چرا امام جواد (ع) با دختر مامون عباسی ازدواج کرد ؟

 پرسش :

چرا امام جواد(ع) با دختر مأمون عباسی ازدواج کرد؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام 

ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون(ام الفضل) از مسايلى است كه اظهار نظر قطعى دربارة آن مشكل است؛ ولى مى توان برخى عوامل را تأثير گذار دانست. ازدواج حضرت جواد(ع) با ام الفضل هم از ناحية حضرت قابل بررسى است و هم از ناحية مأمون كه چه اهدافى از ازدواج دختر خود با امام جواد(ع) داشت؟ به نظر مى رسد مأمون اهداف زير را دنبال مي كرد:
1- نظارت بر رفتار امام جواد(ع): مأمون با فرستادن دختر خود به خانة امام مى خواست آن حضرت را هميشه زير نظر داشته باشد و دختر مأمون نيز در انجام اين رسالت موفق بود، زيرا در خبر چينى و گزارشگرى ماهر بود.
2- جذب حكومت: مأمون تصور مى كرد با اين وصلت امام جواد(ع) را مجذوب ماديات و امكانات سلطنتى نموده و به قداست و حرمت امام لطمه وارد نمايد؛ غافل از اين كه امام جواد(ع) يكى از زاهد ترين امامان بوده و جذب دستگاه حكومت نمى گرديد.
3- جلوگيرى از اعتراض علويان: دشمنى مأمون با علويان موجب شد كه آنان عليه وى اعتراض نموده و حكومت او را متزلزل كنند. مأمون با اين ازدواج قصد داشت خود را علاقه مند به امام نشان دهد،‌ در نتيجه شيعيان قيام نكنند.
طبيعي بود كه مأمون جهت تحقق اهداف فوق شديداً امام را تحت فشار قرار داد و براى اين وصلت از همة‌ راهكارها و اهرم ها بهره گرفت.
به نظر مى رسد عوامل زير در ازدواج امام جواد(ع) تأثير گذار بود:
1- اجبار امام به ازدواج:
بي ترديد ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون خواستة امام نبوده و اين ازدوج مانند ازدواج هاى معمولى كه مبتنى بر خواست و رعايت شرايط باشد، صورت نگرفت. زيرا امام جواد(ع) مى دانست كه مأمون پدرش امام رضا(ع) را به شهادت رسانده و يكى از دشمنان خاندان اهل بيت پيامبر(ص) و شيعيان است. از سوى ديگر حكومت مأمون وجاهت قانونى و مشروعيت نداشت.
مأمون جهت رسيدن به اهداف خود شديداً امام را تحت فشار قرار داد و حتى حضرت را تهديد نمود. برخى عقيده دارند كه اگر امام ازدواج نمى كرد، ممكن بود امام را ترور كند.(1)
گرچه در قاموس ائمه(ع) ترس از مرگ وجود ندارد، ولى در آن مقطع زنده بودن و رهبرى او نقش بنيادى در حفظ دين و مصالح مسلمانان داشت.
يكي از نويسندگان مى نويسد: «به نظر مى رسد كه موافقت امام با اين ازدواج عمدتاً بر اثر فشارى بود كه مأمون بر امام وارد كرد».(2)
مسئله فشار و اجبار در مسئله پذيرش ولايتعهدي از طرف امام رضا نيز عامل اصلي بوده است.
2_‌ حفظ شيعيان:
يكي از استراتژى هاى مهم خلفاى اموى و عباسي،‌ شيعه ستيزى بوده و آنان از هيچ جنايتي عليه علويان دريغ نكرده و به آزار و زندانى و قتل آنان مى پرداختند. از سوى ديگر يكى از سياست هاى مهم ائمه(ع) حفظ شيعيان بود،‌ چنانكه امام حسن(ع) يكى از علل صلح خويش را حفظ شيعيان بيان نمود. (3)
ائمه(ع) سعى مى كردند با اتخاذ سياست و راهكارهاى منطقى و معقول به حفظ شيعيان بپردازند، گرچه ممكن بود اتخاذ راهكار حفظ شيعيان، شخصيت آن ها را زير سؤال ببرد. شايد امام جواد(ع) از ازدواج با دختر مأمون،‌ حفظ شيعيان را دنبال مى كرد. طبيعى بود كه مأمون با ازدواج دخترش با امام جواد(ع) تا اندازه اى از سياست خصمانة خود عليه شيعيان پرهيز مى كرد، زيرا به حسب ظاهر با امام شيعيان رابطة فاميلى بر قرار كرده بود.
3_حفظ دين :
شايد ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون نوعى تكليف بود تا امام جواد(ع) با اين ازدواج بتواند به حفظ دين و تبليغ آن بيشتر خدمت كند ؛ امام با نفوذ در مركز حكومت سعى مى كرد تا اندازه اي از سياست دين ستيزى مأمون جلوگيرى نمايد و به جامعة دينى خدمت كند.
با اتخاذ سياست هاى منطقى ، به رغم آن كه با ام الفضل ازدواج نمود، تحقق اهداف مأمون را در خصوص ازدواج دخترش غير ممكن ساخت.

پی‌نوشت‌ها:
1-مهدى پيشوايي، سيرة پيشوايان،‌ ص559.
2- همان
3- اخبارالطوال، ص 220.