در کدام آیه از "اصلاح ذات البین" بحث شده است؟

پرسش:

تفسير آيه 85 و 114 سوره نسا که در مورد صلح دادن بين مردم است را مي خواهم.

پاسخ:

سلام خدا برشما
آيات مورد پرسش:
1- آية  اول (1) :‌«مَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُن لَهُ نَصِيبٌ مِّنهَْا  وَ مَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُن لَهُ كِفْلٌ مِّنْهَا  وَ كاَنَ اللَّهُ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ مُقِيتًا»
ترجمه آيه:
هر كس وساطت پسنديده‏اى انجام دهد، او را بهره‏اى از آن خواهد بود، و هر كس وساطت ناروايى انجام دهد، او را نيز سهمي از آن خواهد بود، و خداوند همواره بر هر چيزى توانا و نگهبان است.
تفسير آيه:
با توجه به اينکه آيات قبلي و بعدي دربارة جهاد و قتال با مشرکين است ،اين آيه هم در مورد  قتال با مشرکين است اما دربارة اينکه منظور از شفاعت حسنه و شفاعت سيئه‌ در جهاد چيست، توجيهات مختلفي از سوي مفسرين بيان شده . از جملة  مراد از کسي که شفاعت حسنه انجام مي‌دهد، پيامبر (ص) است که مسلمانان را به جهاد در مقابل مشرکين تشويق مي‌کند(2). مراد از کساني که شفاعت سيئه و  وساطت ناروا انجام مي‌دهند، کساني هستند که درباره قتال با طائفه‏اى از مشركين (يعنى مشركين دو چهره و منافق که چون به مسلمانان بر مى‏خوردند، اظهار ايمان مى‏كردند و چون به محل خود مى‏گشتند، با مشركين اظهار دوستي مي‌کردند) مردد شده و نظرهايشان مختلف شده بود. يكى مى‏گفت  بايد با اينها قتال كرد چون در ادعاي ايمان، دروغ مى‏گويند، ديگرى مخالفت مى‏كرد و مي‌گفت: دست به چنين كارى نزنيد . براى  افراد دو چهره، به خاطر همين كه تظاهر به ايمان داشتند شفاعت مى‏كرد. خداى سبحان در اين آيات مؤمنين را از اينكه در حق آنان شفاعت كنند بر حذر مى‏دارد.(3)
 گرچه اين آيه در مورد جهاد با مشرکين نازل شده است اما  مورد باعث نمي‌شود که آيه عموميت خود را از دست بدهد و شامل وساطت در کارهاي ديگر نشود.  آيه هرگونه وساطت در کار خير را مستلزم شريک بودن در ثواب و هرگونه وساطت در کار شرّ را مستلزم شريک جرم بودن مي‌داند.  صلح دادن بين مردم هم که طبق تصريح خود قرآن« وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُم‏»(4) کار حسنه‌اي است ،وساطت درآن مي‌تواند يکي از مصاديق اين آيه باشد. بنابراين، آيه شامل وساطت در صلح دادن بين مردم هم مي‌شود. البته به معناي آن نيست که اين آيه در مورد صلح دادن بين مردم نازل شده باشد.
2- آيه دوم:(5) «لَا خَيرَْ فىِ كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَحِ  بَينْ‏َ النَّاسِ  وَ مَن يَفْعَلْ ذلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا»
ترجمة آيه:
در بسيارى از سخنانِ درِگوشى آنها، خير و سودى نيست مگر كسى كه امر به صدقه ، يا كار نيك، يا اصلاح در ميان مردم كند . هر كس براى خشنودى پروردگار چنين كند، پاداش بزرگى به او خواهيم داد.
تفسير آيه:
در آيات گذشته اشاره‏اى به جلسات مخفيانه شبانه و شيطنت آميز بعضى از منافقان يا مانند آنها شده بود، در اين آيه  مشروح تر از آن تحت عنوان نجوا بحث مى‏شود.
کلمه «نجوا» تنها به معنى سخنان در گوشى نيست بلكه هر گونه جلسات سرى و مخفيانه را نيز شامل مى‏شود. خداوند در اين آيه مى‏فرمايد: در غالب جلسات محرمانه و مخفيانه آنها كه بر اساس نقشه‏هاى شيطنت آميز بنا شده ،خير و سودى نيست. براى اينكه گمان نشود هر گونه نجوا و سخن در گوشى يا جلسات سرى مذموم و ممنوع است، چند مورد را به صورت استثنا در ذيل آيه ذكر كرده و مى‏فرمايد:
مگر اينكه كسى در نجواى خود، توصيه به صدقه و كمك به ديگران، يا انجام كار نيك، و يا اصلاح در ميان مردم ‏نمايد .اين گونه نجوا‏ها اگر به خاطر تظاهر و رياكارى نباشد بلكه منظور از آن كسب رضاى پروردگار بوده باشد، خداوند پاداش بزرگى براى آن مقرر خواهد فرمود.
 موارد سه‏گانه فوق، همه در عنوان« صدقه» مندرج است؛ زيرا آن كس كه امر به معروف مى‏كند، زكات علم مى‏پردازد . آن كس كه اصلاح ذات البين مى‏نمايد زكات نفوذ و حيثيت خود را در ميان مردم ادا مى‏كند. حضرت على (ع)  فرمود:« إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَيْكُمْ زَكَاةَ جَاهِكُمْ كَمَا فَرَضَ عَلَيْكُمْ زَكَاةَ مَا مَلَكَتْ أَيْدِيكُمْ »(6)
يعني : خداوند بر شما واجب كرده است زكات نفوذ و حيثيت اجتماعى خود را بپردازيد همان طور كه بر شما واجب كرده كه زكات مال خود را بدهيد.(7)  
 گرچه در اين آيه، بحث صلح دادن بين مردم مطرح شده است اما اين طور نيست که اين آيه صرفا در مورد صلح دادن بين مردم باشد.

1. سوره نساء، آيه 85.
2. تفسير نمونه، ج‏4، ص38.
3. تفسير الميزان ، ج‏5، ص29.
4. سوره انفال، آيه 1.
5. سوره نساء، آيه114.
6. وسائل‏الشيعة، ج 16 ص 381.
7. تفسير نمونه، ج‏4، ص 125.