چگونه حالت پرخاشگري را از خودمان دور كنيم؟

پرسش:

چگونه حالت پرخاشگري را از خودمان دور كنيم؟

پاسخ:

باسلام و ادب خدمت شما دوست گرامی

در روایت آمده است :
"غضب در وجود انسان مانند يك سگ شكارى است كه نيازمند تأديب است،‌ تا حركات و سكناتش با اشارة صاحبش صورت گيرد، نه با ميل خودش.[1]
گاهى برخى از انسان ها به جهت نا آگاهی دست به كارى خشن مى زنند، پرخاشگرى مى كنند و كار خود را نوعى شجاعت و شهامت و كمال مى دانند. اينان از خود تعريف و توصيف ها مى كنند، در حالى كه عصبانيت و خشم جاهلان، ناشى از "ضعف نفس" سستى ايمان، سالم نبودن روح و روان آنان و خوف از دست رفتن لذّت ها و موقعيت هاى آنان است".[2]
 هم چنین كار زياد، خستگي، گرسنگى و تشنگى موجب شعله ور شدن عصبانيت مى گردد.
درمان:
الف) انسان از راه مراقبت و مواظبت بر احوال خويش نبايد بگذارد تنور آتش عضب روشن گردد.
هر كسى از وضع و حالات خويش آگاه است و مى داند از چه حرف ها، كارها و برخورد هايى ناراحت و عصبانى مى شود. سعى كند در چنين صحنه هايى وارد نشود.
ب) اگر وارد محيط تحريك كننده شد، به مجرد روشن شدن كبريت خشم، از آن محل خارج شود.
پ) اگر نمى تواند از آن محل خارج شود، تغيير وضع دهد، مثلاً اگر نشسته است، بايستد يا بخوابد. اگر ايستاده است بنشيند، يا خود را به كارى مغشول نمايد، و يا به ذكر خدا بپردازد. شستن سر و صورت با آب سرد موجب فرو نشستن خشم مى گردد.
اگر فردى كه بر او غضب كرده ايد، از خويشاوندان و ارحام شما باشد، نزديك او برويد و او را در آغوش بگيريد. امام باقر(ع) مى فرمايد: "أيّما رجل غضب على ذى رحمٍ، فليدن منه فليمسّه، فانّ الرحم إذا مسّت سكنت؛[3]وقتى دو خويشاوند همديگر را در آغوش گرفتند، آتش غضب فرو مى نشيند".
:براى تقويت حلم و بردبارى بايد طبق برنامه‏اى جدى به تقويت اراده خود بكوشيد و همواره سعى كنيد برخود مسلط  باشيد، در اين رابطه راه هاى مختلفى وجود دارد ولى مهم آن است كه در راه درمان آن كاملا جدى باشيد و آنچه پيشنهاد مى‏شود را  بدون كمترين كاستى به اجرا گذاريد:
  1. كاملا به خود مطمئن باشيد كه مى ‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد ولى براى نتيجه گيرى عجول نباشيد، بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل يكسال بر روى  رفتارهاى خود كار كنيد و اگر چنين نموديد حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهيد شد.
  2. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
  3. همواره در هر مسأله ‏اى ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين مسأله باعث مى ‏شود برخوردهاى بهتر  از مورد انتظار در شما ايجاد خوشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
  4. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى برخورد تند نداشته باشيد و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد -  يا در صورت امكان نذر كنيد - كه مثلا اگر بر سر كسى فرياد زديد فلان مبلغ صدقه بدهيد، يا شب نماز شب بخوانيد، و يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين  روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدينسان تمرين عملى و خودسازى نموده ‏اند.
  5. از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو و پياده‏ روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
  6. در تصميم‏ گيرى ‏ها حتى ‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
  7. بيشتر با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد.
  8. از موقعيت‏هاى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است اجتناب كنيد و در موقعيت‏هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آن جا ديده نمی ‏شود و از  موقعيت‏هاى كه شما را به تندى نمودن دعوت می ‏كند دور شويد.
  9. قبل از هر عملى در مورد پيامد آن تفكّر و انديشه كنيد و آنگاه اقدام نمائيد و با تمرين اين راهكار و بكارگيرى آن در مورد تمام رفتارها، اندك اندك كنترل  خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
  10. به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر زد و شما را به عصبانيت دعوت مى‏كند توجه نكنيد مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد از شنيدن و  گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد و حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد و ديگر به گفته‏ هاى او دقت و توجه نكرده و آنها را در ذهن خود مرور نكنيد  نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد و راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
  11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكر از زشتى، ناپسند بودن، غيرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد. مثلاً روايات، آيات و داستان‏هايى را  كه در مورد اين نوع رفتارها و آثار آن‏ها نوشته شده مطالعه كنيد و بعد در مورد آنها فكر كنيد. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى كه خود مرتكب آن شده‏ ايد  توجه و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور و بزرگ معرفى كنيد بگونه‏اى كه به يك حالت خود هشدارى از درون دست يابيد و آثار فردى و اجتماعى و  پيامدهاى حيثيتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
  12. به هنگام بروز عصبانيت و تندخوئى سريع، حالات خود را تغيير دهيد مثلاً اگر ايستاده‏ايد بنشينيد و اگر نشسته‏ايد دراز بكشيد و صورت خود را با آب سرد  بشويد و يك ليوان آب خنك بياشاميد و خود را از موقعيت دور سازيد.
  13. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت‏ها متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزيد چه قرآن تأثير عظيم در رسيدن به حالت سكينه و آرامش  درونى دارد. همين طور عبادت‏هاى خود مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل بجا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از  درون به سكوى آرامش مى‏سپارد.
  14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام دو پاى خود را تا قوزك با آب سرد بشوييد.
  15. ديگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نيز با تسلط كامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهيد و آنها را آرام آرام تعقيب كنيد تا نرم‏خويى و پرحوصلگى بر  تمام رفتارهاى شما حاكميت پيدا كند.
  16. شرح موارد فوق را در جدولى بنويسيد و موارد انجام و يا تخلف از آن را يادداشت كنيد و همواره سعى كنيد موارد تخلف را كاهش داده و بيشتر از پيش  خود را به انجام آنها مقيد سازيد و حتى قبل از بروز آن موقعيت‏ها و به صورت مستمر راهكارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهيد و از آن به بعد بايد ميزان  موارد پرخاشگرى شما كاهش يابد و آنها را نيز يادداشت كنيد و كم كم از ميزان آن‏ها در طول روز، هفته و... بكاهيد و خود تنبيهى را بكار بگيريد.
  17. از ميزان پايبندى خود به راهكارها و تأثير آنها در تسلط بر رفتارتان گزارشى براى ما ارسال نمائيد تا پيشرفت و سير حل مشكل را با همكارى همديگر  پيگيرى نماييم و در صورت لزوم راهكارهاى ديگرى خدمتتان ارائه كنيم.

  پي نوشت ها:
[1] سيد عبدالله شبر، اخلاق، ص 33، مترجم محمد رضا جباران.
[2] امام خمينى (ره)، چهل حديث، ص 142.
[3] همان، ص 140