اختلاف در وضو گرفتن, ناشی از چه مساله ای است؟

پرسش:

نحوه وضو گرفتن شرح در آيه 6 سوره مائده با توجه به يکسان بودن اعراب وجوهکم ، ايديکم ، ارجلکم ( يکسان بودن فتحه) آيا ارجلکم به فعل فاغسلو برنمي گردد؟ چون تنها اعراب برئوسکم ( کسره دارد)که مربوط به فعل امسحو مي باشد با اعراب وجوهکم ، ايديکم ، ارجلکم متفاوت مي باشد. که در اين صورت در وضو گرفتن بايستي پا هم شسته شود؟

پاسخ:

پرسشگر گرامي با سلام و ادب
 كلمه "ارجلكم" در آيه به دو صورت قرائت شده است :
1- ابن كثير, حمزه , ابوعمرو و عاصم (در روايت ابوبكر) آن را به جر "ارجلكم" قرائت كرده اند.
2- نافع و ابن عامر (در روايت حفص ) آن را به نصب "ارجلكم" خوانده اند.
ممکن است  "ارجل"  را عطف به "وجوه" و مفعول "فاغسلوا" شمرد(که به جهت مفعول بودن منصوب و به جهت مجاورت و متابعت از لفظ "رؤوس"، مجرور  شده است) و با توجه به آن،  شستن پا را مانند شستن دست و صورت لازم دانست  اما اين درست نيست  زيرا:
- جمله "فاغسلوا وجوهکم و ايديکم الي المرافق" تمام شده و با آمدن "واو" اين جمله به جمله "امسحوا برؤسکم و ارجلکم الي الکعبين" عطف شده است ."ارجل" نمي تواند به "وجوه و ايدي" عطف شده باشد ، چون در آن صورت بين معطوف(ارجل) و معطوف اليه(وجوه و ايدي)جمله فعليه فاصله افتاده ،چنين فاصله اي بين معطوف و معطوف اليه در ادبيات عرب جايز نيست.
-"ارجل" فقط مفعول دوم "امسحوا" است . عطف آن فقط به "رؤوس" صحيح است. حالا يا به لفظ آن عطف شده و مجرور است يا به محل آن و منصوب است(عطف به محل نيز در كلام عرب صحيح و شايع است مانند "ليس هذا بعالم و لا عادلا" كه "عادلا" عطف به محل "عالم" شده  و محل "عالم" مفعول و نصب است . اين در كلام عرب شايع است و اختصاص  به ضرورت شعر ندارد (ر.ك :ابن هشام , مغني اللبيب )(1)
شستن پاها با هيچ کدام از دو قرائت(نصب يا جر "ارجل") از قرآن استفاده نمي شود . اين را عالمان اهل سنت هم قبول دارند  اما چرا اهل سنت اين گونه وضو مي گيرند، علت اين بود كه عثمان در اواسط  دوران خلافت خود نسبت به چگونگي وضوي پيامبر گرفتار ترديد شد .  وضوي پيامبر را به شكلي كه اكنون در ميان اهل سنت مرسوم است ، اعلام نمود. اين قضيه مورد مخالفت بسياري از صحابه  واقع شد, لكن حكومت اموي بنا به اغراض سياسي در نقاط مختلف کشور اسلامي شيوه عثمان را تبليغ كردند . جوي به وجود آوردند كه کسي جرأت مخالفت با روش دستگاه حاكم را نداشت. در نتيجه اين گونه وضو گرفتن رواج يافت.(2)
احکام در اسلام توقيفي هستند . بايد چگونگي احکام را از بيان قرآن يا رسول خدا دريابيم . نمي توانيم از جانب خود با فلسفه بافي احکام را کشف و وضع کنيم. آقاياني که در وضو پاهاي خود را مي شويند يا بايد ثابت کنند "ارجل" مفعول فعل "اغسلوا" است که در جمله قبل آمده و حال آن که مطابق شرح بالا اين مطلب را همه نفي مي کنند يا بايد رواياتي معتبر از سيره رسول خدا بياورند که رسول خدا به عنوان معلم و مبين قرآن اين گونه وضو مي گرفته است که اين هم در دست نيست  اما اين که شستن پاها که کثيف ترين و آلوده ترين جاي بدن است، از مسح بهتر است و...،ملاک تراشيدن من در آوردي براي احکام است که همه آن را محکوم مي کنند. کساني که اين توجيه را مي آورند ، چرا با استناد بدان ظهور آيات را رد کرده و شستن پا را لازم مي دانند؟ بلکه مي توانند شستن پاها قبل از وضو را سفارش کنند تا بدون اين که در عبادات دخالت کرده باشند، اين مشکل را هم حل کنند.

1. تفسير كبير, فخر رازي , دارالكتب العلميه تهران , ج 11, ص 161, ذيل آيه 6 سوره مائده , مسئله 38 . علاوه بر قرآن روايات فراواني نيز در وجوب مسح وارد شده است.
2.  وضوء النبي من خلال ملابسات التشريع , علي الشهرستاني , نشر مشعر.