از نگاه قرآن چرا پيامبر ازدواج هاى متعددى داشته است؟

پرسش:
از نگاه قرآن چرا پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) ازدواج هاى متعددى داشته است؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
 تعدد زوجات، يكى از سنت هاى ديرينه در بيش تر ملت هاى قديم، حتى اعراب قبل از اسلام بوده است و اين ازدواج ها داراى حد و شروطى نبوده، مردها مى توانستند، ده ها همسر اختيار كنند و اين ازدواج ها نوعاً به سبب افزايش نسل و افتخار به آن و داشتن پسر فراوان و غلبه در جنگ ها و زيادى كارها و مشاغل شان و خوش گذرانى و شهوت و ... . صورت مى گرفت؛[1] اما اسلام اين ازدواج هاى نامحدود را محدود و شروطى چون عدالت و مساوات را بر آن ها وضع نمود.[2]
هر مرد مسلمان به شرط تمكن و رعايت عدالت بين همسران مى تواند تا چهار همسر دائم اختيار نمايد، ولى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم)محدود به اين مقدار نبود، بلكه مى توانست بيش از چهار همسر دائم اختيار نمايد، حتى قرآن كريم مى فرمايد: (و امرَاَةً مُؤمِنَةً اِن وهَبَت نَفسَها لِلنَّبىِّ اِن اَرادَ النَّبىُّ اَن يَستَنكِحَها خالِصَةً لَكَ مِن دونِ المُؤمِنينَ؛[6]و هرگاه زن با ايمانى خود را به پيامبر ببخشد (و مهرى براى خود نخواهد) چنانچه پيامبر بخواهد مى تواند او را به همسرى برگزيند؛ امّا چنين ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه ديگر مؤمنان) سپس در ذيل آيه شريف مى فرمايد: (لِكَيلا يَكونَ عَلَيكَ حَرَجٌ؛[4]اين به سبب آن است كه مشكلى [در اداى رسالت] بر تو نباشد [و از اين راه حاميان فزون ترى فراهم سازى])
از اين آيه شريف استفاده مى شود كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) شرايطى دارد كه ديگران ندارند و همين تفاوت، سبب تفاوت در احكام و وظايف شده است.
همه علل و اسبابى كه باعث شد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) همسران متعدد برگزيند، براى ما مشخص نيست، امّا از بررسى ازدواج هاى پيامبر روشن مى شود كه اين ازدواج ها به علل گوناگون (اجتماعى و سياسى) صورت گرفته است، كه به چند نمونه از آن ها اشاره مى كنيم:
1. پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) شرايطى داشت كه ديگران نداشتند و همين تفاوت سبب تفاوت در احكام شده است؛ زيرا مى دانيم هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) نداى اسلام را بلند كرد تك و تنها بود و تا مدت ها جز عده محدود و كمى به او ايمان نياوردند، او بر ضد تمام معتقدات خرافى عصر و محيط خود قيام كرد و به همه اعلان جنگ داد.طبيعى است كه همه اقوام و قبائل آن محيط بر ضد او بسيج شوند.
در اين صورت بايد از تمام وسائل براى شكستن اتحاد نامقدس دشمنان استفاده كند كه يكى از آن ها ايجاد رابطه خويشاوندى از طريق ازدواج با قبائل مختلف بود، زيرا محكم ترين رابطه در ميان عرب جاهلى رابطه خويشاوندى محسوب مى شد و داماد قبيله را همواره از خود مى دانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه مى شمردند.
بنابراين ازدواج هاى پيامبر در بسيارى از موارد، مانند: ازدواج با «صفيه» دختر حىّ بن اخطب رئيس قبيله بنى نضير، «حفصه» دختر عمر، «جويره» دختر حارث،رئيس قبيله بنى مصطلق جنبه سياسى داشته و براى كاستن از عداوت، يا ايمان آوردن و يا طرح دوستى و جلب محبت اشخاص و يا قبايل بوده است كه از رهگذر اين ازدواج ها تمام افراد يك قبيله مسلمان مى شدند.
2. بعضى ازدواج هاى پيامبر مانند: ازدواج با «زينب»، براى شكستن سنت جاهلى بوده است كه شرح آن در تفاسير مختلف در ذيل آيه 37 سوره احزاب آمده است.
3. برخى ازدواج هاى پيامبر براى تأمين نياز اقتصادى بيوه زنان بود، به خصوص افرادى كه سرپرست خود را در راه اسلام از دست داده بودند هم چون «سوده» و «ام سلمه».
در نتيجه، با بررسى اجمالى از همسران پيامبر در مى يابيم كه ازدواج هاى متعدد او از روى شهوت رانى نبوده است، اگر چنين بود پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم)در اوج جوانى و در سن 25 سالگى با حضرت خديجه ازدواج نمى كرد و تا زمانى كه حضرت خديجه(عليها السلام)زنده بود همسرى ديگرى را انتخاب نكرد و همسران ديگر را بعد از وفات حضرت خديجه(عليها السلام)و در زمان هجرت در مدينه و پايه ريزى حكومت اسلامى و در سن كهولت يعنى 53 سالگى به بعد اختيار نمود و اگر چنين بود زمانى كه زن جوانى به نام عايشه را اختيار كرد، ديگر به سراغ ام سلمه ـ كه زنى پير بود ـ نمى رفت و ... .[5]

[1]. اسلام و جاهليت، يحيى نورى، ص 611.
[2]. نساء/129.
[3]. احزاب/50.
[4]. احزاب/50.
[5]. ر.ك: فلسفه ازدواج دائم و موقت در اسلام، سيد مجتبى ذاكرى شانديز، ص 149 ـ 167؛ حريت و حقوق زن در اسلام، على شريعتى و محمد عبدى، ص 39 ؛ حيوة القلوب، علامه مجلسى، ج 4، ص 1519 ـ 1570.