آیا خدا در آسمان هفتم بیشتر قابل شهود است؟

پرسش:
 با توجّه به معراج پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و عبور آن حضرت از آسمان ها و پيش افتادن از جبرئيل، آيا مى توان گفت كه خدا در آن جا بيش تر قابل شهود است؟ آيا اين موضوع يك نوع مركزگرايى براى خداوند نيست؟ باور به چنين امرى با اعتقادات ما درباره خداوند چگونه سازگار است؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 بى ترديد، نه در دنيا و نه در آخرت، ديدن حسّى خداوند ممكن نيست؛ زيرا لازمه آن اعتقاد به جسمانيت و مادّى بودن خداست. همچنين لازمه آن تغيير و تحوّل و فسادپذير بودن و نيازمندى به زمان و مكان است كه ذات پروردگار از همه اين ها مبرّاست. قرآن كريم مى فرمايد: (لا تُدرِكُهُ الاَبصارُ وهُوَ يُدرِكُ الاَبصارَ[1] چشم ها او را نمى بيند و او همه چشم ها را مى بيند)؛ نيز در آيه 115 سوره بقره مى خوانيم: (فَاَينَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللّهِ؛ به هر سو رو كنيد خداوند آنجاست.) در آيه 4 سوره حديد هم آمده است: (وهُوَ مَعَكُم اَينَ ما كُنتُم؛ هر كجا باشيد او با شماست.)
پس نمى توان خدا را با چشم ديد؛ امّا در عين حال، ديدن خدا از راه دل ممكن است. اميرمؤمنان على(عليه السلام)مى فرمايد: «لا تُدْرِكْهُ الْعُيُونُ بِمُشاهَدَةِ الْعَيانِ وَ لكن تُدْرِكُهُ الْقُلُوبُ بِحَقايِقِ الاْيمانِ؛چشم ها با مشاهده حسى هرگز او را نديده، ولى دل ها با حقيقت ايمان او را دريافته است.»[2]
در ماجراى معراج نيز، شهود باطنى و قلبى منظور است. به اين معنا كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)در آن سفر بزرگ، اسرار عظمت خدا را در سراسر جهان هستى ـ بهويژه در عالم بالا ـ مشاهده كرد و بيش از پيش با نشانه هاى بزرگى پروردگار آشنا شد.
تعبيراتى مانند: (فَكانَ قابَ قَوسَينِ اَو اَدنى؛[3]تا آن كه فاصله او به اندازه دو كمان يا كمتر بود.) همه كنايه از شدّت قرب به پروردگار است؛ و گر نه او با بندگانش فاصله مكانى ندارد تا با مقياس هاى مادّى سنجيده شود.
امام كاظم(عليه السلام)در همين باره مى فرمايد: «خداوند هرگز مكانى ندارد و زمان بر او جريان نمى يابد؛ بلكه او مى خواست فرشتگان و ساكنان آسمانش را با قدم گذاشتن پيامبر در ميان آن ها گرامى دارد و نيز از شگفتى هاى عظمتش به پيامبرش نشان دهد تا پس از بازگشت براى مردم بازگو كند.[4] پس اعتقاد به معراج، نه به معنى ديدن حسّى خدا است و نه به معنى مركزگرايى براى پروردگار.
آنچه با اعتقادات ما درباره خدا منافات دارد، مكان مند بودن خداوند است و شهود قلبى و ديدن حقايق پنهان هستى و رسيدن به عين اليقين، هيچ گونه منافاتى با آن عقايد ندارد.[5]

[1]. انعام/103 .
[2]. نهج البلاغه، فيض الاسلام، ص 582، خ 178، انتشارات فيض الاسلام.
[3]. نجم/9 .
[4]. كتاب التوحيد، شيخ صدوق، ص 175، انتشارات جامعه مدرسين.
[5]. ر.ك: معارف قرآن، استاد مصباح يزدى، ج 1 ـ 2، ص 76، مؤسسة در راه حق؛ تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 22، صد 483 ـ 512، ج 12، ص 16 ـ 20، دارالكتب الاسلامية.