چرا در قرآن حكم مرتد سنگين و باید اعدام شود؟

پرسش:
 چرا در قرآن حكم مرتد سنگين است؟ و چرا مرتد را اعدام مى كنند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
 ارتداد در لغت، به معناى بازگشتن است و در اصطلاح، به معناى خروج فرد مسلمان از دين اسلام و برگشتن از ايمان به كفر است.[1] اين اصطلاح، در آياتى از قرآن به كار رفته است؛ از جمله، آيه 54 سوره مائده مى فرمايد: (يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا مَن يَرتَدَّ مِنكُم عَن دينِهِ فَسَوفَ يَأتِى اللّهُ بِقَوم يُحِبُّهُم و يُحِبّونَهُ ... ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر كس از شما از آيين خود باز گردد [به خدا زيانى نمى رساند] خداوند جمعيتى را مى آورد كه آنان را دوست دارد و آنان [نيز]او را دوست دارند ... .)
و نيز در آيه 217 سوره بقره مى فرمايد: (و مَن يَرتَدِد مِنكُم عَن دينِهِ فَيَمُت وهُوَ كافِرٌ فَاُولـئِكَ حَبِطَت اَعمالُهُم فِى الدُّنيا و الأخِرَةِ و اُولـئِكَ اَصحابُ النّارِ هُم فيها خالِدون؛ كسى كه از آيينش برگردد و در حال كفر بميرد، تمام اعمال نيك [گذشته]او در دنيا و آخرت، بر باد مى رود، و آنان اهل دوزخند و هميشه در آن خواهند بود.)
از آيات قرآن كريم استفاده مى شود كه مجازات مرتد براى ماهيت مجرمانه عمل مرتد و جلوگيرى از پيامد ارتداد است، نه به جهت تغيير عقيده بدون اظهار و ابراز آن.
پذيرش اسلام بايد طبق منطق باشد؛ كسى كه آيينى هم چون اسلام را بعد از تحقيق و پذيرش رها كند و به سوى آيين هاى ديگر برود، معمولا انگيزه صحيح و موجهى ندارد، بنابراين عدول و بازگشت او به تخطئه و خيانت شبيه تر است تا به اشتباه و عدم درك حقيقت؛ چنان كه قرآن مى فرمايد: (اِنَّ الَّذينَ ارتَدّوا عَلى اَدبارِهِم مِن بَعدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الهُدَى الشَّيطـنُ سَوَّلَ لَهُم و اَملى لَهُم؛[2]كسانى كه بعد از روشن شدن هدايت براى آن ها، پشت به حق كردند، شيطان اعمال زشت شان را در نظرشان زينت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فريفته است.)
و در آيه 107 سوره نحل مى فرمايد: «اين به سبب آن است كه زندگى دنيا (و پست) را بر آخرت ترجيح دادند ...»
تعبيراتى كه قرآن درباره مرتد به كار برده است، مانند: (شَهِدُوا اَنَّ الرَّسولَ حَقٌّ و جآءَهُمُ البَيِّناتُ)[3] (مِن بَعدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الهُدَى)[4]، نشان دهنده اين است كه اين گونه افراد از روى عناد، لجاجت، هتك مقدسات و مقابله با اسلام دست از دين برداشته اند و مؤيد آن حوادث صدر اسلام (اهل ردّه) است كه وقتى تعداد مرتدان افزايش يافت، آنان به قصد نابودى اسلام به مدينه حمله كرده، با مسلمانان وارد جنگ شدند.[5]
علاوه بر آن، اگر به افراد اجازه داده شود هر روز كه مايل باشند خود را مسلمان معرفى كنند و هر روز كه مايل نباشند انكار نمايند، به زودى جبهه داخلى كشور اسلامى از هم متلاشى خواهد شد و راه نفوذ دشمنان و عوامل و ايادى آن ها باز خواهد گرديد و هرج و مرج در جامعه اسلامى پديد خواهد آمد؛ چنان كه قرآن كريم مى فرمايد: «جمعى از اهل كتاب (يهود) گفتند: برويد در ظاهر به آنچه بر مؤمنان نازل شده، در ابتداى روز ايمان بياوريد و در پايان روز كافر شويد؛ شايد آنان از آيين خود بازگردند.»[6]
البته ممكن است گاهى ارتداد فردى، از حدود زبان تجاوز نكند و نه از روى قصد خيانت به مسلمانان، بلكه بر اثر گرفتار شدن در دام شبهات از اسلام خارج شود؛ امّا بحث ما جنبه كلى دارد و احكام تابع يك فرد و دو فرد نمى شود، بلكه مجموع افراد را به طور كلى بايد در نظر گرفت؛ از اين جهت مى توان گفت: بازگشت يك فرد مؤمن به انكار و اعتراض (ارتداد) غالباً خالى از واكنش و تحريكات بر ضد نظام اسلام نخواهد بود؛ آن هم نه تحريك بر ضد مسائل سطحى و فرعى، بلكه تحريك عليه نظامى كه به قيمت خون ميليون ها انسان فداكار و جانباز تمام شده است.
اين هنگام، ارتداد يك فرد، به صورت هسته فتنه در آمده، تحريكات و واكنش هاى او مايه جذب دشمنان و مغرضان و ماجراجويان و افراد ضعيف الايمان مى گرديد و به ايجاد شورش منجر مى شود.
آيين مقدس اسلام جهت پيش گيرى و ريشه كن ساختن چنين فتنه ها و فسادها دستور داده است كه مرتد كشته شود تا نظام دين و حكومت اسلام و آيين و كتاب او  دست خوش چنين حوادث شوم نگردد و مغرضان با مكتب خدا بازى نكنند.
بنابراين، اسلام به خاطر جرمى كه مرتد مرتكب شده و براى حفظ حقوق ديگران كه در سايه بقاى دين و حكومت اسلامى و مبارزه با ايادى و عوامل بيگانه حاصل مى شود، چنين كيفرى (اعدام يا حبس و ...) را براى مرتد در نظر گرفته است و اين حكم (مجازات مرتد) هم هيچ منافاتى با آيه (لا اِكراهَ فِى الدِّينِ) و آزادى عقيده ندارد.
در پايان لازم است يادآورى كنيم كه اسلام ميان مرتد فطرى (كسى كه پدر يا مادر او مسلمان است و پس از بلوغ از اسلام برگشته است) و مرتد ملّى (كسى كه پدر و مادر او هنگام انعقاد نطفه اش مسلمان نبوده و او پس از بلوغ اسلام را پذيرفته و سپس از آن برگشته است) و هم چنين بين مرد مرتد و زن مرتد فرق گذاشته است.
مرد اگر مرتد فطرى باشد، اعدام مى شود؛ ولى اگر مرتد ملّى باشد، در صورت عدم بازگشت به اسلام (توبه) كشته مى شود.
اين تفاوت شايد براى اين باشد كه ضرر ارتداد فردى كه اصالتاً مسلمان بوده است (مرتد فطرى) به مراتب بالاتر از فرد بيگانه است كه غير مسلمان بوده، سپس مسلمان شده است.
فرد اول به علت داشتن ارتباطات قوى و نيرومند، روى فكر و ذهن خانواده هاى اسلامى و سست ايمان بيش تر مى تواند اثر منفى بگذارد و بهتر مى تواند بر ضد حكومت اسلامى قيام و فعاليت كند؛ در حالى كه اثر منفى فرد دوم از آن كم تر است.
امّا زن مرتد (چه فطرى و چه ملّى) در اسلام كشته نمى شود و آن هم شايد به اين جهت باشد كه زن هر چند يك انسان كامل است، امّا بر اثر داشتن عواطف سرشار، زودتر تحت تأثير قرار مى گيرد و اگر چه زودتر به انحراف فكرى كشيده مى شود، زودتر هم به سوى حق بازمى گردد.
هم چنين برخى از فقها فرموده اند: فردى كه بر اثر تماس و ارتباط با گروه باطل، شبهاتى در دل او پيدا شده كم كم صورت انكار به خود گرفته و باعث شده تا برخى از احكام ضرورى دين را انكار كند، ولى به گونه اى است كه اگر شبهه او زايل شود، فوراً به آغوش حق باز مى گردد، چنين فردى نيز كشته نمى شود.[7]
در پايان شايان ذكر است حكم به ارتداد كسى به همين سادگى نيست؛ بلكه بايد ارتدادش در دادگاه اسلامى به ثبوت برسد و او حكم به ارتداد بدهد.
اجراى حكم قتل نيز در حكومت اسلامى به عهده حاكم شرع و دادگاه است و در غير اين صورت چنانچه مرجع تقليد اجازه عمومى به كشتن فردى داد ـ مانند سلمان رشدى ـ بر هر مسلمانى واجب كفايى است به آن اقدام كند.

[1]. قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى، ج 3، ص 79.
[2]. محمد/25.
[3]. آل عمران/86.
[4]. محمد/25.
[5]. ر.ك: تاريخ اسلام، حسن ابراهيم حسن، ج 1، ص 344 ـ 353.
[6]. آل عمران/72.
[7]. ر.ك: پرسش ها و پاسخ ها، جعفر سبحانى، ص 255 ـ 260؛ مستمسك العروة، سيد محسن حكيم، ج 1، ص 378 ـ 384؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 278 ـ 281 و ج 11، ص 418 ـ 421 و ص 426 ـ 427؛ الميزان، ج 2، ص 342 ـ 347؛ قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى، ص 107 ـ 108.