معنای کامل صراط مستقیم در سوره حمد چیست؟

پرسش:

منظور از صراط مستقیم در سوره ی حمد چه نوع راهی ست؟

پاسخ:

با سلام و ادب

در ششمين آيه سورة حمد كه شبانه روز در نمازها مي‏خوانيم عرضه مي‏داريم  «اِهَدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» خداوندا ما را به راه راست بدار.
راهي كه ما را به تو و آنچه موجب رضاي تو است برساند ، راهي جداي از راه كساني كه غضب تو آنها را فرو گرفته، و همچنين جداي از راه گمراهان .
خدايا ما را هم به اين راه هدايت فرما، و هم در اين راه ثابت و پايدار و برقرار دار.
بي‏شك «صِراط مُسْتَقيم» مفهوم بسيار وسيع و گسترده‏ اي دارد و لذا بعضي آن را به معني «اسلام» و بعضي «قرآن» ، و بعضي «پيامبر (ص) و امامان راستين» و بعضي به «آيين الله» ،و بعضي به معني راه و روش انبياي الهي تفسير كرده‏ اند كه هر كدام از اينها مي‏تواند بخشي از مفهوم وسيع آيه را تشكيل دهد.
ولي در روايات متعدّدي كه به طرق مختلف از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است، انگشت روي يكي از بارزترين مصاديق آن گذاشته شده ، زيرا صراط مستقيم به راه و روش علي بن ابي‏طالب (ع) و يا محمّد و آل محمّد (ص) تفسير شده است.
«حاكم حسكاني» در «شواهد التّنزيل» از «جابربن عبدالله انصاري» از پيغمبر اكرم (ص) نقل مي‏كند كه فرمود :
«اِنَّ اللهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ اَبْنائَهُ حُجَجَ اللهِ عَلي خَلْقِهِ وَ هُمْ اَبْوابُ الْعِلْمِ في اُمَّتي ، مَنْ اِهْتَدي بِهِمْ هُدِيَ اِلي صِراطٍ مُسْتَقيمٍ»
خداوند علي (ع) و همسرش (فاطمه زهرا – س ) و فرزندان او را حجّتهاي الهي بر خلقش قرار داده ، و آنها درهاي علم در امّت منند، هر كس به وسيله آنها هدايت شود، به علامه طباطبايي درباره مزايا و خصوصيات صراط مستقيم گفته است: معلوم مي‏شود كه صراط مستقيم حافظ و جامع تمامي راه‏ها به سوي خدا است ، يعني در واقع هر راهی به مقداري كه از حقيقت صراط مستقيم برخوردار است به خدا مي‏رساند در حالي كه صراط مستقيم بدون هيچ قيد و شرط انسان را به خدا مي‏رساند و به همين جهت است كه خداوند آن را به اين نام خوانده است زيرا (صراط) فقط به راههاي روشن گفته مي‏شود و ماده اصلي آن به معناي بلعيدن است گويا چنان رهروان خود را در خود فرو مي‏برد كه احتمال هرگونه انحراف و خروج از جاده را درباره آنان معدوم مي‏سازد.(2)


1- شواهد التّنزيل ج1 ، ص 58، حدیث 89
2- المیزان فی تفسیر القرآن ، ج1 ، ص32-33 .