نحوه محاسبه خمس
س 976: تأخیر پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمی دارد؟
ج: تأخیر پرداخت خمس از سال خمسی به سال دیگر جایز نیست، هرچند هر وقت آن را بپردازد ادای بدهی حاصل می‌شود.
س 977: من مالک مالی هستم که مقداری از آن نقد و مقدار دیگر بهصورت قرض‌الحسنه نزد بعضی از افراد است و از طرفی به علت خرید زمین مسکونی مقروض هستم و باید یکی از چکهای آن را چند ماه دیگر بپردازم، آیا جایز است بدهی زمین را از مبلغ مذکور (نقد و قرض‌الحسنه) کم کنم و خمس باقی‌مانده را بپردازم؟ همچنین آیا زمینی که برای سکونت خریداری شده، خمس دارد؟
ج: مالى که از درآمد سال به بعضى افراد قرض دادهايد، اگر تا سر سال خمسى قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نيست و اموالى که از درآمد سال در دست شماست جايز است که از آن، قبل از رسيدن سر سال خمسى، بدهى خود را که مهلت آن چند ماه ديگر مىرسد، بپردازيد، ولى اگر در اثناى سال آن را در اداى قرض مصرف نکنيد و سر سال خمسى شما برسد، نمىتوانيد قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنيد، بلکه واجب است خمس همه آن را بپردازيد. ولى اگر بنا داريد تمام يا قسمتى از آن را صَرف اداى بدهى خود نماييد و چنانچه بخواهيد خمس آن را بپردازيد، باقى‌مانده براى اداى بدهى کافى نيست و از اين بابت در زحمت و مشقّت قرار مىگيريد، در اين صورت پرداخت خمس آنچه را که مىخواهيد صرف اداى بدهى نماييد، واجب نيست. اما زمينى که براى سکونت مورد نياز از درآمد بين سال تهيه مىشود، خمس ندارد.
س 978: از آنجا که تا کنون ازدواج نکردهام، آیا جایز است مقداری از مالی را که در حال حاضر دارم، برای هزینههایی که در آینده به آنها نیاز دارم، پس‌انداز کنم؟
ج: پس‌انداز درآمد سال اگر براى هزينه ضرورى ازدواج در چند روز آينده باشد، خمس ندارد.
س 979: سر سال خمسی من آخر ماه دهم از هر سال است، آیا حقوق ماه دهم را که در آخر آن میگیرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دریافت، مقدار باقی‌مانده آن را (که طبق عادت، هر ماه پس‌انداز می‌شود) به همسرم هدیه کنم، آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
ج: حقوقی که قبل از سال خمسی دریافت میکنید و یا قبل از آخرین روز سال خمسی قابل دریافت است (و در ازاء آن کار کرده اید)، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه سال واجب است. اما آنچه به همسر خود یا به دیگری هدیه مینمایید، اگر صوری و به قصد فرار از خمس نباشد و به مقدار مناسب با شأن عرفی شما باشد، خمس ندارد.
س 980: پول یا کالای مخمّسی دارم که اقدام به مصرف آن کردهام، آیا جایز است در پایان سال، مقداری از درآمد سال به جای آن پول یا کالایی که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟
ج: چيزى از درآمد سال به جاى مال مخمّسى که مصرف شده، استثنا نمىشود.
س 981: اگر مالی که خمس ندارد مانند جایزه و مانند آن، با سرمایه مخلوط شود، آیا در پایان سال خمسی جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه اموال را پرداخت؟
ج: استثناى آن اشکال ندارد.
س 982: سه سال پیش مغازهای را با مالی که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسی‌ام هم پایان سال شمسی یعنی شب عید نوروز است، و تاکنون هرگاه سر سال خمسی‌ام رسیده، مشاهده کردهام که همه سرمایهام بهصورت قرض بر عهده مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادی بدهکارم. امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمایی فرمایید.
ج: اگر سر سال خمسى چيزى از سرمايه و سود نزد شما نباشد و يا چيزى بر سرمايه شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نيست و طلبهاى شما که ناشى از فروش نسيه کالا به مردم است، جزء درآمد سالى محسوب مىشود که آنها را دريافت مىکنيد.
س 983: تعیین قیمت کالاهای موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسی، مشکل است، چگونه باید آن را حساب کرد؟
ج: تعيين قيمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هرچند با تخمين، براى محاسبه درآمد سال که بايد خمس آن پرداخت شود، واجب است.
س 984: اگر چند سال درآمد سالانهام را محاسبه نکنم تا اینکه اموال من نقد و سرمایهام زیاد شود و بعد از آن، خمس غیر از سرمایه قبلی ام را بپردازم، آیا این کار اشکال دارد؟
ج: اگر در اموال شما هنگام رسیدن هر سال خمسی، خمس هرچند به مقدار کم باشد، تاخیر در پرداخت آن جایز نیست.
س 985: خواهشمندیم آسانترین راه ممکن برای پرداخت خمس توسط صاحب مغازه را بیان فرمایید.
ج: هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسى حساب کرده و قيمت گذارى مىکند و سپس مجموعه آن را با سرمايه اصلى مىسنجد، اگر چيزى اضافه بر سرمايه موجود باشد، سود محسوب مىشود و به آن خمس تعلّق مىگيرد.
س 986: سر سال خمسی‌ام را اول ماه سوم سال گذشته قرار دادهام و در همین تاریخ برای محاسبه خمس سود حساب بانکیام مراجعه کردم، آیا این روش برای حساب سال مالی درست است؟
ج: ابتداى سال خمسى شما، روزى است که براى اولين بار سود قابل دريافت براى شما حاصل شده است، و تأخير ابتداى سال از آن روز براى شما جايز نيست.
س 987: اگر وسائل و چیزهای مورد نیاز زندگی مانند ماشین، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آیا پس از فروش باید خمس آنها فوراً پرداخت شود؟
ج: وسايل ذکر شده اگر جزو احتياجات زندگى بوده و از درآمد بين سال آن را تهيه کرده است، و در سال بعد به فروش رفته است پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر وسايل را با پولى که سال بر آن گذشته بدون اداى خمس تهيه کرده، بايد خمس پول خريد آنها را بدهد، هرچند آن وسايل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته در مورد پول خريد آنها بايد با يکى از نمايندگان ما مصالحه نمايد.
س 988: کسی که نیاز به تهیه یکی از لوازم خانگی مانند یخچال دارد و استطاعت خرید آن را یکجا ندارد و ماهیانه پولی پس‌انداز می‌نماید تا وقتی که پول به حد لازم رسید، آن را خریداری نماید، اکنون که سال خمسی او رسیده، آیا به پولی که به این منظور کنار گذاشته شده، خمس تعلّق میگیرد؟
ج: پول پس‌انداز شده اگر جهت تهيه مايحتاج ضرورى زندگى در آينده نزديک (تا چند روز) مورد نياز باشد، خمس ندارد.
س 989: اگر کسی قبل از سال خمسی‌اش، مقداری از درآمد خود را به کسی قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسی خود آن را دریافت کند، این مبلغ چه حکمی دارد؟
ج: پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب است.
س 990: اشیایی را که انسان در طول سال خمسی میخرد و سپس آن را بعد از سال خمسی‌اش میفروشد، چه حکمی دارد؟
ج: اشياء ياد شده اگر جزو لوازم زندگى است و جهت استفاده شخصى خريده است، خمس ندارد؛ ولى اگر آن را براى فروش خريده و فروش آن هم تا سر سال خمسى ممکن است، پرداخت خمس سود آن واجب است. در غير اين صورت، تا آن را نفروخته، خمس ندارد و هنگامى که آن را فروخت، سود حاصل از فروش آن از درآمدهاى همان سال فروش محسوب مىشود.
س 991: اگر کارمندی حقوق سال خمسی خود را بعد از رسیدن آن دریافت کند، آیا دادن خمس بر او واجب است یا خیر؟
ج: اگر تا سر سال خمسى قابل دريافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غير اين صورت، جزء درآمدهاى سالى که آن را دريافت مىکند، محسوب مىشود.
س 992: خمس سکّههای طلا که قیمت آنها همیشه در حال تغییر است، چگونه است؟
ج: اگر قصد دارد خمس را از قيمت آنها بدهد، ملاک، قيمت روز پرداخت است.
س 993: اگر شخصی سال مالی خود را به قیمت طلا محاسبه نماید، بهطور مثال اگر همه سرمایه‌اش معادل با صد سکّه طلا از نوع بهار آزادی باشد که مقدار بیست سکّه از آن را به عنوان خمس پرداخته و هشتاد سکّه مخمّس باقی بماند و در سال بعد اگر قیمت سکّه افزایش یابد (ولی سرمایه او معادل همان هشتاد سکّه است)، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟ آیا واجب است که خمس افزایش قیمت را بپردازد؟
ج: اگر ترقی قیمت دارد و فروش آن در سر سال خمسی ممکن باشد، پس از کسر مقدر تورم خمس دارد.
تعیین سال مالی
س 994: کسی که اطمینان دارد به اینکه چیزی از درآمد سالانهاش تا پایان سال باقی نمیماند، بلکه تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‌‌های زندگی او می‌شود، آیا واجب است برای خود سال خمسی تعیین کند؟ کسی که بر اثر اطمینان به اینکه چیزی از درآمدش زیاد نمیآید، سال خمسی تعیین نکرده، چه حکمی دارد؟
ج: ابتداى سال خمسى با تعيين از جانب مکلّف مشخص نمىشود، بلکه يک امر واقعى است که براى کسى که شغل او کاسبى است با شروع کاسبى و براى کشاورز با رسيدن وقت برداشتِ محصول و براى کارگر و کارمند با دستيابى به اولين درآمد، آغاز مىشود. حساب سر سال خمسى و محاسبه درآمد سالانه واجب مستقلى نيست، بلکه راهى براى شناخت مقدار خمس است و وقتى محاسبه واجب مىشود که بداند خمسى به او تعلّق گرفته، ولى مقدار آن را نمىداند و اگر از منفعت کسب چيزى نزد او نماند و همه آن در مؤونه زندگى مصرف شود، خمس هيچ‌کدام از آنها بر او واجب نيست.
س 995: آیا ابتدای سال مالی همان ماه اول کار است یا اولین ماهی که حقوق دریافت می‌کند؟
ج: شروع سال خمسى حقوق بگيران اعم از کارگران و کارمندان و غيره همان روز اولى است که مزد يا حقوق خود را دريافت مىکنند و يا مىتوانند دريافت نمايند.
س 996: تعیین ابتدای سال برای پرداخت خمس چگونه است؟
ج: شروع سال خمسى نياز به تعيين از سوى خود مکلف ندارد، بلکه خود بخود بر اساس چگونگى حصول درآمد سالانه متعيّن مىشود. بنا بر اين ابتداى سال خمسى امثال کارگران و کارمندان از اولين روز امکان دريافت اولين درآمد از درآمدهاى کار و کارمندى است، و سال خمسى تجّار و مغازه داران از تاريخ شروع به خريد و فروش و سال خمسى امثال کشاورزان از تاريخ برداشت اولين محصول کشاورزى سال شروع مىشود.
س 997: آیا تعیین سال خمسی بر جوانان مجردی که با پدر و مادر خود زندگی میکنند، واجب است؟ ابتدای سال خمسی آنان از چه زمانی است و چگونه باید آن را حساب کنند؟
ج: اگر جوان مجرد درآمد شخصى هرچند به مقدار کم داشته باشد، واجب است که سال خمسى تعيين نموده و درآمد سالانه خود را محاسبه کند تا در صورتى که چيزى از درآمد تا پايان سال باقى ماند، خمس آن را بپردازد و ابتداى سال خمسى او هنگام حصول اولين درآمد است.
س 998: آیا زن و شوهری که حقوق خود را بهطور مشترک در امور منزل مصرف میکنند، می‌توانند سال خمسی مشترک داشته باشند؟
ج: هر يک از آنان سال خمسى مستقلى به حساب درآمد خودش دارد، و واجب است، هر کدام خمس باقى‌مانده حقوق و درآمد سالانه خود را در پايان سال خمسى بپردازد.
س 999: من زنی خانهدار و مقلد حضرت امام(قدّسسرّه) هستم و همسرم سال خمسی دارد که در آن هنگام خمس اموال خود را میپردازد و من نیز گاهی درآمدی دارم، آیا میتوانم برای خودسال خمسی جهت پرداخت خمس قرار دهم و ابتدای آن را زمان دستیابی به اولین سودی که خمس آن را نداده‌ام، قرار دهم و در پایان سال خمس باقی‌مانده را بعد از کم کردن مؤونه بپردازم؟ آیا به آنچه در طول سال خرج زیارت، هدیه و مانند آن کردهام، خمس تعلّق میگیرد؟
ج: بر شما واجب است که زمان دستيابى به اولين درآمد سال را ابتداى سال خمسى خود قرار دهيد، و هر چه را در طول سال از منفعت کسب خرج مصارف شخصى خود از قبيل آنچه ذکر کردهايد، مىکنيد خمس ندارد و هر چه از منفعت کسب سال، از مؤونه و مخارج سالانهتان تا سر سال زياد بيايد، واجب است که خمس آن را بپردازيد.
س 1000: آیا سال خمسی باید شمسی باشد یا قمری؟
ج: مکلّف در اين مورد مخيّر است.
س 1001: شخصی میگوید که سر سال خمسی‌اش ماه یازدهم سال بوده است، ولی بر اثر فراموش کردن آن، قبل از پرداخت خمس در ماه دوازدهم برای خانهاش فرش و ساعت و موکت خریده است و در حال حاضر تصمیم گرفته که سال خمسی اش را به ماه رمضان تغییر دهد، اشاره به این نکته لازم است که این شخص مبلغ هشتاد و سه هزار تومان سهمین مربوط به سال گذشته و امسال بدهکار است که آن را بهصورت قسطی میپردازد، نظر شریف حضرتعالی راجع به سهم امام و سادات کالاهای مذکور چیست؟
ج: تقديم و تأخير سال خمسى جايز نيست مگر با اجازه ولى امر خمس و بعد از حساب مدت گذشته و مشروط است به اينکه موجب وارد شدن ضرر به صاحبان خمس نشود، و در مورد اجناسى که پول پرداختى بابت خريد آن از درآمد سال قبل بوده است، بايد خمس آن پولها پرداخت شود.
س 1002: آیا انسان می‌تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است به وکلای جنابعالی بپردازد؟
ج: اشکال ندارد.
ولی امر خمس
س 1003: با توجه به نظر مبارک حضرت امام راحل(قدّسسرّه) و نظر مبارک حضرتعالی و بعضی فقهای دیگر که امر و جوهات راجع به ولی امر مسلمین است، پرداخت وجوهات به غیر ولی امر چه حکمی دارد؟
ج: مقلدين هر يک از مراجع محترمِ تقليد(دامت برکاتهم)، اگر در پرداخت سهمين مبارکين به استناد فتواى مرجع تقليد خود عمل کنند، موجب برائت ذمّه مىشود.
س 1004: آیا مصرف سهم مبارک سادات در امور خیریه ماننه ازدواج سادات، جایز است؟
ج: سهم سادات مانند سهم مبارک امام(عليه‌السلام) در اختيار ولىّ امر مسلمين است و در صورتى که اذن خاص باشد، مصرف سهم سادات در آنچه ذکر شده، اشکال ندارد.
س 1005: آيا اجازه گرفتن از مجتهدى که مقلد از او تقليد مىکند، براى مصرف سهم امام(عليه‌السلام) در عمل خير مثلاً در حوزه علميه يا دارالايتام، ضرورت دارد و يا اجازه هر مجتهدى کافى است؟ و اصولاً آيا اجازه مجتهد ضرورى است؟
ج: اختيار سهمين مبارکين بهطور کلى مربوط به ولى امر مسلمين است و کسى که بر عهده او و يا در مال وى مقدارى حق امام(عليه‌السلام) يا سهم سادات باشد، بايد آن را به ولىّ امر خمس يا وکيلى که از طرف او اجازه دارد، تسليم کند، و اگر مىخواهد آن را در يکى از موارد مقرر مصرف کند، بايد ابتدا راجع به آن اجازه بگيرد، و در عين حال مکلّف بايد فتواى مرجع تقليد خود را در آن رعايت نمايد.
س 1006: آيا وکلاى حضرتعالى يا اشخاصى که وکيل در اخذ حقوق شرعى نيستند، مکلّف به دادن قبض رسيد سهمين به پرداخت کنندگان آن هستند يا خير؟
ج: کسانى که حقوق شرعى خود را به وکلاى محترم ما يا به اشخاص ديگر به قصد وصول به دفتر ما مىدهند، از آنها قبضى را که داراى مهر ما مىباشد، مطالبه کنند.
س 1007: هنگامى که خمس را به وکلاى حضرتعالى در منطقه تحويل مىدهيم، گاهى سهم امام(عليه‌السلام) را به ما بر مىگردانند و مىگويند که از طرف حضرتعالى در اين کار مجاز هستند، آيا مصرف مبلغى که به ما برگردانده شده، در امور خانواده جايز است؟
ج: اگر در اجازه کسى که مدعى اجازه است، شک داريد، مىتوانيد بهصورت محترمانه از او بخواهيد که اجازه خطى خود را به شما نشان بدهد و يا از او قبض رسيد را که مهر ما بر آن خورده، درخواست کنيد، اگر آنان طبق اجازهاى که از ما دارند عمل کرده‌اند، عملشان مورد تأييد است.
س 1008: شخصى ملکى را با مال غير مخمّس به قيمت بالايى خريده و مبلغ زيادى هم خرج اصلاح و تعمير آن کرده است و بعد آن را به فرزند غير بالغ خود هبه کرده و بهطور رسمى به اسم او نموده است، با توجه به اينکه آن فرد در قيد حيات است، مسأله خمس مکلّف مذکور چگونه است؟
ج: اگر آنچه را براى خريد ملک و اصلاح و تعمير آن صرف کرده، از درآمدهاى سال باشد و بخشش آن ملک به فرزندش در همان سال و متناسب با شأن عرفى او باشد، خمس ندارد. در غير اين صورت واجب است که خمس آن را بدهد.
س 1005: آیا اجازه گرفتن از مجتهدی که مقلد از او تقلید می‌کند، برای مصرف سهم امام(علیه‌السلام) در عمل خیر مثلاً در حوزه علمیه یا دارالایتام، ضرورت دارد و یا اجازه هر مجتهدی کافی است؟ و اصولاً آیا اجازه مجتهد ضروری است؟
ج: سهم سادات مانند سهم مبارک امام(عليه‌السلام) در اختيار ولىّ امر مسلمين است و در صورتى که اذن خاص باشد، مصرف سهم سادات در آنچه ذکر شده، اشکال ندارد.
س 1006: آیا وکلای حضرتعالی یا اشخاصی که وکیل در اخذ حقوق شرعی نیستند، مکلّف به دادن قبض رسید سهمین به پرداخت کنندگان آن هستند یا خیر؟
ج: اختيار سهمين مبارکين بهطور کلى مربوط به ولى امر مسلمين است و کسى که بر عهده او و يا در مال وى مقدارى حق امام(عليه‌السلام) يا سهم سادات باشد، بايد آن را به ولىّ امر خمس يا وکيلى که از طرف او اجازه دارد، تسليم کند، و اگر مىخواهد آن را در يکى از موارد مقرر مصرف کند، بايد ابتدا راجع به آن اجازه بگيرد، و در عين حال مکلّف بايد فتواى مرجع تقليد خود را در آن رعايت نمايد.
س 1007: هنگامی که خمس را به وکلای حضرتعالی در منطقه تحویل میدهیم، گاهی سهم امام(علیه‌السلام) را به ما بر میگردانند و میگویند که از طرف حضرتعالی در این کار مجاز هستند، آیا مصرف مبلغی که به ما برگردانده شده، در امور خانواده جایز است؟
ج: کسانى که حقوق شرعى خود را به وکلاى محترم ما يا به اشخاص ديگر به قصد وصول به دفتر ما مىدهند، از آنها قبضى را که داراى مهر ما مىباشد، مطالبه کنند.
س 1008: شخصی ملکی را با مال غیر مخمّس به قیمت بالایی خریده و مبلغ زیادی هم خرج اصلاح و تعمیر آن کرده است و بعد آن را به فرزند غیر بالغ خود هبه کرده و بهطور رسمی به اسم او نموده است، با توجه به اینکه آن فرد در قید حیات است، مسأله خمس مکلّف مذکور چگونه است؟
ج: اگر در اجازه کسى که مدعى اجازه است، شک داريد، مىتوانيد بهصورت محترمانه از او بخواهيد که اجازه خطى خود را به شما نشان بدهد و يا از او قبض رسيد را که مهر ما بر آن خورده، درخواست کنيد، اگر آنان طبق اجازهاى که از ما دارند عمل کرده‌اند، عملشان مورد تأييد است.
سادات و انتساب به آنان
س 1009: مادر من از سادات است، لطف فرموده امور ذیل را بیان فرمایید:
1 ـ آیا من هم از سادات محسوب میشوم؟
2 ـ آیا فرزندان من هر چقدر پائین روند، از سادات شمرده می‌شوند؟
3 ـ بین کسی که از طرف پدر سید است و کسی که از طرف مادر سید است، چه تفاوتی وجود دارد؟
ج: گرچه منتسبين به پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) از طرف مادر هم از اولاد رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) محسوب مىشوند، ولى ملاک ترتب آثار و احکام شرعى سيادت، انتساب از طرف پدر است.
س 1010: آیا فرزندان عباس بن علی بن ابی‌طالب(علیهم السلام) احکام سایر سادات را دارند، مثلاً آیا طلبه علوم دینی که منسوب به این خانواده است، می‌تواند ملبس به لباس سادات شود؟ آیا اولاد عقیل بن ابی طالب هم این حکم را دارند؟
ج: کسى که از طرف پدر به عباس بن على بن ابى‌طالب(عليهم‌السلام) منسوب است، سيّد علوى مىباشد و همه سادات علوى و عقيلى، هاشمى هستند و حق استفاده از مزاياى خاص سادات هاشمى را دارند.
س 1011: به تازگی به سند شخصی یکی از فرزندان عموی پدرم دست یافتهام که در آن اسم صاحب سند شخصی با عنوان سید ذکر شده، بنا بر این و با توجه به اینکه در میان فامیل مشهور است که ما از سادات هستیم و با قرینه بودن دلیلی که اخیراً به آن دست یافتهام، خواهشمندم نظر مبارک خود را راجع به سیادت من بیان فرمایید.
ج: صرف ذکر عنوان سيّد در سندى که به نام يکى از اقوام نسبى شماست، حجت شرعى بر سيادت شما محسوب نمىشود، و تا زمانى که سيادت خود را با اطمينان يا با استناد به دليل شرعى احراز نکردهايد، احکام و آثار شرعى سيادت بر شما مترتب نمىشود.
س 1012: کودکی را به فرزندی پذیرفته و نام او را علی گذاشتهام و برای گرفتن شناسنامه به اداره ثبت احوال مراجعه کردم و در آنجا برای فرزند خواندهام لقب سید گذاشتند، ولی من به علت خوف از جدم رسول الله(صلی الله علیه وآله) آن را نپذیرفتم و در حال حاضر مردد هستم بین اینکه فرزند خواندگی آن طفل را رد کنم و یا اینکه مرتکب معصیت قبول سیادت کسی شوم که سید نیست، کدامیک از دو راه را انتخاب کنم؟ امیدوارم مرا راهنمایی فرمایید.
ج: بر فرزند خواندگى آثار شرعى بنوّت مترتب نمىشود، و کسى هم که از طرف پدر واقعى اش سيّد نيست، آثار و احکام سيادت را ندارد، ولى به هر حال نگهدارى کودک بى‌سرپرست شرعاً عمل بسيار خوب و پسنديدهاى است.
موارد مصرف خمس، کسب اجازه، هدیه و شهریه حوزوی
س 1013: بعضی از اشخاص از طرف خود اقدام به پرداخت قبض آب و برق سادات میکنند، آیا احتساب آن از خمس جایز است یا خیر؟
ج: آنچه را تا کنون به قصد سهم سادات پرداختند، مورد قبول است، ولى براى موارد بعدى، قبل از پرداخت، لازم است کسب اجازه کنند.
س 1014: آیا حضرتعالی مصرف ثلث سهم مبارک امام(علیه‌السلام) را برای خرید و توزیع کتابهای دینی، اجازه میفرمایید؟
ج: اگر وکلاى مجاز ما تهيه و توزيع کتابهاى مفيد دينى را لازم بدانند، جايز است که از ثلثى که مجاز به صرف آن در موارد معيّن شرعى هستند، آن کار را انجام دهند.
س 1015: آیا جایز است سهم سادات به علویه فقیری که ازدواج کرده و فرزندانی دارد ولی شوهرش غیر علوی و فقیر است، داده شود، و آیا او می‌تواند آن را صرف فرزندان و شوهرش نماید؟
ج: اگر شوهر بر اثر فقر نتواند نفقه همسرش را بدهد و همسر وى هم شرعاً فقير باشد، مىتواند براى رفع نيازش، سهم سادات بگيرد و آن را براى خود و فرزندان و حتى شوهرش مصرف کند.
س 1016: گرفتن سهم امام(علیه‌السلام) و سهم سادات توسط اشخاصی که علاوه بر شهریه حوزه درآمدهای دیگری که برای تأمین زندگی آنها کافی است داشته باشند، چه حکمی دارد؟
ج: کسى که شرعاً مستحق نبوده و مشمول مقررات شهريه حوزه هم نباشد، گرفتن سهمين براى او جايز نيست.
س 1017: زن علویهای ادعا می‌کند که پدرش در پرداخت هزینه خانوادهاش کوتاهی نموده و مجبور به گدایی در کنار مساجد شدهاند تا از این طریق مالی به دست آورده و مصرف کنند. اهالی منطقه هم آن سید را فردی ثروتمند، ولی خسیس نسبت به خانوادهاش میدانند، آیا دادن نفقه آنان از سهم سادات جایز است؟ و بر فرض که پدر بگوید که بر من فقط دادن هزینه پوشاک و خوراک واجب است، ولی پرداخت بقیه مخارج مثل لوازم اختصاصی زنان و پول روزانه کودکان، واجب نیست، آیا می‌توان به مقدار رفع احتیاج از سهم سادات به آنان داد؟
ج: در صورت اول اگر نمىتوانند نفقه خود را از پدرشان بگيرند، جايز است به مقدار نفقه از سهم سادات به آنان داده شود. همچنين در صورت دوم، اگر علاوه بر خوراک و پوشاک، به چيز ديگرى که مناسب حالشان است، نياز داشته باشند، جايز است به مقدار رفع نياز از سهم سادات به آنان پرداخت شود.
س 1018: آیا اجازه میفرمایید که افرادی خودشان سهم سادات را به سادات فقیر بدهند؟
ج: کسى که سهم سادات بر عهده اوست، واجب است در پرداخت آن به مستحقين اجازه بگيرد.
س 1019: آیا مقلدین حضرتعالی در مصرف خمس می‌توانند سهم سادات را به سید فقیر بدهند یا اینکه باید همه خمس یعنی سهم سادات و سهم امام(علیه‌السلام) را تحویل وکیل شما بدهند تا در موارد شرعی آن مصرف کند؟
ج: در اين رابطه فرقى بين سهم سادات و سهم مبارک امام(عليه‌السلام) نيست.
س 1020: آیا حقوق شرعی (خمس، ردّ مظالم، زکات) از شؤون حکومت است یا خیر؟ و کسی که خمس بر عهده اوست، آیا می‌تواند خودش سهم سادات و ردّ مظالم و زکات را به افراد مستحق بدهد؟
ج: در زکات جایز است که خودش آنها را به فقرای متدین و عفیف بدهد، و در ردّ مظالم احوط آن است که با اذن حاکم شرع باشد، ولی در خمس واجب است که همه آن را به دفتر ما و یا به یکی از وکلای مجاز ما تحویل دهد تا در موارد شرعی که برای آن مقرر شده، مصرف شود، و یا در پرداخت آن به مستحقین اجازه بگیرد.
س 1021: آیا ساداتی که دارای شغل و کسبی هستند، استحقاق خمس دارند یا خیر؟ امیدوارم توضیح فرمایید.
ج: اگر درآمد آنان براى زندگىشان بهطور متعارف و مناسب با شأن عرفىشان کافى باشد، مستحق خمس نيستند.
س 1022: جوانی بیست و پنج ساله و کارمند هستم، تا به حال مجرد بوده و با پدر و مادرم زندگی میکنم، پدرم پیرمردی کهنسال و از کار افتاده است که درآمدی ندارد و چهار سال است که همه مخارج زندگی را من تأمین میکنم. با توجه به اینکه نمیتوانم هم خمس درآمد سالانه را بدهم و هم مخارج زندگی را تأمین کنم، و مبلغ نوزده هزار تومان هم از خمس درآمد سالهای قبل بدهکارم و آن را یادداشت کردهام تا بعداً بپردازم، خواهشمندم توضیح فرمایید که آیا جایز است خمس درآمدهای سال را به نزدیکان خود مثل پدر و مادر بدهم؟
ج: اگر پدر و مادر شما قدرت مالى اداره امور زندگى خود را ندارند و شما توانايى کمک به آنان را داريد، کمک به آنان بر شما واجب مىشود، و آنچه را که جهت تأمين نفقه آنان مىپردازيد، جزو مؤونه شما محسوب است، ولى شرعاً نمىتوانيد آن را به جاى خمس که دادن آن هم واجب است، حساب نماييد.
س 1023: مبلغی بابت سهم مبارک امام(علیه‌السلام) بر عهده من است که باید آن را به حضرتعالی بپردازم، و از طرفی مسجدی هست که احتیاج به کمک دارد، آیا اجازه میفرمایید که مبلغ مزبور را به امام جماعت آن مسجد بدهم تا در ساختمان و تکمیل آن مصرف نماید؟
ج: در حال حاضر، سهمين مبارکين براى اداره حوزههاى علميه مورد نياز است. براى ساختمان مسجد و تکميل آن مىتوان از کمکهاى مؤمنين استفاده کرد.
س 1024: با توجه به اینکه احتمال میدهیم پدر ما در زمان حیات خمس اموال خود را بهطور کامل نپرداخته باشد، و ما قطعهای از زمین‌های او را برای ساخت بیمارستان بخشیدهایم، آیا می‌توان آن زمین را از خمس اموال متوفّی حساب کرد؟
ج: زمين مذکور به عنوان خمس محسوب نمىشود.
س 1025: در چه مواردی بخشیدن خمس به کسی که آن را میدهد، جایز است؟
ج: سهم مبارک امام(عليه‌السلام) و سهم سادات، قابل بخشش نيست.
س 1026: شخصی در پایان سال خمسی، بهطور مثال صد هزار تومان زائد بر مؤونه دارد که خمس آن را داده است، اگر در سال بعد مقدار آن به صد و پنجاه هزار تومان برسد، آیا در سال جدید باید خمس پنجاه هزار تومان را بپردازد یا اینکه باید دوباره خمس صد و پنجاه هزار تومان را بدهد؟
ج: اگر مالى که خمس آن داده شده، در سال جديد مصرف نشود و باقى بماند، دوباره خمس ندارد، و اگر درآمد آن سال بهطور مشترک با مال مخمّس در مؤونه سال مصرف شود، واجب است که خمس باقى‌مانده در پايان سال به نسبت غير مخمّس به مخمّس پرداخت شود.
س 1027: طلاب علوم دینی که هنوز ازدواج نکردهاند و مسکنی ندارند، اگر درآمدی از طریق تبلیغ و کار یا سهم امام(علیه‌السلام) داشته باشند، آیا مشمول خمس است یا اینکه می‌توانند بدون پرداخت خمس، آن را به این دلیل که از وجوب خمس استثنا شده، برای هزینه‌‌های ازدواج پس‌انداز کنند؟
ج: حقوق شرعى که از طرف مراجع به طلّاب محترمى اهدا مىشود که مشغول تحصيل در حوزههاى علوم دينى هستند، خمس ندارد، ولى ساير درآمدهايى که از راه تبليغ و کار دارند، اگر تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس آن واجب است.
س 1028: اگر شخصی پس‌اندازی داشته باشد که مخلوطی از مال مخمّس و غیر مخمّس است و گاهی از آن برای مخارج خود برداشت کرده و گاهی هم به آن اضافه می‌کند. با توجه به اینکه مقدار مال مخمّس معلوم است، آیا پرداخت خمس مجموع مبلغ باقی‌مانده واجب است یا اینکه باید فقط خمس مال غیر مخمّس را بدهد؟
ج: واجب است که خمس مبلغ باقى‌مانده را به نسبت مال غير مخمّس به مخمّس، بپردازد.
س 1029: کفنی را خریده و چندین سال مانده است، آیا پرداخت خمس آن واجب است یا اینکه فقط پرداخت خمس قیمت خرید آن واجب است؟
ج: پولى که با آن کفن خريده، اگر مخمّس باشد، ديگر خمس ندارد وگرنه بايد خمس پول خريد کفن را بپردازد. و در مورد تنزل ارزش پول به احتياط واجب با حاکم شرع مصالحه نمايد.
س 1030: من طلبه علوم دینی هستم، مقداری پول داشتم که با آن و کمک دیگران و استفاده از سهم سادات و گرفتن قرض، توانستم خانه کوچکی بخرم و اکنون آن را فروخته‌ام، اگر بر پول آن سال بگذرد و خانه‌ای نخرم، آیا به آن پول که آماده برای خرید خانه است، خمس تعلّق میگیرد؟
ج: خانهاى که از شهريه حوزه علميه و کمک افراد خيّر و حقوق شرعى ديگر و قرض خريدارى شده، پول فروش آن خمس ندارد.
مسائل متفرقه خمس
س 1031: من در سال 1341 شمسی از امام خمینی(قدّسسرّه) تقلید نموده و حقوق شرعی خود را طبق فتاوای ایشان به او میپرداختم. در سال 1346 امام(قدّسسرّه) در ضمن پاسخ به سؤالی درباره حقوق شرعی و مالیات، فرمودند که حقوق شرعی همان خمس و زکات است، ولی مالیات جزء حقوق شرعی نیست. در حال حاضر که در دوران جمهوری اسلامی به سر میبریم، خواهشمندیم وظیفه ما را نسبت به حقوق شرعی مالی و مالیات بیان فرمایید.
ج: مالياتى که حکومت جمهورى اسلامى بر اساس قوانين و مقررات وضع مىکند، هرچند پرداخت آن بر کسانى که قانون شامل آنان مىشود، واجب است، و مالياتِ پرداختى هر سال از مؤونه همان سال محسوب است، ولى از سهمين مبارکين محسوب نمىشود، بلکه بر آنان دادن خمس درآمد سالانه‌‌شان در زائد بر مؤونه سال بهطور مستقل، واجب است.
س 1032: آیا تبدیل حقوق شرعی به ارزی که دارای قیمت ثابت است، با توجه به عدم ثبات قیمت برابری پولهای دیگر، از نظر شرعی جایز است یا خیر؟
ج: اين کار براى شخصى که حقوق شرعى بر ذمّه دارد، جايز است، ولى بايد هنگام پرداختِ حقوقِ واجبِ شرعى خود، آن را به قيمت روزِ پرداخت محاسبه کند، ولى کسى که از طرف ولىّ امر در گرفتن حقوق شرعى وکيل است و به او اعتماد شده، نمىتواند آنچه را دريافت کرده، به پول ديگرى تبديل کند، مگر آنکه در اين کار مجاز باشد، و تغيير قيمت مجوّز شرعى تبديل آن نيست.
س 1033: در یک مؤسسه فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه آن از حقوق شرعی است، آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسسه جایز است؟
ج: تجارت با حقوق شرعى که واجب است به مصرف موارد مقرره شرعيه آن برسد و خوددارى از مصرف آن، هرچند به قصد استفاده از منافع آن در يک مؤسسه فرهنگى باشد، بدون اجازه ولىّ امر خمس اشکال دارد، و در صورتى که با آن تجارت شود، سود حاصله تابع سرمايه است که بايد در همان موارد مصرف سرمايه صرف شود و خمس ندارد. بله، تجارت با هدايايى که به مؤسسه داده مىشود، اشکال ندارد، و سود و درآمد آن در صورتى که سرمايه ملک مؤسسه باشد، خمس ندارد.
س 1034: اگر در چیزی شک داشته باشیم که خمس آن را دادهایم یا خیر، ولی ظنّ غالب به پرداخت خمس آن باشد، وظیفه ما چیست؟
ج: اگر مشکوک از چيزهايى باشد که خمس به آن تعلّق گرفته است، تحصيل يقين به پرداختِ خمس آن واجب است.
س 1035: هفت سال پیش مقداری خمس بر من واجب شد، و آن را با مجتهد دستگردان کرده و قسمتی از آن را پرداختم، بقیه آن بر ذمّهام باقی ماند و از آن تاریخ تاکنون نتوانستهام مبلغ باقی‌مانده را بپردازم، تکلیف من چیست؟
ج: مجرد عجز از پرداخت خمس، موجب فراغت ذمّه نمىشود، بلکه واجب است که هر زمانى که توانايى پرداختِ بدهى بابت خمس را داشتيد، آن را هرچند به تدريج بپردازيد.
س 1036: آیا مبلغی را که به عنوان خمس مالی که متعلّق خمس نبوده، پرداختم، میتوانم بابت خمس مالی که فعلاً بدهکارم، حساب کنم؟
ج: اگر در مصارف شرعى آن مصرف شده، بابت اداى بدهى کنونى شما از خمس محسوب نمىشود.ولى اگر عين آن موجود باشد مىتوانيد آن را مطالبه نماييد.
س 1037: آیا خمس و زکات بر کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده‌اند، واجب می‌شود؟
ج: زکات مال بر شخص غيربالغ واجب نيست، ولى اگر خمس به مال او تعلّق بگيرد (مثل اينکه معدن يا حلال مخلوط به حرام باشد)، بر ولى شرعى او پرداخت آن واجب است، مگر خمسِ سودِ حاصل از تجارت با اموالِ او يا منافع کسبش که پرداخت آن بر ولى واجب نيست، بلکه بنا بر احتياط در صورتيکه سود حاصله باقى بماند اداى خمس آن بر خود طفل بعد از رسيدن به سن تکليف، واجب است.
س 1038: اگر شخصی مقداری از حقوق شرعی و سهم امام(علیه‌السلام) و چیزهایی را که صرف آن در مصارف شرعیش باید با اجازه یکی از مراجع باشد، در یکی از مؤسسات دینی یا ساختمان مدرسه یا مسجد یا حسینیّه مصرف کند، آیا شرعاً حق دارد آنچه را که به عنوان ادای حقوق شرعی که بر عهده او بوده، به مصرف رسانده، پس بگیرد و یا زمین آن را پس بگیرد و یا اقدام به فروش ساختمان آن مؤسسه نماید یا خیر؟
ج: اگر اموال خود را طبق اجازه کسى که واجب بود حقوق شرعى خود را به او تسليم نمايد، به نيتِ پرداختِ حقوقِ شرعى که بر عهده داشت، براى تأسيس مدرسه و مانند آن به مصرف رسانده است، حق پس گرفتن و تصرّف مالکانه در آن را ندارد.
موارد وجوب خمس
احکام خمس
معدن
س1: شبهه زیر برای ما مطرح شده است:
با توجه به اینکه خمس معادن استخراج شده در این زمان نیز واجب است، زیرا وجوب خمس معادن نزد فقهای گران‌قدر از احکام مسلّم است، حکم معادنی که دولت آن را استخراج می‌کند با التفات به اینکه مجرد اقدام دولت به انفاق آن میان مسلمانان بلاد اسلامی مانع از وجوب خمس نیست چیست؟ زیرا استخراج معادن یا توسط حکومت بالاصاله صورت میگیرد و آن را به مصرف ملّت میرساند، در این حالت دولت مانند شخصی است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به شخص دیگری میبخشد یا هدیه میدهد و یا بر او تصدق می‌کند، در هر صورت اطلاق ادلّه خمس شامل این فرض نیز می‌شود زیرا دلیلی بر تقیید وجود ندارد، و یا اینکه حکومت به وکالت از ملّت، معادن را استخراج می‌کند که در این صورت در واقع استخراج کننده خود ملّت است، در این فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و یا اینکه حکومت با ولایت بر ملّت، معادن را استخراج می‌نماید که در این حالت استخراج کننده یا خود ولی است یا اینکه مانند نیابت است که بر اساس آن در واقع مولیّ علیه استخراج کننده است. به‌هرحال دلیلی بر خروج معادن از عمومات خمس نداریم، همان‌گونه که خود معدن اگر به حدّ نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل سایر درآمدهای شغلی نیست که با مصرف کردن یا هبه آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود.
نظر حضرتعالی درباره این مسأله مهم چیست؟
ج) از شرايط وجوب خمس در معادن اين است که شخص يا اشخاصی با مشارکت با يکديگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اينکه سهم هر يک به حدّ نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنی که دولت استخراج می‌کند، نظر به اينکه ملک خاص شخص يا اشخاص نيست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نيست و در نتيجه جايی برای وجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمیماند، و اين استثنايی بر وجوب خمس در معدن نيست. بله، معادنی که توسط شخص خاصی يا با مشارکت اشخاص با يکديگر استخراج می‌شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اينکه آنچه آن شخص استخراج کرده و يا سهم هر يک از اشخاصی که با مشارکت با يکديگر اقدام به استخراج کرده‌اند، بعد از کم کردن هزينه‌‌های استخراج و تصفيه، به مقدار بيست دينار طلا يا دويست درهم نقره يا معادل قيمت يکی از آن دو باشد.
گنج پیدا شده
س2: نظر حضرتعالی درباره گنجی که افراد در زمینی که مالک آن هستند، پیدا میکنند، چیست؟
ج) ميزان در اين‌گونه امور، مقررات نظام جمهوری اسلامی است.
راه حلال شدنِ مال حلال مخلوط با حرام
س3: اگر مال حرامی با مال انسان مخلوط شود، آن مال چه حکمی دارد و چگونه حلال می‌شود و در صورت علم به حرمت یا عدم علم به آن وظیفه انسان چیست؟
ج) اگر يقين به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقيق آن را نمی‌داند و صاحب آن را هم نمی‌شناسد، راه حلال کردن آنها اين است که خمس آن را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چيزی بر عهده او نيست.
س4: کسی كه اصل سرمایه‌اش حرام بوده و میخواهد زندگی خود را حلال کند تكلیفش چیست؟
ج) اگر صاحبان اموال حرام، معلوم هستند، بايد رضايت آنان را جلب کند و اگر صاحبان آن را نمی‌شناسد و يا به آنها دسترسی ندارد ولی مقدار مال حرام را می‌داند حکم مجهول‌المالک را دارد كه بايد از طرف صاحبانش به فقير شرعی صدقه داده شود و در اين زمينه بنا بر احتياط از حاکم شرع اجازه گرفته شود و اگر مقدار مال حرام را نمی‌داند و صاحبان آن را هم نمی‌شناسد، بايد خمس آن را بپردازد.
س5: چنانچه محصول کشاورزی پس از سال خمسی بدست می‌آید، تکلیف کشاورز نسبت به ادای خمس زراعت چیست؟
ج) محصولاتی که پس از سال خمسی به دست می‌آيد، جزو درآمد سال آينده محسوب است که در آن سال در زائد بر مؤونه خمس دارد.
س6: تعدادی درب پروفیلی برای خانه مسکونیام خریداری کردم، ولی بعد از دو سال به علت عدم تمایل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومینیوم واریز کردم تا به جای دربهای قبلی، به همان قیمت برای من دربهای آلومینیومی بسازد، آیا به آن پول خمس تعلّق میگیرد؟
ج) در فرض مرقوم که مورد استفاده واقع نشده، پول فروش آن خمس دارد.
س7: حقوق ماهیانه کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده، آیا هنگام دریافت، جزء درآمدهای همان سال (سال دریافت) محسوب می‌شود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسی واجب است یا اینکه به این مال اصلاً خمس تعلّق نمیگیرد؟
ج) حقوق معوقه از درآمدهای سال دريافت آن محسوب می‌شود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.
س8: جایی که در آن کار میکنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آیا به این مبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق میگیرد یا اینکه باید یک سال بر آن بگذرد؟
ج) مبالغی که طلب داريد اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسی قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب می‌شود، که اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
س9: سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولا امتحانات دانشگاه‌ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می‌شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافهکاری ما در ایام امتحانات پرداخت می‌شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام دادهام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
ج) حقوق معوقه و اجرت اضافه‌كاری، جزئی از درآمدهای سال دريافت آن محسوب می‌شود و اگر در هزينه‌‌های سال دريافت مصرف شود، خمس ندارد.
س10: اگر کارمندی حقوق سال خمسی خود را بعد از رسیدن آن دریافت کند، آیا دادن خمس بر او واجب است یا خیر؟
ج) اگر تا سر سال خمسی قابل دريافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غير اين صورت، جزء درآمدهای سالی که آن را دريافت می‌کند، محسوب می‌شود.
س11: کارمندانی که سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی میگیرند تا در ماه اول سال جدید مصرف کنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
ج) اگر حقوقی را که قبل از پايان سال دريافت میکنند تا آخر سال خمسی در مؤونه مصرف نکنند، پرداخت خمس آن واجب است.
پیش‌دریافتِ اجرت
س12: اگر قبل از رسیدن سر سال خمسی پولی را به عنوان پیش‌‌پرداخت، دریافت کنیم و نیمی از کاری که باید انجام دهیم قبل از سر سال خمسی و نیمی دیگر پس از آن (در سال خمسی جدید) انجام شود، آیا پرداخت خمس کل پیش‌‌پرداخت واجب است؟
ج) مقداری كه در مقابل آن كار انجام گرفته است، پرداخت خمس آن مقدار واجب است.
حقوق بازنشستگی
س13: افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهیانه دریافت میکنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت میکنند، بپردازند؟
ج) در صورتی که از مخارج سال اضافه بيايد، پرداخت خمس آن سر سال خمسی واجب است.
مبالغ پرداخت شده به بازنشستگان
س14: مرسوم است به كارمندانی كه بازنشسته می‌شوند مبلغی اعطا می‌شود كه خود شامل سه بخش است:
الف: مبلغی كه به عنوان پاداش به بازنشسته پرداخت می‌شود.
ب: مبلغی كه از حقوق فرد ماه به ماه كم شده و در هنگام بازنشستگی دوبرابر آن به فرد داده می‌شود.
ج: مبلغی كه در قبال مرخصی‌هایی كه فرد می‌توانسته استفاده كند و استفاده نكرده است به او داده می‌شود. نظر شما در مورد خمس این مبالغ چیست؟
ج) مورد اول خمس ندارد و اما مورد دوم، آن مقدار كه از حقوق كسر شده و سر سال خمسی قابل استرداد بوده، پس از دريافت مشمول خمس است و اگر قابل استرداد نيست حکم مورد سوم را دارد؛ و مورد سوم، اگر تا فرا رسيدن سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد.
درآمد به‌دست آمده از غیر مسلمانان
س15: آیا بر حقوقی که با کار کردن در کشور غیر مسلمان از طرف غیر مسلمان بدست ما می‌آید، خمس واجب است؟
ج) با گذشت سال خمسی چنانچه صرف در مؤونه زندگی نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
درآمد مداحان
س16: اگر کسی از راه مداحی کردن مبلغی به او دهند آیا به آن مبلغ خمس تعلّق میگیرد؟
ج) اگر از خرج سال او اضافه آمد، خمس دارد.
مبلغ كسر شده از حقوق بابت ضمانت
س17: من ضامن فردی در یك وام بانكی هستم. وی پس از پرداخت چند قسط، سایر اقساط را نپرداخته و به همین دلیل اقساط وامش از فیش حقوقی بنده كسر گردیده است:
الف: اگر وی مبالغ كسر شده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من بپردازد، با توجه به این‌كه مبالغ كسر شده از فیش حقوقی‌‌ام، قبل از این‌كه به دست بنده برسد به حساب بانك وام دهنده واریز شده است، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
ب: اگر بنده برای خودداری از پرداخت هزینه‌‌های اضافی (سود وام)، سایر اقساط را یك‌جا به بانك بپردازم و وام گیرنده مبالغ كسر شده از فیش حقوقی مرا پس از سال خمسی به من بپردازد، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
ج) در فرض سؤال مبالغ كسر شده از فيش حقوقی شما كه پس از سال خمسی، به دست شما می‌رسد در همان زمان دريافت بايد خمس آن را بپردازيد.
تبدیل درآمد به كالا قبل از سال خمسی
س18: چنانچه انسان درآمد سال خمسی را در پایان سال خمسی تبدیل به كالا و یا سكّه نماید تا آن را در آینده جهت مصرف در مؤونه بفروشد، آیا وجوب تخمیس از او ساقط می‌شود یا نه؟
ج) تبديل درآمد سال در پايان سال خمسی به سكه يا كالای ديگر جهت فروش آن در آينده برای صرف آن در مؤونه موجب سقوط وجوب خمس آن نمیشود.
4. سرمایه و سود آن
س19: آیا اصل سرمایه و سود آن خمس دارد؟
ج) اگر به مقداری باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقيه وافی به هزينه‌‌ی زندگی او نيست و يا اينکه کسب با بقيه مناسب با شأن عرفی او نباشد، خمس ندارد.
اوراق بهادار
س20: در بورس اوراق بهادار خمس چگونه محاسبه می‌شود؟ با توجه به اینکه سر سال خمسی فرد دارای سهام چند شرکت است که معمولاً نماد معاملاتی چند تای آنها به دلایل رایج مثل حسابرسی متوقف است و معلوم نیست چه وقت و با چه قیمتی باز می‌شود یا اینکه سهم در قیمت روز خریدار ندارد و باید صبر کرد تا در روزهای آینده قیمت به حدی پایین بیاید که خریدار داشته باشد (طبق قانون هر روز قیمت فقط دو درصد می‌تواند تغییر کند) تا بتوان قیمت واقعی سهم را محاسبه کرد.
ج) با فرا رسيدن سر سال خمسی برای قيمت‌‌گذاری سهام مذکور اقدام گردد، هر زمان که امکان آن فراهم شد محاسبه خمس انجام می‌گيرد.
تجارت با حقوق شرعی كه سرمایه شده
س21: در یک مؤسسه فرهنگی برای تأمین نیازهای مالی آن در آینده، واحدی تجاری تشکیل شده که سرمایه آن از حقوق شرعی است، آیا پرداخت خمس درآمد آن واجب است؟ آیا مصرف خمس آن به نفع مؤسسه جایز است؟
ج) تجارت با حقوق شرعی که واجب است به مصرف موارد مقرره شرعيه آن برسد و خودداری از مصرف آن، هرچند به قصد استفاده از منافع آن در يک مؤسسه فرهنگی باشد، بدون اجازه ولیّ امر خمس اشکال دارد، و در صورتی که با آن تجارت شود، سود حاصله تابع سرمايه است که بايد در همان موارد مصرف سرمايه صرف شود و خمس ندارد. بله، تجارت با هدايايی که به مؤسسه داده می‌شود، اشکال ندارد، و سود و درآمد آن در صورتی که سرمايه ملک مؤسسه باشد، خمس ندارد.
س22: خانه‌ای دارم که دارای وام قسط بندی شده است و مالک محلی تجاری هستم که در آن کاسبی میکنم و برای عمل به وظیفه شرعیام، سال خمسی برای خود تعیین کردهام، امیدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت خمس آن خانه معاف کنید. ولی توان پرداخت خمس محل تجاری را بهصورت قسطی دارم.
ج) خانه‌ای که در آن سکونت داريد در فرض سؤال که نسيه خريداری شده خمس ندارد، ولی پرداخت خمس محل تجاریتان واجب است، مگر اينکه با پرداخت خمس، کسب با بقيه، وافی به هزينه زندگی شما نباشد و يا اينکه کسب با بقيه، کسبِ مناسب با شأن عرفی شما نباشد.
س23: سازمان حج در سال گذشته اقدام به خرید همه اثاثیه و لوازم مورد نیاز کاروان حج که ملک اینجانب بود، کرد، من پول لوازم فروخته شدهام را که دویست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دریافت کردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفتهام، با توجه به اینکه سال خمسی برای خود تعیین کردهام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را میپردازم، و با توجه به اینکه اثاثیه و لوازم مذکور مورد نیاز من در ایام عهده‌‌داری مدیریت کاروان حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقّی قیمت نسبت به قیمت خرید آن داشته است، آیا پرداخت خمس پول فروش آن یا خمس تفاوت قیمت آن در حال حاضر واجب است؟
ج) اگر با پولی كه متعلّق خمس بوده خريداری شده و خمس آن پرداخت نشده، بايد خمس پول خريد پرداخت شود و ترقّی قيمت جزو درآمد سال فروش محسوب می شود که اگر تا سر سال باقی بماند بايد خمس آن پرداخت شود.
س24: حدود بیست سال قبل یك باب مغازه خریده‌ام در حالی كه سال خمسی نداشته‌ام، آیا خمس مبلغ پرداخت شده جهت خرید آن كافیست یا باید خمس قیمت روز پرداخته شود؟
ج) تا نفروخته‌ايد پرداخت خمس پول خريد مغازه كافی است البته نسبت به تنزل ارزش پول، احوط مصالحه است.
پول رهن مستأجر
س25: آیا خمس پولی که مستأجر به عنوان رهن (پولِ پیش) به موجر میدهد، بر عهده مستأجر است یا موجر؟
ج) اگر از منفعت کسب مستأجر باشد، بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده موجر که آن مال را به عنوان قرض می‌گيرد، واجب نيست.
س26: معمول است که برای اجاره‌‌ی خانه مقداری پولِ پیش پرداخت میکنند، اگر این پول از منافع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آیا پس از دریافت بلافاصله باید خمس آن پرداخت شود و در صورتی که بخواهد با همان پول در جای دیگر منزل اجاره کند، چه‌طور؟
ج) خمس آن بلافاصله بايد پرداخت گردد ولی اگر به اين پول برای اجاره‌‌ی منزل نياز دارد می‌تواند با کسب اجازه پس از رفع نياز پرداخت نمايد.
س27: سه برادر، خانه سه طبقهای خریداری نموده و در یک طبقه ساکن شده و دو طبقه دیگر را اجاره، دادهاند. آیا به دو طبقه مورد اجاره خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟ و آیا جزء مؤونه آنها محسوب می‌شود؟
ج) اگر خانه را از محل درآمد سالانه‌‌شان برای سکونت تهيه نمودهاند و فعلاً به خاطر نياز به مخارج زندگی اجاره دادهاند، به آن خمس تعلّق نمیگيرد، ولی اگر بعضی طبقات آن را از درآمد سالانه به قصد اجاره دادن ساخته يا تهيه کرده‌اند تا اجاره آن را صرف هزينه‌‌های زندگی کنند، آن مقدار از خانه حکم سرمايه را دارد، که خمس دارد.
س28: اگر مثلاً فرشی را با مال مخمّس به قیمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتی آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آیا پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزء منفعت کسب محسوب می‌شود و خمس به آن تعلّق میگیرد؟
ج) مقداری که بيشتر از قيمت خريد است، جزء منفعت کسب محسوب می‌شود و در زائد بر مؤونه سال، خمس واجب است.
س29: روشی برای سپرده‌‌گذاری اموال در بانک‌ها وجود دارد که براساس آن هیچ‌‌گاه پول به دست استفاده کننده نمیرسد، ولی به حساب او در بانک طبق شماره معیّنی واریز می‌شود، آیا به این اموال خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
ج) اگر مال ياد شده از درآمد سالانه باشد و وصول آن از بانک برای شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسی، پرداخت شود.
س30: من در بانک کار میکنم، برای شروع به کار از روی اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به ودیعه گذاشتم، این مبلغ به اسم خودم و در یک حساب بلندمدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت می‌شود، آیا پرداخت خمس این مال که در حساب بانکی گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که این پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
ج) اگر پس گرفتن اين مبلغ در حال حاضر ممکن نيست تا آن را پس نگرفتهايد، خمس آن واجب نيست. ولی سود سالانه آن در زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
س31: اگر کسی طلای مسکوک داشته باشد، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
ج) اگر جزء منفعت کسب محسوب شود، حکم ساير درآمدهای کسب را در وجوب خمس دارد.
س32: در صورتی که تعدادی سکه بهار آزادی خریداری کرده باشیم به این نیت که قیمت آنها بالا رود حال در سر سال خمسی بخواهیم از عین همان سکه‌‌ها یک پنجم سکه‌‌ها را خمس دهیم به این نیت که چون از خود سکه‌‌ها خمس‌شان را پرداخته‌ایم دیگر در سالهای بعد به سکه‌‌ها و مبلغ اضافه شده به قیمت آنها خمس تعلّق نگیرد. آیا این کار صحیح است؟
ج) مجرّد پرداخت خمس از عين موجب سقوط خمس نسبت به ترقّی قيمت سالانه آن نيست بلکه ترقّی قيمت سالانه آن هم متعلّق خمس می‌باشد.
س33: اگر شخصی طلا را به عنوان سرمایه نگه دارد یا در بانک ذخیره کند چه حکمی‌دارد؟
ج) در فرض مذكور پرداخت خمس واجب است.
س34: شخصی برای احیای زمین موات جهت کاشت درختان میوه به امید استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عمیق نموده است، با توجه به اینکه این درختان بعد از چند سال دیگر ثمر میدهند و هزینه زیادی هم دارند، این شخص مبلغی بیش از یک میلیون تومان صرف آن نموده است. وی تا کنون حساب سال نداشته، ولی در حال حاضر که تصمیم گرفته برای ادای خمس، اموالش را حساب کند، میبیند که قیمت چاه و زمین و باغ بر اثر تورم، معادل چندین برابر هزینه اولیه شده است، بنابراین اگر مکلّف به پرداخت خمس قیمت فعلی آنها شود، توانایی آن را ندارد و اگر مکلّف به دادن خمس از عین زمین و باغ و غیر آن شود، در مضیقه و سختی میافتد، زیرا خود را به زحمت انداخته و به امید استفاده از ثمرات آن برای تأمین مخارج زندگی خود و خانوادهاش متحمل هزینه‌‌ها و مشکلاتی شده است، تکلیف او نسبت به خمس اموالش چیست؟ چگونه خمس خود را حساب کند تا به‌راحتی بتواند آن را بپردازد؟
ج) زمين مواتی را که به قصد تبديل آن به باغ ميوه احياء نموده بعد از کم کردن مخارج احيای آن، خمس دارد، و مخيّر است که خمس زمين را از عين آن بدهد و يا از قيمت فعلی آن. و همچنين خمس هزينه‌‌هايی كه بابت چاه، نهال‌ها و کاشت و پرورش آن انجام داده بايد پرداخت شود، مگر اينکه به اين باغ برای هزينه زندگی نياز داشته باشد و با پرداخت خمس آن درآمدش وافی برای هزينه زندگی نباشد که در اين صورت خمس ندارد.
س35: مبلغی را به‌عنوان پیش‌‌پرداخت خرید خودرو به ایران خودرو پرداخت كرده بودم اما در موقع تحویل چون مابقی قیمت خودرو را نداشتم امتیاز آن را به پدرم دادم و ایشان خودرو را خریداری كردند. اكنون بعد از یك سال پدرم می‌توانند آن مبلغ را به من برگردانند. اگر بخواهم مبلغ مذكور را به‌عنوان رهن خانه نزد صاحب‌خانه بگذارم آیا پرداخت خمس آن بهطور جداگانه است؟
ج) مبلغ مذکور اگر جزو درآمد بين سال بوده و سال خمسی بر آن گذشته، خمس دارد.ْ
س36: آیا به ابزاری که در کار و کسب استفاده می‌شود، خمس تعلّق میگیرد؟
ج) ابزار و آلات کسب، حکم سرمايه را دارد که اگر از درآمد کسب تهيه شود، خمس دارد.
س37: آیا وسایل موجود در مطب و کلینیک از جمله میز صندلی فایل تابلو و غیره مورد خمس تعلّق میگیرد؟
ج) هر کدام جزو سرمايه شما حساب می‌شود، خمس دارد.
س38: سهام عدالت خمس دارد یا خیر؟
ج) اگر هديه دولت است خمس ندارد ولی اگر بهصورت اقساط واگذار شده، به مقدار اقساطی كه تا سر سال خمسی از درآمد پرداخت شده، مشمول خمس است.
س39: آیا پرداخت خمس اجناسی که انسان برای فروش در مغازه گذاشته، واجب است؟
ج) اگر از درآمد کسب خريداری شده، خمس آن واجب است.
س40: مقداری پول جهت رد مظالم در نزد خود نگه داشته بودم. و مدت یك سال از آن می‌گذرد و هنوز آن را به مرجع مربوطه ارائه نداده‌ام آیا خمس به آن تعلّق میگیرد؟ اگر این پول را در بانك گذاشته باشم آیا سود حاصله از این مبلغ هم مشمول خمس است؟
ج) مبلغ مذکور اگر از درآمد سال باشد سر سال خمسی بايد خمس آن و خمس سود حاصله از آن را بپردازيد
س41: اخیراً طی توافقی که سازمان حج و زیارت با بانک ملی ایران بعمل آورده، متقاضیانِ حج تمتع با مراجعه به بانک، مبلغ یک میلیون تومان به صورت قرارداد مضاربه‌ای به نام خود به حسابی در بانک ملی واریز نموده، فیش آن را دریافت می‌دارند، این پول تا هنگام تشرف به نام واریز کننده و در حساب شخصی او باقی می‌ماند و طبق قرارداد مکتوب مبلغی به دارنده حساب در پایان هر سال منفعت مضاربه تعلّق میگیرد. سازمان حج و زیارت فقط برای کسانی که زودتر ثبت نام کرده‌اند اولویت قائل شده و پس از حدود سه سال نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمایل آنها را به حج اعزام می‌دارد. زمان اعزام که فرا رسید واریز کننده، پولی را که در حساب مضاربه‌ای خود دارد از بانک اخذ و همراه با مانده هزینه‌‌ها به حساب حج و زیارت واریز می‌نماید و سپس به حج مشرف می‌شود. حال خواهشمند است با عنایت به اینکه قرارداد مذکور به صورت کتبی بوده و شفاهی گفتگویی بین صاحب پول و بانک رد و بدل نمیشود. بفرمایید مبلغ درصدی که صاحب مال به عنوان منفعت مضاربه دریافت می‌کند چه صورتی دارد؟
ج) عمليات بانکی به صورت قرارداد کتبی به نحو فوق‌الاشاره بی‌اشکال است و سود حاصله از معامله‌‌ی مضاربه‌ای برای سپرده‌‌گذار حلال است، و اصل سپرده اگر از درآمد کسب غير مخمّس بوده خمس دارد، و سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت به سفر حج قابل وصول نبوده، جزو درآمد سال وصول محسوب است، که اگر در همان سال هزينه سفر حج شود خمس ندارد.
س42: آیا به پولی که برای هزینه حج یا عمره کنار گذاشته شده، خمس تعلّق میگیرد؟
ج) اگر از درآمدِ کاری بين سال باشد و تا سر سال خمسی هزينه نشده باشد، پرداخت خمس آن واجب است.
س43: تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) کرده‌اند و بعد از استفاده از سرمایه کمی که اعضا داشتند، هیأت مؤسّس تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرر نمود که برای تکمیل سرمایه و پرداخت اقساط بانک، هریک از اعضا مبلغی را بهطور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا به مبلغی که اعضا ماهیانه می‌پردازند، خمس تعلّق میگیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟
ج) بر هر يک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمايه شرکت می‌پردازند، و همچنين خمس آنچه را که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسيس مدرسه دادهاند، پرداخت نمايند، و پس از آنکه هر يک از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شرکت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه دوباره خمس ندارد.
س44: شرکتی از برادران فرهنگی به نام شرکت تعاونی فرهنگیان چندین سال است که تأسیس گردیده و سرمایه آن از همان ابتدا از سهم تعدادی از فرهنگیان تشکیل شده بود که هریک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمایه شرکت کم بود، ولی در حال حاضر با افزایش تعداد اعضا، سرمایه آن بالغ بر هجده میلیون تومان به‌اضافه ماشین‌های شرکت است. سود آن بین سهام‌داران به نسبت سهم‌‌شان تقسیم می‌شود، و هریک از آنان به راحتی می‌تواند سهم خود را دریافت نموده و با شرکت تسویه حساب نماید. تا کنون خمس سرمایه و سود آن پرداخت نشده است، آیا با توجه به موقعیت من به عنوان رئیس هیأت اداری شرکت، جایز است که اگر خمسی به حساب شرکت تعلّق بگیرد، اقدام به پرداخت آن کنم؟ آیا رضایت سهام‌داران در این‌باره شرط است؟
ج) پرداخت خمس سرمايه شرکت و سود حاصل از آن، تکليف هريک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارايی شرکت است، و انجام اين کار توسط مسئول هيأت اداری آن، متوقف بر کسب اجازه و وکالت از سهام‌داران شرکت است.
س45: تعدادی از افراد تصمیم به ایجاد صندوق قرض‌الحسنه بین خود گرفتهاند تا هنگام نیاز به یکدیگر قرض‌الحسنه بدهند. هر عضو علاوه بر مبلغی که در ابتدای تشکیل پرداخته، بایستی هرماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، امیدواریم لطف فرموده چگونگی پرداخت خمس هر عضو را بیان فرمایید و در صورتی که سرمایه صندوق بهطور دائمی به عنوان قرض در دست اعضا باشد، ادای خمس آن چگونه خواهد بود؟
ج) اگر هر يک از افراد که سهم خود را از منفعت کسب که سال خمسی بر آن گذشته پرداخته باشد، واجب است خمس آن را بپردازد. ولی اگر آن را در بين سال داده است، در صورتی که دريافت آن برای او در پايان سال خمسی وی ممکن باشد، بايد خمس آن را در پايان سال بدهد، و در غير اين صورت تا آن را از صندوق دريافت نکرده، پرداخت خمس آن بر او واجب نيست ولی پس از امکان دريافت بايد بلافاصله خمس آن را پرداخت کند.
س46: آیا صندوق قرض‌الحسنه شخصیت حقوقی مستقلی دارد؟ اگر داشته باشد، آیا به سود حاصل، خمس تعلّق میگیرد؟ اگر شخصیت حقوقی مستقلی نداشته باشد، کیفیت پرداخت خمس آن چگونه است؟
ج) اگر سرمايه صندوق ملک شخصی اشخاص به نحو اشتراک باشد، سود حاصل از آن، نسبت به سهم هر يک از اعضا ملک شخصی او خواهد بود و بايد خمس آن را در زائد برمؤونه سالش بپردازد. ولی اگر سرمايه صندوق ملک شخص يا اشخاص نباشد مثل اينکه از مال وقف عام و مانند آن باشد، سود حاصل از آن، خمس ندارد.
س47: تعداد ده نفر از مؤمنین توافق کرده‌اند که هر یک از آنان هر ماه مثلاً بیست هزار تومان در صندوقی بریزند، و در هر ماه یک نفر به قید قرعه آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزینه‌‌های شخصی خود برساند، که بعد از دوازده ماه نوبت به آخرین نفر خواهد رسید، بدین معنی که او آنچه را در این مدت پرداخته که مقدار آن دویست هزار تومان می‌شود، برمیدارد، آیا خمس بر او واجب است یا اینکه جزء مؤونه وی محسوب می‌شود؟ اگر این فرد سال خمسی معیّنی داشته باشد و مقداری از پولی که دریافت شده، پس از پایان سال نزد او بماند، آیا جایز است برای این قسمت از آن مبلغ، سال خمسی معیّنی قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهایی یابد؟
ج) آنچه را که افراد به صندوق می‌پردازند، اگر از درآمد سالانه‌‌شان در بين سال باشد، هر آنچه را که هر يک از افراد در نوبت خود از صندوق دريافت مینمايد تا در مخارج سال صرف کند اگر مقداری از آن قرض از صندوق و مقداری معادل مبالغی باشد که از منافع همان سال به صندوق پرداخته است، خمس ندارد، ولی اگر از منافع سال قبل باشد، بايد خمس آنچه را که از منافع سال قبل است، بپردازد، و اگر از منافع هر دو سال باشد، منفعت هرسالی حکم خاص خود را دارد، و چنانچه مبلغ دريافتی او از سهم خود که از منافع سال به صندوق واريز نموده، زائد بر مخارج آن سال باشد، نمیتواند برای رهايی از خمس مقدار زائد، سال خمسی مستقلی برای آن قرار دهد، بلکه واجب است که برای همه منافع سالانه خود يک سال خمسی قرار دهد و خمس مازاد بر مؤونه آن سال را بپردازد.
س48: ما برای انجام کارهای عمرانی احتیاج به هزینه زیادی داریم که پرداخت یک‌‌باره آن برای ما مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کردهایم، و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه میگذاریم و بعد از آن‌كه مقداری جمع شد، آن را صرف کارهای عمرانی میکنیم، آیا به این مال پس‌انداز شده خمس تعلّق میگیرد؟
ج) اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی تحت مالکيت او باقی بماند، واجب است که خمس آن را بپردازد.
س49: به پولی که از فروش طرح نود و نه ساله در آینده سهم من می‌شود آیا خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
ج) سود حاصله از آن در صورتی كه تا رسيدن سال خمسی صرف در مؤونه زندگی نشود، خمس دارد.
س50: كسی با زحمت و تلاش، بعد از سال‌ها، كامیونی فراهم كرده كه با آن كار می‌كند و نتوانسته خمس آن را پرداخت نماید. الآن كه اقساط و بدهی ماشین تمام شده به‌دلیل این‌كه مدل ماشین پایین آمده و قوانین جاری او را مجبور به تعویض ماشین و خرید ماشین مدل بالاتر می‌كند، كه آن هم به نوبه‌‌ی خود هزینه‌ای را طلب می‌نماید، مجبور است برای مدت دیگری اقساط وام جدید را بپردازد، با توجه به این‌كه درآمد ماشین جوابگوی هزینه زندگی، پرداخت اقساط و پرداخت خمس نیست، تكلیف او در مورد پرداخت بدهی‌اش چیست؟
ج) اگر قيمت ماشين به مقداری باشد كه در صورت پرداخت خمس آن، درآمد كسب با باقی‌مانده پول فروش آن، وافی به هزينه زندگی او نباشد، خمس ندارد.
س51: حكم خمس زمین کشاورزی كه بیست سال قبل با قیمت پایین خریداری شده و تاكنون كه قیمت آن حدود دو هزار برابر شده و خمس آن پرداخت نشده چیست؟
ج) اگر زمين را با منافع کسب يا حقوق خود خريده خمس مبلغ پرداختی بابت قيمت زمين را ضامن است و با فرض تفاوت چشم‌گير نسبت به قيمت فعلی، احوط مصالحه در مقدار تفاوت قيمت است.
س52: شخصی زمین زراعی یا غیر زراعی خریداری کرده تا پس از ترقی قیمت بفروشد، آیا با فرا رسیدن سال، با اینکه فعلاً قصد فروش ندارد، تخمیس زمین لازم است؟ در صورت لزوم به قیمت خرید باید خمسش را حساب كند یا به قیمت فعلی؟
ج) زمين را اگر با پول غيرمخمّس خريده، سر سال خمسی بايد خمس آن را بپردازد و اگر با پول مخمّس خريده، چنانچه سر سال خمسی ترقّی قيمت داشته و قابل فروش بوده، بايد خمس ترقّی قيمت را به قيمت سر سال خمسی بپردازد.
س53: اینجانب در یك شركت تولیدی وابسته به وزارت تعاون عضویت داشته و سهام‌دار بودم و هر سال وجوهات شرعی خود را با یكی از نمایندگان حضرتعالی تسویه نموده‌ام اینك سهم خود را واگذار نموده و با شركت تسویه حساب نموده‌ام آیا مبلغ دریافتی مشمول خمس می‌شود.
ج) اگر سهم خود از شرکت را با پول مخمّس، يا پول هبه يا ارث و امثال آن که خمس ندارد خريده‌ايد، پس از تسويه و دريافت وجه بابت سهام، پول دريافتی خمس ندارد.
ولی تفاوت قيمت خريد و فروش، جزو درآمد سال واگذاری محسوب می‌شود که اگر تا سر سال خمسی در مؤونه مصرف نشود متعلّق خمس است.
س54: شخصی با پول مخمّس زمینی خریده است و بعد از چند سال زمین را فروخته است و پول آن را با مقداری پول دیگر زمین دیگری خریده است و الآن میخواهد زمین را بفروشد آیا خمس دارد؟
ج) اگر برای تجارت خريده است (يعنی خريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد و سود ببرد) قيمت فعلی آن منهای مبلغی كه خمس آن را داده، خمس دارد.
س55: مكانی در ابتدا به عنوان پاركینگ مورد نیاز خودرو ساخته شده است ولی بعداً نیت عوض گردیده و جهت مكان تجاری در نظر گرفته شده است كه اجاره داده شود؛ آیا به پول ساخت آن خمس تعلّق میگیرد؟ و چه موقع؟
ج) اگر مكان مذكور در ابتدا پاركينگ احداث شده و حداقل تا پايان سال خمسی از آن به عنوان پاركينگ خصوصی استفاده می‌شده است، با تغيير كاربری خمس ندارد ولی اگر در وسط همان سالِ احداث پاركينگ تبديل به مكان تجاری شده است، در حكم سرمايه است كه خمس دارد.
س56: شخصی زمینی را جهت تجارت به باغ تبدیل کرده است، پس از فرارسیدن سال با اینکه درختان به ثمر نرسیده‌اند، آیا فقط تخمیس زمین لازم است یا زمین و درختان؟ آیا در سالهای بعد تخمیس افزایش قیمت نیز لازم است؟
ج) اگر برای فروختن ميوه‌‌ها زمين رابه باغ تبديل کرده خمس تمام مبلغی را که هزينه کرده و از درآمد سال بوده بايد بپردازد و زمين اگر متعلّق خمس نبوده و يا خمس آن را داده بود خمس ندارد و اگر میخواهد باغ را بفروشد در صورتی که باغ قابل فروش است سر سال بايد علاوه بر خمس مبالغ هزينه شده خمس افزايش قيمت نيز پرداخت شود.
س57: آیا خمس مبلغ دریافت شده بابت سرقفلی مغازه را كه توسط دادگاه تعیین شده بلافاصله باید پرداخت كرد یا این‌كه می‌توان تا سر سال خمسی یا تا سال بعد صبر كرد؟
ج) اگر دريافت آن شرعاً بهصورت حلال باشد، جزو درآمد سال وصول محسوب است که تا پايان سال خمسی اگر در مؤونه هزينه نشده باشد خمس دارد.
س58: اگر پولی به مضاربه در دست شخص دیگری باشد و زمان آن یک سال تعیین شده باشد و سال خمسی در اوایل این قرارداد قرار داشته باشد و همچنین اجازه مسترد کردن پول در هر زمانی که سرمایه‌‌گذار اراده کند وجود داشته باشد آیا سرمایه‌‌گذار موظف به قطع ادامه قرارداد و پرداخت خمس است؟
ج) پول واگذاری به ديگری به‌عنوان مضاربه اگر از درآمد كسب بين سال باشد، سر سال خمسی بايد خمس آن پرداخت شود هرچند در اوايل يا اواسط مدت مضاربه باشد.
س59: افرادی كه پول‌شان را به بانك یا شخصی سپرده‌اند تا به صورت مضاربه با آن كار شود و سر سال خمسی، آن پول در دست عامل، تبدیل به كالا شده است، آیا اینگونه افراد نیز باید خمس پول‌شان را بپردازند؟
ج) اگر پول سپرده به بانك از منافع کسب و غيرمخمّس باشد و در سر سال خمسی قابل استرداد باشد يا کالايی که بوسيله عامل مضاربه خريداری شده قابل فروش و استرداد پولش باشد، پرداخت خمس آن پول در سر سال خمسی واجب است.
س60: من شغلم بساز و بفروشی ساختمان است و خمس هم می‌دهم زمینی را می‌خرم و در آن ساختمانی ساخته و می‌فروشم پول دریافتی حاصل از فروش شامل سه قسمت است (اصل سرمایه‌‌گذاری، تورم و سود). حال با توجه به اینکه شغل من بساز و بفروشی است و برای ادامه کار می‌بایست برای جایگزینی ساختمان مشابه ساختمان فروخته شده (که با پول خمس داده شده ساخته شده بود و فروخته‌ام) اصل سرمایه به‌اضافه تورّم را هزینه کنم آیا خمس را چگونه محاسبه کنم (آیا فقط به سود بدون در نظر گرفتن اصل سرمایه و تورّم خمس تعلّق میگیرد؟)
ج) سرمايه‌ای که خمس آن پرداخته شده، خمس ندارد ولی آنچه عرفاً ربح و سود صدق می‌کند بايد خمس آن پرداخت شود. ولی مقداری از افزايش قيمت كه ناشی از تورّم باشد يعنی ارزش پول كم شده به‌‌طوری كه همه اجناس با پول بيشتر معامله می‌شوند، خمس ندارد.
س61: آیا مقداری که بر اثر تورّم بر قیمت اجناس افزوده می‌شود، جزء ترقّی قیمت سوقیه محسوب می‌شود؟
ج) افزايش قيمت اگر ناشی از تورم باشد يعنی ارزش پول، کم شده و همه‌‌ی اجناس با پول بيشتر معامله می‌شوند، ترقّی قيمت محسوب نمیشود و احکام آن بر آن جاری نيست.
س62: با توجه به وجود تورم، سودی که بانک‌ها به سپرده‌‌گذاران می‌پردازند عملاً جبران افت و کاهش ارزش پول محسوب می‌گردد. با این حال، آیا به این سود خمس تعلّق میگیرد؟
ج) مقداری که سود محسوب می‌شود، سر سال خمسی متعلّق خمس است.
س63: همسر من قالی میبافد که سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفتهایم، در حال حاضر قسمتی از فرش بافته شده است و از آنجا که سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیه احتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
ج) پس از استثنای سرمايه که قرض است از قيمت فروش قالی، باقی‌مانده جزء سود سال فروش محسوب می‌شود، که اگر در مخارج زندگی مصرف نشود، سر سال خمس دارد.
س64: کشاورزی با بذری که خمس آن را نپرداخته زراعت کرده است؛ پس از نموّ، خمس فقط به محصول تعلّق میگیرد یا بایستی خمس بذر را نیز محاسبه نماید؟
ج) خمس بذر را ضامن است و محصول در زايد بر مؤونه سال نيز خمس دارد.
س65: چنانچه انسان مالی را به کسی قرض دهد و وصول آن پس از گذشت موعد سال خمسی باشد, پس از وصول، این مال جزء درآمد همان سال است یا اینکه جزء درآمد سالی که قرض داده است محسوب می‌گردد؟
ج) جزء درآمد سالی است كه قرض داده است بنابراين اگر بتواند تا آخر سال، قرضش را از بدهكار بگيرد، واجب است كه هنگام رسيدن سال خمسی‌اش خمس آن را بپردازد و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال بگيرد هر وقت آن را وصول كرد بايد فورا خمس آن را بدهد.
س66: اگر شخصی مبلغی را قرض بگیرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آیا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است یا قرض گیرنده؟
ج) بر قرض گيرنده خمس مال قرضی واجب نيست مگر آن مقدار كه اقساط آن از درآمد سال پرداخت شده وآن مبلغ باقی است و يا سرمايه شده است، ولی قرض دهنده اگر مال قرضی را از درآمد ساليانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتی که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگيرد، واجب است که هنگام رسيدن سال خمسی‌اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال بگيرد، فعلاً پرداخت خمس آن واجب نيست، ليکن هر وقت آن را وصول کرد بايد خمس آن را بدهد.
س67: آیا به پولی که به مدت دو سال به صورت قرض‌الحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق میگیرد؟
ج) هر مقداری که از منفعت کسب پس‌انداز می‌شود، يکبار به آن خمس تعلّق می‌گيرد و پس‌انداز آن در بانک به صورت قرض‌الحسنه موجب سقوط خمس آن نمیشود. بله، قرضی که نمیتواند آن را تا سر سال خمسی از قرض گيرنده پس بگيرد، تا آن را پس نگرفته، پرداخت خمس آن واجب نيست.
س68: قبل از رسیدن سر سال خمسی‌ام، مبلغی پول به شخصی قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بیندازد و سود آن بین ما بالمناصفه تقسیم شود، با توجه به اینکه آن مال در حال حاضر در دست من نیست و خمس آن را هم نپرداختهام، نظر حضرتعالی در این باره چیست؟
ج) اگر آن مال را قرض دادهايد و سر سال خمسی قابل وصول نيست، فعلاً خمس آن بر شما واجب نيست، بلکه هنگامی واجب می‌شود که آن را دريافت کنيد، ولی در اين صورت شما حقی در سود حاصل از کار قرض گيرنده نداريد، و اگر چيزی از او مطالبه نماييد، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان سرمايه مضاربه به او دادهايد، بر اساس قرارداد، در سود آن شريک هستيد و واجب است که خمس سرمايه را بپردازيد.
س69: اگر کسی قبل از سال خمسی‌اش، مقداری از درآمدِ خود را به کسی قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسی خود آن را دریافت کند، این مبلغ چه حکمی دارد؟
ج) پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب است.
س70: بنده مبلغی پول به کسی قرض داده بودم که بازپرداخت آن بعد از سال خمسی‌ام بود و طبق نظر حضرتعالی بنا بود موقع گرفتن پول، خمس آن را بدهم. ولی کسی که پول را قرض گرفته بود، به طور توافقی به جای آن به بنده وسیله‌ای داد (یک دستگاه خودرو). مستدعی است بفرمایید حکم خمس آن چگونه است. آیا باید بلادرنگ آن را بپردازم یا در زمان دیگر؟
ج) واجب است فوراً خمس آن مقداری را كه متعلّق خمس بوده، بپردازيد.
س71: دو هفته دیگر سال خمسی من فرا می‌رسد و الان مقداری پول دارم که می‌بایست خمس آن را در زمان مذکور بپردازم. از طرفی باید با این پول برای یکی از آشنایان کالایی ضروری بخرم که بعد از سال خمسی، مبلغ آن را به من پرداخت می‌کند. آیا به این پولی که بعد از سال خمسی به دستم می‌رسد خمس تعلّق میگیرد؟
ج) در فرض سؤال هر وقت آن را وصول كرديد، بايد خمس آن را بدهيد.
س72: كسی كه از بانكی وام میگیرد و بانك نیز پس از اعطاء وام مبلغی را در حساب گیرنده وام مسدود می‌كند تا زمان تسویه حساب كامل كه اكثراً بیش از یك سال طول می‌كشد آیا به اینگونه وجوهی كه بیش از یك سال مسدود بوده خمس تعلّق میگیرد یا نه؟
ج) اگر آن مبلغ مسدود شده از درآمد سال او باشد، پس از فرا رسيدن سال خمسی مشمول خمس می‌شود و وقتی كه آن قابل وصول شد، خمس آن را بپردازد.
