداً به تدریج به عنوان حقوق ماهیانه به وى پرداخت مى شود، خمس تعلّق مى گیرد؟
پاسخ : خمس تعلّق نمى گیرد; مگر این که چیزى از هزینه سال او اضافه بماند.

خمس منافعی که بدون قصد تجارت بدست آمده
پرسش : ابتداى عمل، چه درخت باشد و چه حیوان، قصد تجارت ندارد بلکه قصد مؤونه دارد و گاهى نه قصد مؤونه دارد و نه قصد تجارت بلکه مطلق مى گذارد و بعد از به دست آوردن ثمره و رشد و... هم تجارت و هم در خرج مؤونه استعمال مى کنند این جا درباره خمس چه حکم مى فرمایید؟
پاسخ : نسبت به مقدار مورد نیاز براى موونه و مصارف شخصى خمس ندارد و نسبت به مازاد آن خمس دارد.

خمس وسائلی که تنها یک بار مورد استفاده قرار گرفته اند
پرسش : آیا به وسائلی که در طول سال خریداری شده و یک بار مصرف هم نیستند ولی از احتیاجات هم به حساب نمی آیند و حداقل یک بار مصرف شده اند خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : در صورتیکه بر حسب شان جزو وسایل زندگی محسوب می شوند هر چند از آن استفاده نشود خمس ندارد.

خمس پارچه ای که استفاده نشده
پرسش : شخصى پارچه چادرى تهیّه نموده، ولى به خاطر مشغله کارى، یا علل دیگر، نتوانسته آن را براى دوختن به خیّاط بدهد، و اکنون سال خمسى او فرا رسیده است، آیا خمس این چادر را باید بپردازد؟
پاسخ : در صورتى که نیاز به آن داشته، هر چند اتّفاقاً آماده مصرف نشده، خمس ندارد.

موجودی کارت اعتباری حوزه توسط طلاب
پرسش : اگر طلبه ای پولهای داخل کارت پارسیان (که از طرف حوزه علمیه برایشان واریز می شود) را جمع کند تا در آینده برای عروسی اش خرج کند آیا بعد از گذشت یک سال به این پول خمس تعلق می گیرد یا خیر؟
پاسخ : خمس ندارد.

خمس رهن منزل
پرسش : من مقداری پول به صاحب خانه ام به عنوان قرض الحسنه داده ام ( برای رهن منزل ) آیا سر سال باید خمس آن را بدهم؟
پاسخ : مادام که برای رهن به آن نیاز دارید خمس ندارد.

خمس وسائلی که به نیت جهیزیه تهیه شده ولی در جای دیگری مصرف می شود
پرسش : شخصى لباس یا وسیله دیگرى براى جهیزیّه فرزندش مى خرد. پس از گذشت چند سال آن را از جهیزیّه بر داشته و به عنوان هدیه به فرزند دیگرش مى دهد، یا در مصادف ضرورى تر هزینه مى کند. آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
پاسخ : خمس ندارد.

خمس ارثی که تبدیل به پول نقد شده
پرسش : اگر ارثیه اى را که متعلّق خمس نیست بفروشند و تبدیل به نقد کنند آیا بعد از تبدیل مشمول خمس خواهد بود؟
پاسخ : مشمول خمس نیست.

خمس تلفن همراه
پرسش : آیا داشتن موبایل برای یک دانشجو که از آن برای ارتباط با منزل و دوستان استفاده می نماید مشمول حکم خمس می شود؟
پاسخ : خمس ندارد.

خمس اموال وقفی
پرسش : اگر ملکى را براى افراد معیّن، مثلا فرزندان خود، وقف کند خمس دارد؟
پاسخ : هرگاه قبل از گذشتن سال خمس وقف کند خمس ندارد.

عدم تعلق خمس به مالی که خمس آن داده شده
پرسش : اگر خمس پول را بپردازیم و بقیه آن تا سال خمسی آینده باقی بماند آیا به بقیه پول خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : به هر مالی فقط یک بار خمس تعلق می گیرد.

خمس هدایای زینتی
پرسش : آیا به هدایای ازدواج (طلاهای زینتی) که به زن می دهند اگر یک سال از آن گذشته باشد و از آنها به عنوان زینت استفاده شده باشد خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : در صورتی که از قبیل زینت هایی باشد که مورد استفاده زن واقع می شود و در حدّ شان او است خمس ندارد.

پول حاصل از فروش منزل مسکونی
پرسش : آیا پول حاصل از فروش منزل مسکونی حتی اگر سال خمسی از آن بگذرد مشمول خمس نیست؟
پاسخ : هرگاه پول مربوط به منزل مسکونی بوده خمس ندارد هرچند سال بر آن بگذرد.

خمس دیه
پرسش : آیا به دیه خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ : دیه خمس ندارد.

عدم تعلق خمس در تبدیل به احسن وسایل زندگی
پرسش : آیا برای فروختن خانه یا اتومبیل که میخواهیم آن را تبدیل به احسن کنیم باید خمس بپردازیم.؟
پاسخ : خمس ندارد.

منبع: http://makarem.ir/main.aspx?more=1&catid=430&typeinfo=21&lid=0&pageindex=0