چرا در نماز جمعه بايد در خطبه اول مردم را به تقوا دعوت كرد؟

پرسش :

و در خطبه دوم درباره مسائل جامعه صحبت كرد؟
پاسخ:

با سلام و ادب

 نماز جمعه داراى دو خطبه است كه قبل از نماز بايد خوانده شود و در هر دو خطبه لازم است خطيب جمعه به حمد و ثناى الهى بپردازد، سپس به پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)درود فرستد و مردم را به تقوا سفارش كند و يك سوره كوچك از قرآن تلاوت نمايد، و احتياط مستحب و مؤكد آن است كه در خطبه دوم پس از درود بر پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) به ائمه معصومين(عليهم السلام) نيز درود بفرستد و براى مؤمنان از خداوند طلب آمرزش نمايد؛[1] بنابراين دعوت مردم به تقوا و پرهيزگارى اختصاص به خطبه اول ندارد، بلكه در هر خطبه بايد انجام شود.
نماز جمعه يك نماز عادى نيست، بلكه عملى عبادى ـ سياسى است، و در واقع برنامه اى ويژه براى ارتباط مستقيم مسئول نظام اسلامى با مردم مسلمان است تا هم او با مردم تماس داشته باشد و هم مردم بدون واسطه با او در تماس باشند. لذا سزاوار است خطيب جمعه در ضمن خطبه، مسائل مهمى كه با دين و دنياى نمازگزاران ارتباط دارد مطرح كند، و آنچه مورد نياز مسلمانان در داخل و خارج كشور است تذكر دهد و مسائل سياسى، اجتماعى، اقتصادى و دينى را با در نظر گرفتن اولويت ها مطرح نمايد، به مردم آگاهى بخشد، آنان را از توطئه هاى دشمنان با خبر سازد و برنامه هاى كوتاه مدت و بلند مدت را براى حفظ جامعه اسلامى و خنثى كردن نقشه هاى دشمنان به آنان گوشزد شود.[2] لذا معمولا امام جمعه در خطبه دوم درباره مسائل جامعه صحبت مى كند.
در روايتى امام رضا(عليه السلام) مى فرمايد: «خطبه در نماز جمعه براى اين تشريع شده است كه نماز جمعه يك برنامه عمومى است، خداوند مى خواهد، به امير مسلمانان (امام جمعه) امكان دهد تا مردم را موعظه كند، به اطاعت ترغيب نمايد و از معصيت بترساند و آنان را از آنچه مصلحت دين و دنيايشان است آگاه سازد و خبرهايى را كه از اطراف جهان رسيده و سود و زيانشان در آن است به اطلاع آنان برساند، تا مردم از آنچه در اطرافشان مى گذرد بى خبر نباشند ... در نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده تا در آن ها حمد و ثناى الهى صورت گيرد و نيازها و احتياجات مردم يادآورى شود و مردم از اوامر و نواهى و دستوراتى كه با صلاح و فساد جامعه اسلامى در ارتباط است آگاه شوند»[3]
قرآن كريم بارها به رعايت تقوا و پرهيزگارى سفارش نموده است[4] و نماز جمعه فرصت مناسبى براى مسئولين فرهنگى جامعه اسلامى است كه اين امر را تثبيت كنند و در واقع نماز جمعه بزرگ ترين اجتماع عبادى سياسى هفته است كه مشتمل بودن آن بر انواع مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهيزگارى، در تلطيف روح و جان نمازگزاران، و  پاك شدن دل آنان از آلودگى هاى گناه، تأثير بسزايى دارد و آگاهى مردم از مسائل سياسى و اجتماعى باعث خنثى شدن توطئه هاى دشمنان و منافقان مى شود كه شبانه روز در طول هفته مشغول آن هستند، لذا قرآن كريم به نماز جمعه اهميت زيادى داده، به مؤمنان دستور مى دهد؛ به محض شنيدن اذان جمعه، هر گونه كار و كسب و برنامه مزاحم را ترك كرده، به سوى نماز جمعه بشتابند.[5]

[1]. ر.ك: توضيح المسائل مراجع، بنى هاشمى، ج 1، ص 878 ـ 879.
[2]. ر.ك: توضيح المسائل مراجع، همان، ص 879 ـ 880؛ تفسير نمونه، ج 24، ص 138؛ نماز معراج خاكيان، عزيزاللّه محمدى، ص 247 ـ 280.
[3]. ر.ك: وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى، ج 7، ص 333 ـ 334؛ تفسير نمونه، همان.
[4]. ر.ك: بقره/141 و 189 و 194 و 282؛ آل عمران/50 و 102؛ نساء/1 و 128 و 129؛ مائده/2 و ... .
[5]. ر.ك: جمعه/9.