آیا با متصف کردن خداوند به صفات او را محدود کرده ایم؟

پرسش:

مگر وجود خداوند لا يتناهي نمي‌باشد، پس چرا براي خداوند صفت مي‌دهيم؟ آيا اين كار براي خداوند محدوديت قائل نمي‌شويم؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم

صفات يا مفاهيم را به طور كلي مي‌توان به مفاهيم ثبوتي و سلبي تقسيم كرد.

مفاهيم ثبوتي گاهي از موجودات محدود و نقص آنها حكايت مي‌كند، به گونه‌اي كه اگر از جهت محدوديت و نقص آنها صرف نظر شود، مفاهيم ديگري تبديل مي‌شوند، مانند همه مفاهيم ماهوي. يك دسته از مفاهيم غير ماهوي است كه نشانگر ضعف مرتبه وجود و نقص و محدوديت آن است، نظير مفاهيم قوه و استعداد.

بديهي است چنين مفاهيمي را نمي‌توان براي خدا اثبات كرد، ولي سلب آنها را مي‌توان به عنوان صفت سلبي قلمداد كرد، مانند سلب شريك و تركيب و جسميت و زمان و مكان.

يك دسته ديگر از مفاهيم ثبوتي از كمالات وجود حكايت مي‌كند، و دربردارندة هيچ نقص و محدوديتي نيست، گو اين كه ممكن است بر مصاديق محدودي هم اطلاق شوند، مانند مفهوم علم و قدرت و حيات. اين گونه مفاهيم را با شرط عدم محدوديت مصداق، مي‌توان به عنوان صفات ثبوتيه به خدا نسبت داد و سلب آنها صحيح نخواهد بود، زيرا لازمه‌اش سلب كمال از موجود بي‌نهايت كامل است.

بنابر اين همة مفاهيمي را كه حكايت از كمالات وجودي مي‌كند و دربردارندة معناي نقص و محدوديتي نيستند، مي‌توان به عنوان صفات ثبوتيه براي خدا اثبات كرد، كه با نامتناهي بودن خداوند و نيز منافات ندارد، زيرا صفات محدود را به خدا نسبت نمي‌دهيم، بلكه صفات نامحدود را به خدا نسبت مي‌دهيم، بر همين اساس معتقديم كه خدا داراي علم نامحدود، حدوث نامحدود، رحمت نامحدود مي‌باشد، يعني همان‌گونه كه ذات الهي مطلق و نامحدود است، علم،‌ قدرت و... نامحدود نيز دارد؛ البته صفات در مورد حق تعالي، عين ذات الهي است، نه مغاير با ذات، تا به محدوديت ذات منجر شود. در واقع خداوند، حقيقت هستي نامحدود است كه عين علم، قدرت، حكمت و... است، پس ذات مغاير با صفت نيست و صفت و موصوف دو چيز نيستند.

از طرف ديگر تصور محدوديت شايد از آنجا ايجاد شود كه ما صفات، علم قدرت،‌حكمت و... را در مخلوقات مانند انسان نگاه مي‌كنيم و چون اين صفات در مخلوقات محدود است،‌ آنگاه تصور مي‌كنيم اگر خداوند نيز به اين صفات متّصف شود، نامحدود مي‌گردد، در حالي كه اين گونه نيست.

صنعت در مخلوقات، همانند ذات آنها با محدوديت و نقص مواجه است،‌اما در مورد خداوند كه ذات نامتناهي است، با نقص و محدوديت همراه نيست.

جهت آگاهي بيشتر به كتاب اصول عقايد، استاد مصباح يزدي و اصول فلسفه و روش رئاليسم، ج 5، استاد مطهري مراجعه كنيد.