تفاوت دیدگاه مکاتب مادی و معنوی درباره انسان چیست؟

پرسش:

تفاوت هاي ديدگاه مكتب مادي و معنوي در مورد انسان و ملاك و معيار اين تفاوت در چيست؟

پاسخ:

 پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با سایت طلبه پاسخگو

مكاتب مادي و مكاتب الهي دو ديدگاه متفاوت دربارة ‌انسان دارند. مكاتب مادي انسان را حيوان سطح بالا(1) دانسته و زندگي وي را منحصر به زندگي در دنيا و آخرين خوشبختي وي را در تأمين رفاه زندگي مادي مي دانند. از نظر اين مكاتب هدف از زندگي انسان‌، خوردن و آشاميدن و خوابيدن و تفريح كردن و هر چيزي است كه شهوت انسان اقتضا مي كند. تنها فرقي كه انسان با ساير جانداران دارد، اين است كه قدرت تعليم و تعلم و درك كليات را دارد كه همين امتياز باعث به وجود آمدن فرهنگ و تمدن شده است، و همة اين ها بايد در خدمت زندگي مادي و لذت دنيوي انسان قرار گيرد.

قرآن مي فرمايد: "آن ها (مادي ها) گفتند:‌ چيزي جز همين زندگي دنيا در كار نيست. گروهي از ما مي ميرند و گروهي جاي آن ها را مي گيرند، و جز طبيعت و روزگار، ما را هلاك نمي كند".(2)

مكاتب الهي انسان را يكي از مخلوقات شگفت انگيز خدا مي دانند، و زندگي وي را منحصر به حيات دنيوي نمي دانند، بلكه به زندگي اصلي و ابدي اُخروي معتقدند كه نحوة‌ سعادت و شقاوت زندگي پس از مرگ كاملاً بستگي به چگونگي زندگي دنيوي دارد. از آن جايي كه همه معترفند انسان نسبت به شناخت جهان پس از مرگ و عوامل سعادت اخروي قدرت كافي ندارد، نيازمند راهنمايي الهي است از اين رو پيامبران الهي براي هدايت جامعه بشريت برانگيخته شده‌اند.(3)

شهيد مطهري پس از ذكر آية شريفة "آگاه باشيد كه تنها با ياد خدا دل ها آرامش مي يابد"،(4) مي فرمايد: اين آيه عجيب و معجزة ‌تعبير است كه مي رساند از نظر مكتب اسلام، سعادت انسان را فقط خدا تأمين مي كند. قلب مضطرب و كاوشكر بشر را تنها ياد خدا آرامش مي دهد،‌ و هر چيز ديگر امر مقدس است،‌ يعني يك منزل از منازل بشر است، نه سر منزل نهايي.(5) از ديدگاه اسلام كه يك مكتب الهي است بسنده كردن انسان به زندگي و رفاه دنيا،‌ خسران غيرقابل جبران براي وي محسوب مي شود.

علت اساسي اختلاف اين دو ديدگاه و معياري كه اين تفاوت گسترده را در ترسيم سعات و خوشبختي انسان ها ايجاد كرده،‌ نوع نگرش به انسان است. مكتب مادي انسان را تك بُعدي مي نگرد و بر اين اعتقاد است كه انسان صرفاً موجود مادي است و نياز او صرفاً در ماده و طبيعت خلاصه مي شود. انسان را موجودي مي بيند كه از طبيعت مادي به وجود آمده و يك موجود كاملاً طبيعي است كه البته از جهاتي پيچيده و پيشرفته است، پس نياز او د رنيازهاي جسماني خلاصه مي شود، و سعادت و خوشبختي او در بهره وري هر چه بيشتر از طبيعت مادي است.

اما در ديدگاه الهي و مكتب معنويت گرا، ‌انسان خلاصه در جسم و ماده نيست،‌ بلكه دو بعدي است. همان گونه كه انسان نيازهاي مادي و جسماني دارد.

نيازهاي معنوي و روحي نيز دارد و سعادت و خوشبختي انسان در بر آورده كردن هر دو نوع نياز است. در صورت تضاد بين نماز هاي مادي و معنوي، نياز معنوي به جهت اصالت آن و حقيقي بودن و جاوانه بودن روح انسان، مقدّم مي شود.

1. محمد رجبي،‌ انسان شناسي، ص 30.
2. جاشيه‌ (45) آيه 24.
3. انسان شناسي، ‌ص 37.
4. رعد(13) آية‌ 28.
5. مرتضي مطهري، هدف زندگي، ص 84.