زیستن در زمان حال، کلید شادی و خرسندی!

پرسش:

براي رهايي از اضطراب و نگراني از آينده و نا اميدي چه بايد كرد ؟

پاسخ:

با سلام و ادب
ترس بر دو قسم است: ترس معقول و ترس موهوم
ترس معقول ترسي است كه در آن وقوع يك خطر واقعي وجود داشته باشد. در اين ترس، هيچگونه سرزنشي متوجه شخص نمي‏گردد بلكه از اين جهت كه از يك امر خطرناك ترسيده و پرهيز نموده است مورد تأييد ديگران قرار مي‏گيرد. مثلاً اگر كسي از ترس مواجه شدن با يك حيوان درنده خطرناك از رفتن به بيابان و يا جنگل خودداري كند هيچكس او را بابت اين ترس سرزنش نمي‏كند و بلكه اگر او به اين ترس خود اعتنا نكند و خود را در موضع خطر قرار دهد مورد سرزنش افراد عاقل قرار مي‏گيرد.
در مقابل ترس معقول ترس موهوم قرار دارد يعني درواقع خطري انسان را تهديد نمي‏كند اما توهمات انسان به گونه‏اي است كه او خود را مواجه با خطر مي‏بيند مانند شخصي كه از تاريكي مي‏ترسد و گمان مي‏كند خطري در تاريكي او را تهديد مي‏كند در حالي كه مي‏داند در آن مكان تاريك هيچ چيز خطرناكي وجود ندارد. اين ترس موهوم ،جبن ،ناميده مي‏شود و چيز خوبي نيست و انسان بايد اين توهمات را از خود دور كند تا بتواند شجاعت لازم در زندگي را داشته باشد.
ترس غير معقول يا هراس ريشه در بدآموزي ها دارد و اغلب اكتسابي است. بشر به علت نادانسته ها(جهل ها) از بدو پيدايش و نيز به دليل نيافتن راه حل هاي منطقي از بسياري عوامل ناشناخته زيستي، چون مرگ و مير، ترس از حيوانات، ترس از آينده اي مبهم و .... همواره هراسان بوده است.
مرحله جواني، مقطعي حساس و سرنوشت ساز براي آدمي است، زيرا جوان به تازگي استقلال يافته و از طرفي ميان سالي و كهن سالي را پيش روي خود دارد.
اين جوان، ناگزير از برنامه ريزي براي آينده خويش است. گزينه هايي چون: انتخاب شغل، انتخاب همسر، انتخاب رشته تحصيلي، سرمايه‏گزاري اقتصادي براي تشكيل زندگي و احساس امنيت اقتصادي و شغلي در نگاه جوان بسيار مهم است. اگر جامعه به سه نياز جوان يعني شغل، ازدواج و پيشرفت، پاسخ مثبت بدهد و خانواده هم نقش مؤثر خود را در اين جهت ايفا كند، كمك بزرگي به رفع نگراني و ايجاد اميدواري او كرده است.
آينده نگري تا جايي كه به مرز ترس از آينده نرسد، مطلوب است، ولي بايد به اين نكته آگاه بود كه همه نگراني‏هاي جوان از آينده، منطقي و معقول نيست كه عواملي در اين جهت دخيل است:
1 - توجه بي حد به آينده‏اي مجهول و ترس از حوادث آن، موجب نگراني عده زيادي از جوانان شده است. حوادثي كه وقوعشان در آينده صد در صد حتمي و قطعي است، بايد آدمي را نگران سازد، ولي اين گونه حوادث، بسيار اندك و نادرند. در يك بررسي از علل نگراني‏ها گفته شده است: "چهل درصد، مصيبت هايي است كه هرگز پيش نخواهد آمد، سي درصد مربوط به غم‏هاي گذشته و آينده است كه غمگساري همه جهانيان تغييري در آن‏ها نخواهد داد. دوازده درصد هراس بي اساس براي از دست دادن سلامتي است. ده درصد موضوع‏هاي جزئي و بي اهميت است و هشت درصد ممكن است واقعاً مايه تشويش و اضطراب باشد".(1)
2 - عامل ديگر نگراني جوانان نسبت به آينده، بلند پروازي و انتظار نابجاي آنان و عدم تطابق امكانات با اهداف مورد نظر است. متأسفانه بعضي از جوانان با بي صبري مي‏خواهند ره صد ساله را يك شبه بپيمايند و از اين كه از ديگران عقب مانده‏اند. نگرانند، در حالي كه رسيدن به موفقيت بدون عبور از سختي‏ها و بحران‏ها امكان‏پذير نيست.
3 - عامل سوم نگراني، فاصله گرفتن از مذهب و آموزه‏هاي ديني است.
گرايش به معنويات و ياد خدا و ارتباط دروني با او، اميد به آينده را در انسان تقويت مي‏كند و عنصر توكل به خدا را در انسان افزايش مي‏دهد اما كسي كه از اين نيروي الهي محروم باشد، همه چيز را تيره و تار مي‏بيند و از آينده خود هراس دارد، حتي با داشتن امكانات احساس آرامش نمي‏كند.
تدبير و آينده‌ نگري‌ لازمه زندگي‌ عاقلانه‌ و سالم‌ براي‌ همه‌ انسان‌ها است‌ و اسلام‌ اين‌ موضوع‌ را با اهميت‌ شمرده‌ است‌، ولي‌ آينده‌ نگري‌ با نگراني‌ از آينده‌ تفاوت‌ دارد. ما بايد به‌ فكر آينده‌ خود و فرزندانمان‌ باشيم اما نبايد از آينده‌ هراسي‌ داشته‌ باشيم‌، زيرا ترس‌ و نگراني‌ از آينده‌، ما را از زندگي‌ در حال‌ باز مي‌دارد و نيروي‌ جسمي‌ و روحي‌ ما را تضعيف‌ مي‌كند.
 روان‌شناسان‌ زيستن‌ در زمان‌ حال‌ را كليد شادي‌ و خرسندي‌ ذكر كرده‌اند. ديل‌ كارنگي‌ مي‌گويد: "ما در حال‌ حاضر در نقطة‌ تلاقي‌ گذشته‌ و آيندة‌ معدوم‌ قرار گرفته‌ايم‌ و محال‌ است‌ حتي‌ براي‌ يك‌ ثانيه‌ هم‌ بتوانيم‌ در يكي‌ از اين‌ دو زمان‌ غير موجود زندگي‌ كنيم‌. هر چه‌ در اين‌ راه‌ بكوشيم‌ و به‌ خود زحمت‌ بدهيم‌ جز در هم‌ شكستن‌ فكر و جسم‌ نتيجه‌اي‌ نخواهيم‌ گرفت‌. پس‌ چرا به‌ يگانه‌ زماني‌ كه‌ در آن‌ زندگي‌ مي‌ كنيم‌ راضي‌ نباشيم‌.؟"(2)
 اولياي‌ اسلام‌، ترس‌ از آينده‌ را از جمله‌ عوامل‌ نگراني‌ برشمرده‌ و همگان‌ را از انديشة‌ افراطي‌ درباره‌ آينده‌ باز داشته‌اند. امام‌ علي(ع) مي‌فرمايد: "نگراني‌هاي‌ سال‌ را بر نگراني‌ امروز اضافه‌ مكن‌. براي‌ امروز مشكلات‌ خودش‌ كافي‌ است‌."(3)
 امام‌ صادق‌(ع) فرمود: "ايام‌ زندگي‌ سه‌ روز است‌: روزي‌ كه‌ گذشته‌ و برگشت‌ ندارد. روزي‌ كه‌ اكنون‌ موجود است‌ و بايد آن‌ را مغتنم‌ شمرد و فردايي‌ كه‌ نيامده‌ و تنها آرزوي‌ آن‌ در دست‌ مردم‌ است‌."(4)
         سعديا، دي‌ رفت‌ و فردا هم‌ چنان‌ معلوم‌ نيست‌
          درميــان‌ اين‌ و آن‌ فرصت‌ شمــار امــروز را
 دغدغه‌ از رزق‌ و روزي‌ در آينده‌ چه‌ بسا از سوء ظن‌ انسان‌ به‌ خداوند حكايت‌ داشته‌ باشد، زيرا خداوند تضمين‌ روزي‌ را به‌ صراحت‌ بيان‌ داشته‌ است‌. قرآن‌ مجيد مي‌فرمايد: "هيچ‌ جنبنده‌اي‌ در زمين‌ نيست‌ جز آن‌ كه‌ روزي‌ آن‌ بر خدا است‌."(5) امام‌ علي‌(ع) مي‌فرمايد: "آفريده‌ها همه‌ روزي‌ خوار اويند كه‌ روزي‌ همه‌ را تضمين‌ كرده‌ و قوت‌ همه‌ را به‌ اندازه‌، مقدر فرموده‌ است‌."(6)
 بر اين‌ اساس‌ حضرت‌ فرمود: "اي‌ فرزند آدم‌، روزي‌ دو گونه‌ است‌: يكي‌ آن‌ كه‌ تو در جست‌ و جوي‌ آن‌ هستي‌ و ديگري‌ آن‌ كه‌ تو را مي‌جويد كه‌ اگر به‌ دنبال‌ آن‌ نروي‌، به‌ سراغ‌ تو مي‌آيد. فكر و اندوه‌ سال‌ آينده‌ را به‌ فكر و اندوه‌ امروز اضافه‌ مكن‌. رسيدگي‌ به‌ مشكلات‌ هر روز براي‌ آن‌ روز كافي‌ است‌. اگر سال‌ آينده‌ جزء عمرت‌ باشد، خداوند هر روز روزي‌ تازه‌ مي‌ دهد و اگر از عمرت‌ نيست‌، چراغم‌ و اندوه‌ چيزي‌ را بخوري‌ كه‌ مربوط‌ به‌ تو نيست‌؟! بدان‌ كسي‌ پيش‌ از تو به‌ روزي‌ تو نمي‌رسد و آن‌ را از دست‌ تو بيرون‌ نتواند آورد و آن‌ چه‌ براي‌ تو مقدر شده‌، هرگز نمي‌تواند آن‌ را به‌ تأخير اندازد."(7)
 رزق‌ مقسوم‌ برات‌ است‌ نباشي‌ مغموم‌  
در سرو عده‌ وصول‌ است‌ برات‌ مقسوم‌
ما و اين‌ رزق‌ مقدر پي‌ هم‌ مي‌گرديم‌  
تا كجــا دست‌ بيـابيـم‌ به‌ وقت‌ معـلوم‌(8)
براي غلبه بر ترس به نکات زیر توجه نمایید:
قبل از هر چيز بايد علل و عوامل اين اضطراب و نگراني نسبت به آينده روشن شود. زيرا دلائل مختلفي مي‏تواند باعث  اين مشكل شود و هر كدام راهكار خاص و مناسب خود را مي‏طلبد، ولي آن چه كه به عنوان كلياتي مي‏تواند به شما كمك كند امور  زير است:
1ـ توانمندي‏هاي خود را براي خود برجسته كنيد و خود را مردي توانا و بااستعداد تلقي كنيد.
2ـ خاطرات تلخ گذشته يا عدم موفقيت‏هاي خود را حتي المقدور فراموش كنيد.
3ـ از منفي گرايي و افكار منفي كه احتمالاً به ذهنتان مي‏رسد، دوري كنيد و به جاي آن افكار مثبت را جايگزين كنيد. بدين منظور  موضوعات مختلفي را در ذهن يا دفترچه‏اي داشته باشيد و به محض ورود افكار نااميد كننده ذهنتان را به آن‏ها منعطف كنيد.
4ـ ورزش به خصوص ورزش دسته‏جمعي داشته باشيد.
5ـ با افراد با نشاط و اميدوار بيشتر رفت و آمد كنيد.
6ـ روابط خود را با دوستان منفي‏نگر و نااميد... كمتر و يا حذف كنيد.
7ـ براي اوقات شبانه‏روز خود برنامه‏ريزي نموده و طبق آن عمل كنيد.
8ـ هر روز صبح خود را موفق و كامياب تلقي كنيد و به خود بگوئيد روز خوب و موفقيت‏آميزي را آغاز كردم.
9ـ كتاب‏هايي كه در زمينه شادكامي، رمز موفقيت و راز موفقيت مردان بزرگ نوشته شده با دقت مطالعه كنيد.
10ـ در اوقات فراغت به تفصيل درباره‏ي نعمت‏هاي الهي و الطاف خاص او نسبت به خود فكر كنيد و از خداوند و ائمه اطهار(ع)  كمك بطلبيد كه ذكر خدا آرام‏بخش است و بدانيد كه محبت خداوند نسبت به بندگانش بيشتر از هر چيزي است كه ما تصور مي‏كنيم.
1. مجتبي موسوي لاري، رسالت اخلاق در تكامل انسان، ص 161 - 160.
2 . محمد تقي فلسفي، اخلاق، ج2 ص 238.
3 . نهج البلاغه، قصار 371.
4 . تحف العقول، ص 324.
5 . هود (11) آيه 6.
6 . نهج البلاغه، خطبه 90 فيض الاسلام.
7 . همان، خطبه 371 فيض الاسلام.
8 . كليات ديوان شهريار، ج5، ص 331.