عدالت چه جایگاهی در اسلام دارد ؟

پرسش:

عدالت چه جایگاهی در اسلام دارد ؟ 

پاسخ:

با سلام و ادب

عدل در اعتقادات، اعمال، مسائل اجتماعی، اقتصادی فرهنگی و سیاسی، نیز در خانواده و اخلاق از چنان اهمیت و گستره‌ای بر خوردار است که بیان آنها از حوصله این پاسخ خارج است، از این رو فقط به گوشه‌ای از فضائل عدل از زبان آیات و روایات می‌پردازیم تا اندکی به جایگاه رفیع آن پی‌ببریم:
عدل یکی از اسما و صفات خدا است که در روایات و ادعیه بسیاری این اسم برای خدا توسط اهل بیت علیهم السلام وارد شده است. به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
ـ پیامبر فرمود: «تَوَکَّلْتُ عَلَى الْعَدْلِ الَّذِی لاَ یَجُورُ؛(1) بر خدای عادلی توکل کردم که ستم نمی‌کند».
ـ امام صادق فرمود: «إنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ هُوَ الْعَدْل؛(2) خدا عدل و عادل است».
ـ امیرالمؤمنین فرمود: «روز قیامت خدا خطاب به اهل قیامت می‌فرماید: «أنَا اللهُ لا إلَهَ إلاّ أنَا الْحَکَمُ الْعَدْلُ الَّذِی لا یَجُور»(4)
این قبیل عبارات در روایات کم نیست و همان طور که از نمونه‌های بالا پیدا است، «لا یَجُور، لا یَظْلِمُ»، خدا عدلی است که ظلم و جور در فعل او راه ندارد. قرآن کریم نیز به صراحت هر گونه ظلم را از او نفی می‌کند: «إنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّة»(5).
متکلمان نیز ادله عقلی بسیاری بر عدل خداوند ذکر کرده‌اند و حقانیت آن از ضروریات عقاید ما است. اهمیت این مسئله تا آن جا پیش رفته است که جزو اصول دین (مذهب) ذکر شده، اگر چه اعتقاد به حقانیت همه اسما و صفات خداوند، اصل است. توجه به این نکات نماینگر جایگاه بلند عدل در معارف اسلامی است.
امیر المؤمنین در نهج البلاغه عدل را چنین تعریف کرد: «الْعَدْلُ یَضَعُ الاُمُورَ مَوَاضِعَهَا؛ عدل هر چیز را جای خود قرار می‌دهد».(6)
علاوه بر این که خدا عادل است وهر چیز را به جا آفریده و هر حکمی را به حکمت وضع کرده،‌ عدل بندگان را نیز دوست دارد و به آن امر کرده است: «إنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الإحْسان».(7)
به نمونه‌هایی از آن در قرآن کریم دقت فرمایید:
ـ «وَإذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْل؛(8) وقتی بین مردم حکم می‌کنید، به عدل حکم کنید».
ـ «وَإذا قُلْتُمْ فَاعْدلُوا وَلَوْ کانَ ذا قُرْبی(9)؛ وقتی سخن می‌گویید عدل را پیشه کنید اگر چه در مورد خویشاوندان باشد».
ـ «فَأصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ(10)؛ بین دو گروه از مؤمنان که با هم جنگ دارند، به عدل صلح دهید».
ـ «وَاشْهِدُوا ذَوَى عَدْلٍ مِنْکُم؛(11) افراد عادل را به شهادت بگیرید».
امام صادق به کسی که بار زیاد بر شتر کرده بود،‌فرمود: «عدل داشته باشد، خدا عدل را دوست دارد».(12)
در روایات متعددی از اهل بیت آمده است که عدل از عسل شیرین‌تر و از مشک خوشبوتر و از آب برای عطشان گواراتر است.(14) عدل موجب غنای مردم و احیای زمین پس از مرگ می‌گردد و...،
به برخی روایات اشاره می‌کنیم:
ـ امیر المؤمنین(ع) عدل را در کنار صبر، یقین و جهاد، یکی از چهار رکن ایمان معرفی کرده است: «إنّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ جَعَلَ الإیْمَانَ عَلَى أرْبَعَ دَعَائِمَ عَلَى الصَّبْرَ وَالْیَقِینَ وَالْعَدْلَ وَالْجِهَاد».(15)
ـ امام کاظم(ع) رفع فقر را در گرو عدل دانسته و فرموده است که: «اگر عدل پیاده شود مردم غنی می‌شوند»، نیز فرمود:‌ «عدل پیشه نمی‌کند مگر کسی که عدل را نیکو شمارد؛ لَوْ عُدِلَ فِی النَّاسِ لاسْتَغْنَوا ثُمَّ قَالَ إنَّ الْعَدْلَ أحْلَى مِنَ الْعَسَلِ وَلا یَعْدِلُ إلاَّ مَنْ یُحْسِنُ الْعَدْل».(17)
ـ امام صادق(ع) در مورد این آیه «اعْلَمُوا أنَّ اللهَ یُحْیِ الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛(17) بدانید خدا زمین را بعد از مرگش زنده می‌کند»، فرمود:‌«مقصود عدل بعد از جور است؛ الْعَدْلَ بَعْدَ الْجَوْرِ»(18) ائمه علیهم السلام نیز امامان عادل بوده و به آن حکم کرده و مردم را به آن امر و دعوت می‌کنند. از ویژگی‌های بارز حکومت جهانی امام زمان علیه السلام پیاده کردن عدل و داد در عالم می‌باشد.

1ـ بحار الانوار، ج 95، ص 67.
2ـ الکافی، ج 2، ص 416.
3ـ مستدرک الوسائل، ج 18، ص 286.
4ـ بحار الانوار، ج 91، ص 212.
5ـ النساء (4) آیه 40.
6ـ نهج البلاغه، ص 553.
7ـ النحل (16) آیه 90.
8ـ النساء (4) آیه 58.
9ـ الانعام (6) آیه 152.
10ـ الحجرات (49) آیه 9.
11ـ الطلاق (65) آیه 2.
12ـ من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 292.
13ـ الکافی، ج 2، ص 147، ح 15.
14ـ الکافی، ج 2، ص 146، ح 11.
15ـ الکافی، ج 2، ص 50.
16ـ الکافی، ج 1، ص 541.
17ـ الحدید (57) آیه 17.
18ـ الکافی، ج 8ن ص 267.