از نظر قرآن تعقل در اصول دین جایگاهی دارد؟

پرسش:

کدام ایات قران اشاره بر عقلانی بودن قران و تحقیقی بودن اصول دین دارد ؟

پاسخ:

با سلام و ادب

آیات مکرر و بسیار به تفکر، تعقل و تدبر دعوت می‌کند و برای اثبات توحید و ربوبیت خداوند بارها استدلال عقلی کرده، انسان‌ها را به خاطر فکر نکردن و به کار نینداختن عقل و خرد، نکوهش و توبیخ کرده، نیز از این که اعتقادی بدون استدلال و برهان پذیرفته شود، نهی کرده است. این آیات آن قدر فراوان است که یادآوری همه آنها ممکن نیست و فقط نمونه‌هایی ذکر می‌کنیم: حضرت ابراهیم(ع) وقتی می‌خواهد خدایش را به نمرود و نمرودیان معرفی و ثابت کند که نمرود خدا نیست می‌فرماید:

«خدای من خورشید را از مشرق می‌آورد. تو اگر خدایی، آن را از مغرب بیرون آور».

در آیات فراوانی از کفار و مشرکان خواسته شده بر اعتقادههای خود براهان ارائه کنند، از جمله:
«آیا غیر از خدا یگانه خدایانی گرفته‌اند؟ بگو اگر راست می‌گویید [که آنان خدایند] برهان خود را بیاورید».

این آیات به این مضمون یعنی دعوت به عقل و پیروی از برهان و استدلال فرا می‌خواند. خداوند برای این که مردم بفهمند رسول خدا مجنون نیست، بلکه پیامبر است، دعوت می‌کند که به تنهایی یا با هم به تفکر بپردازند تا بفهمند که او پیامبر است.

«بگو شما را به یک چیز اندرز می‌دهم: این که دوتا دوتا یا تنهایی برای خدا به پا خیزید و بیندیشید که این دوست شما [محمد] هیچ گونه جنونی ندارد و فقط شما را از عذاب سختی که در پیش است، هشدار می‌دهد»

از قول جهنمیان می‌فرماید:
«اگر به حرف پیامبر گوش می‌دادیم یا تعقل می‌ورزیدیم، از یاران آتش نبودیم».
وقتی راه نجات فقط گوش دادن به پیامبران یا عقل است بر این دو باید همراستا باشند و ممکن نیست ضد هم یا ناسازگار باشند  سخن پیامبران باید به عقل تأیید شود، چنان که عقل مورد حمایت پیامبران است.

بنابر این از نظر اسلام و قرآن، در عقاید و بینش باید تابع حکم عقل بود و پذیرفتن هر باوری، بدون دلیل محکوم و ممنوع است.