محیط روی شکل گیری انسان تا چه میزانی تاثیر دارد؟

پرسش:

پاية تأثير محيط در ساختار شخصيت عقيدتي انسان به چه ميزاني است؟

پاسخ:

با سلام و تشکر از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو و آرزوی کسب توفیقات روز افزون

تأثير محيط و نقش عوامل جغرافيايي قابل انكار نيست هيچ دانشمندي در تأثير عامل محيط و ساير عوامل مانند وراثت و فرهنگ، جسم و روح انسان و ساختار شخصيت وي شكي ندارد، ولي هرگزاين عوامل فيزيكي و طبيعي جبر آفرين نيست كه به گونه اي عنان اختيار را از كف انسان در زندگي بربايند واو را به صورت پر كاهي به دست طوفان بسپارند،‌كه در مسير سيلاب سهمگين قرار گيرد. حداكثر تأثير اين عوامل ايجاد حوزة مساعد براي نوع گزينش او است. اين اندازه تأثير لازمة آزادي و اختيار انسان است. دست آفرينش انسان را يك موجود تصميم گير و انتخابگر آفريد كه جهت تحقق بخشيدن خواسته هاي خود از نيروي تشخيص و تمييز بهره مي گيرد؛ با كمال رشد و بصيرت، و درك و آگاهي و حسابگري ، يكي از دو طرف را بر مي گزيند، چه در عمل و چه در عقيده.

قرآن كريم ضمن اشاره به تأثير محيط، اصل آزادي انسان را حاكم دانسته و مي فرمايد: "ما او را به راه راست هدايت كرديم و او سپاس گزار يا كفران مي ورزد".(1) و " هر انسان در گرو كاري است كه با آزادي به دست آورده است".(2) قرآن در پاسخ گروهي از افراد گمراه كه علت ضلالت خود را تأثير محيط بر طرز تفكرشان دانسته و در برابر پيامبر مي گفتند: ما پدران خود را بر اين روش يافته و از خط آنان پيروي خواهيم كرد، فرمود: "(پيامبر) گفت حتي اگر براي شما چيزي بياورم كه از آن چه پدران تان را بر آن يافته بوديد، هدايت كننده تر باشد؟ گفتند:‌ما به آييني كه شما را بدان فرستاده اند بي ايمانيم".(3)

اختلاف افراد يك محيط مثل روستا، شهر و يك محيط عامل تعين كننده نيست.

هابيل و قابيل هر دو از يك پدر (آدم) و از يك مادر (حوا) و در يك محيط قدم به عرصة زندگي گذاشتند. آيا هر دو در پذيرش راه حق به يك گونه عمل كردند؟ آيا همه اهل مكه به دعوت پيامبر اسلام(ص) يكسان جواب دادند؟ آيا همة‌ مهاجراني كه از مكه به مدينه هجرت كردند،‌ در اسلام ثابت قدم ماندند؟ مگر جعفر گذاب برادر امام نبود؟ آيا حرّ با عمر سعد و شمر و ساير جنگجويان كربلا در يك محيط زندگي نمي كردند؟ آيا همه افرادي كه در محل زندگي و محيط شما زندگي مي كنند، از نظر تقوا و پاكي و فضيلت در يك سطح هستند؟ مسلّماً نه.

اختلاف ها نشانة روشن اين مطلب است كه انتخاب راه با خود انسان است. شيطان كه قوي ترين عامل بازدارندة‌ انسان از راه خدا است و دشمن قسم خوردة بشريت است و كارش فقط در حد وسوسه است درقيامت به كساني كه عامل بدبختي خود را شيطان معرفي مي كنند، پاسخ دندان شكن مي دهد و مي گويد: من فقط چراغ سبز نشان دادم: "من در دنيا قوة اجبار و الزامي نداشتم. حدود قدرت من فقط دعوت بود. من شما را به سوي گناه خواندم و شما پذيرفتيد. پس مرا ملامت نكنيد و خود را ملامت كنيد كه به دعوت من پاسخ مثبت داديد".(4)

بنابراين نقش محيط در حد زمينه سازي است و عامل اصلي انتخاب راه ايمان با كفر است.

راه هدايت يا ضلالت عبارت است از اراده و آزادي.

براي اين كه در اين زمينه به جواب كافي دست يابيد بهتر است كتاب ارزشمند "عدل الهي" نوشتة شهيد مرتضي مطهري را به دقت مطالعه فرماييد. مطمئناً با مطالعة كتاب هاي اين نويسندة كم نظير شبهات شما بر طرف مي گردد.

1. انسان (76) آيه 3.
2. مدثر(74) آيه‌38.
3. زخرف (43) آيه‌23 و 24.
4. ابراهيم (14) آيه 22.