چگونه به یاد خدا باشیم؟

پرسش:

چگونه مي توان به ياد خدا بود و از خدا به خاطر نعمت هايش شکر کرد؟ با توجه به آيه152 سوره بقره؟

پاسخ:

سلام و ادب

زنده نگه داشتن ياد خدا در گرو اموري است:

1. شناخت خدا:
براي رسيدن به اين حالت معنوي بايد ايمان و معرفت را تقويت کرد. وقتي از امام علي(ع) سؤال شد: آيا خدا را ديده اي که او را عبادت مي‌کني؟ حضرت فرمود: "خدايي را که نديده ام عبادت نمي‌کنم". گفته شد: چگونه خدا را ديده ايد؟ فرمود: "خدا با چشم ظاهر ديده نمي‌شود بلکه قلب‌ها با حقيقت ايمان او را مشاهده مي‌نمايند". (1) مرحوم فيض کاشاني مي‌گويد: راه تحصيل محبت خدا و تقويت آن براي تهية استعداد رؤيت و لقاي خدا، تحصيل معرفت و تقويت آن مي‌باشد. طريق تحصيل معرفت، تطهير قلب از شواغل و علائق دنيا و انقطاع کامل به خدا به وسيلة ذکر و فکر و اخراج حب غير خدا از قلب است، زيرا قلب به منزلة ظرف است که اگر پر از آب باشد، گنجايش سرکه را ندارد. بايد آب هايش را خالي کند تا سرکه را بپذيرد. (2)
حضرت امام خميني تذکر را از نتايج تفکر دانسته اند. (3) اصلي‏ترين راه رسيدن به احساس حضور خداوند در زندگي، چيزي جز معرفت صحيح و تصور و شناخت حقيقي از حق‏تعالي که همان هستي محض است نمي باشد. با ادراک وجود حق‏تعالي است که انسان در مي ‏يابد او حقيقت تمامي زندگي است، حقيقت انسان است و حقيقت هر چيزي است که وجود دارد. 

2. مراقبه و محاسبه:
در آغاز هر کاري کمي مکث کنيد. اگر واجب است حتما انجام دهيد. اگر حرام است حتما ترک کنيد. اگر نه حرام است نه واجب، در انجام و ترک آن مختاريد. اين سه چيز را قبل از انجام هر کاري مشخص کنيد، سپس انجام دهيد. اصل اين توجه و مراقبه چندين فايده دارد:
 اولاً، انسان به حرام نمي‏افتد و نيز واجبي از او ترک نمي‏شود.
دوم، انسان را از غفلت شبانه‏روزي مي‏گيرد.
سوم، ترک حرام و فعل واجب به قصد قربت خود عبادت به حساب مي‏آيد. مي‏توان فعل تمام واجبات و ترک تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد حتي افعالي که نه واجب هستند نه حرام، مي‏توان با قصد قربت آنها را عبادي کرد.
بنابراين مراقبه و محاسبه را بايد جدي گرفت که از اساسي‏ترين دستورهاي اخلاقي و سازنده مي‏باشد. 

3. نماز اول وقت:
 اگر کار مهمي با نماز اول وقت ناهمگون نباشد، نماز اول وقت را ترک نکنيد. روايات و نيز بزرگان نماز اول وقت را اکيدا سفارش کرده‏اند. امام صادق(ع) مي‏فرمايند: براي هر نمازي دو وقت دارد: اول وقت و آخر وقت. پس اول وقت برتر و با فضيلت‏ تر است. شايسته نيست که آخر وقت را وقت نمازش بگيرد، مگر از روي علتي. آخر وقت فقط براي شخص بيمار و ناتوان و کسي که داراي عذري است مي‏باشد. اول وقت خشنودي خدا را دربردارد ولي آخر وقت عفو و گذشت خدا را». (4)

4. انجام مستحبات نشاط‏ آ ور:
از ميان مستحبات از نمازهاي نافله گرفته تا دعاي کميل و ندبه و. . .  آنهايي را انجام دهيد که براي شما نشاط‏ آور است. از تحميل نفس بر مستحبات پرهيز کنيد
 5. توسل به امامان معصوم (ع)
 گاه گاهي مخصوصا به اقتضاي حال و آمادگي دل به ائمه معصومين(ع) توسل جوييد و توفيق و حاجات خود را از آن معادن کرم بخواهيد.
 6. دائم‏الوضو بودن:
سعي کنيد هميشه وضودار باشيد. اگر براي شب قبل از خواب وضو بگيريد کافي است. چنانچه نيمه‏شب براي کاري برخاستيد و خواستيد دوباره بخوابيد وضو لازم نيست.
7. زيارت اهل قبور:
هفته‏اي يک بار به زيارت اهل قبور مؤمنين و شهداي عزيز برويد. اگر وقت خلوتي را انتخاب کنيد تا تامل بيشتري کنيد و گذرا بودن دنيا بيشتر در دلتان جا افتد خيلي بهتر است. هدف اين است که دل تکان بخورد و رغبت خود را به دنيا کم کند و به فکرآخرت و عالم قبر و قيامت بيفتد.
8. انجام واجبات:
رعايت تقوا و انجام تکاليف الهي در هر مرحله‏اي خود زمينه ساز درک بيشتر و توفيق افزون‏تر و توجه و تقرب والاتري به خدا خواهد بود: يا ايها الذين آمنوا ان تتقوالله يجعل لکم فرقانا و يکفر عنکم سيئاتکم ويغفر لکم و الله ذوالفضل العظيم؛
اي اهل ايمان! اگر پرهيزگار بوده و تقواي الهي پيشه کنيد، خداوند براي شما نيروي تشخيص حق از باطل قرار داده و بدي‏هاي شما را پوشانده و شما را بيامرزد و خداوند داراي فضل و رحمت بزرگ است. (5)
 به تعبير خداوند در قرآن کريم: والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا؛ کساني که در راه ما تلاش نمايند ما ايشان را به راه‏هاي خويش هدايت مي‏کنيم،(6)
9. پرهيز از مجالست و همنشيني با اهل دنيا:
از رسول اکرم(ص) نقل شده است: «به خاطر برخورد با اهل دنيا قلبم زنگار گرفته و مکدر مي‏شود. براي جبران آن روزي هفتاد مرتبه استغفار مي‏کنم». خداوند نيز مي‏فرمايد: فاعرض عن من تولي عن ذکرنا ولم يردالا الحيوة الدنيا؛ پس از کساني که از ياد ما روي گرداندند و جز زندگي دنيا رانخواستند،دوري کن و روي بگردان. (7)
10. رفع موانع:
 از طرف ديگر بايد موانع ذکر را از خود دور کرد. خداوند به فرمايش قرآن مجيد به بندگان نزديک است. اما عواملي انسان را از خدا غافل مي‌سازد.
 يار نزديک تر از من به من است   وين عجب تر که من از وي دورم
امام سجاد(ع) در دعاي ابوحمزة ثمالي مي‌گويد: "کسي که به سوي تو حرکت کند، راهش نزديک است و تو از خَلق خود محجوب نيستي، جز اين که اعمال ايشان آن‌ها را در برابر تو محجوب مي‌گرداند". آن چه سبب مي‌شود انسان از خدا و ياد او غفلت کند و حضور دائمي پروردگار را احساس ننمايد، چيزي جز اشتغال انسان به خود نيست.  
يکي از کارهاي شيطان از ياد بردن خدا است. قرآن مجيد مي‌فرمايد:
"استحوذ عليهم الشيطان فانسانهم ذکر اللَّه؛ شيطان بر آنان غلبه کرد و آنان را از ياد خدا برد".

 چگونه شکر گزار نعمت هاي او باشيم:
عوامل زمينه‌ساز شکر:
 مي‏توان عوامل زمينه‌ساز شکر را به دو دسته کلي تقسيم کرد:
دسته اول عوامل نظري و دسته دوم عوامل عملي هستند.
عوامل نظري مربوط به آگاهي انسان است.
 1- شناخت خداوند و اين که همه نعمت‌ها از اوست و سپاسگزاري نسبت به آن. شناخت نعمت‌ها زمينه شکر را پديد مي ‏آورد.
-2 عامل يادآوري کننده و تذکر دهنده است. چه بسا انسان‏هايي که به خداوند و نعمت‌هاي او آگاهند، ولي دچار غفلت مي‏شوند و وسايط رسيدن نعمت را مستقل مي‏پندارند. يادآوري فقر و ضعف خويشتن و ديگر مخلوقات و همچنين بازنگري در عملکرد خود و حوادث زندگي، اين تذکر را مي‏دهد که بسياري از حوادث زندگي مي‏توانسته‏اند موجب تقرب انسان شوند؛ مشروط بر آن که تفسير درستي از آنها صورت گرفته باشد. 

عوامل عملي نيز به دو گروه تقسيم مي‏شوند:
 گروهي جنبه تربيتي و تحصيل ملکات زمينه‌ساز دارند
و گروهي ديگر امکانات و شرايط خارجي ما هستند.
 گروه اول، ملکاتي همچون صبر و شکيبايي هستند. کسي که نمي‏تواند در برابر مصائب صبور باشد و به شکايت از قضاي پروردگار زبان مي‏گشايد، هرگز نمي‏تواند رنج و زحمت اطاعت و عبادت خداوند را تحمل کند. هرگز نمي‏تواند فرصت‏ها و امکانات فراهم آمده براي عبادت را قدر شناسد و با انجام طاعات و عبادات، شکر عملي اين نعمت‌ها را به جاي آورد. همين طور اگر کسي در برابر گناهان ضعيف باشد و ناشکيبايي کند، پيش آمدن صحنه گناه براي او نعمت نيست زيرا نمي‏تواند از اين فرصت وسيله‏اي براي نزديکي به خداوند بسازد.
گروه دوم: امکانات و شرايطي همچون صحت بدن و ثروت و قدرت.
 کسي که نگرش درستي به جهان دارد و به اين امکانات و شرايط همچون نعمت‌هايي گذرا مي‏نگرد، قادر است آنها را جهت نزديکي بيشتر به خداوند به کار گيرد.

اما موانع سپاسگزاري از نعمت‌ها:
1- جهل نسبت به خداوند و نعمت‌هاي خدا.
2- غفلت از نعمت‌هاي الهي، نگرش نادرست به حوادث و امکانات و شرايط زندگي،
3- نداشتن توان صبر و شکيبايي در برابر آلام و مسائب و صبر بر طاعات و معاصي.

اقسام شکر:
شکر نيز اقسامي دارد؛ گاهي با ستايش خداوند و گفتن «الحمد لله» تحقق مي‏يابد، چنان که امام صادق(ع) فرمود: «شکر کلّ نعمة وإن عظمت أن تحمد الله؛(8) سپاس هر نعمتي هر چقدر بزرگ باشد، ستايش خداوند است».
 نيز فرموده‏اند:
«وتمام الشکر قول الرجل: الحمد لله ربّ العالمين؛ (9) شکر کامل، گفتن الحمد لله ربّ العالمين است».
گونه ديگر شکرگزاري دوري گزيدن از گناه است؛ چنان که امام صادق(ع) فرمود:
«شکر النعمة اجتناب المحارم». (10)
حتي اگر خداوند بر نافرماني خود بيم نداده بود، واجب بود به شکرانه نعمت‌هايش نافرماني نشود.
شکل ديگر شکرگزاري خداوند عبادت است. عبادت پروردگار آن گونه که آزادگان انجام مي‏دهند، به انگيزه سپاسگزاري از نعمت‌هاي اوست: «وأنّ قوماً عبدو الله شکراً فتلک عبادة الاحرار». (11)
«شکر نعمت» در مقابل «کفران نعمت» است. شکر نعمت اين است که انسان، نعمت‌ها را بجا مصرف کند.

1. بحارالانوار، ج 75، ص 207.
2. ابراهيم اميني،‌خودسازي، ص 175 - 176.
3. چهل حديث، ص 290.
4. ميزان ‏الحکمه، ج 5، ص 401، روايت 10390
5. انفال (8) آيه 29.
6. عنکبوت (29) آيه 69.
7. مجادله (58) آيه 19.
8. نجم (53) آيه 29.
9. بحارالانوار، ج 75، ص 207.
10. ابراهيم اميني،‌خودسازي، ص 175 - 176.
11. چهل حديث، ص 290.