چگونه تربیت اعتقادی صحیح به کودکمان بیاموزیم؟

پرسش:

چگونه می‌توان تصوری از بهشت و انسان‌های صالح را در ذهن بچه‌ها جا بیندازیم؟

پاسخ:

با سلام و اهدای امید خدمت شما همراه گرامی

یکی از موضوعات علمی است که امروزه به آن تربیت اعتقادی گفته می‌شود. این علم بیانگر پاسخ به چگونگی آموزش اصول دین و مذهب یعنی: توحید، نبوّت، معاد و ومسائل فرعی آن به فراگیران مختلف است که با در نظر گرفتن سطح رشد در ابعاد مختلف انجام می‌شود. بنابر این توصیه می‌کنیم برای آشنایی با این علم به منابعی که در پایان پاسخ ذکر خواهد شد مراجعه کنید.
آنچه به طور گذرا می‌توان گفت، این است که هنگام پرداختن به موضوعات اعتقادی (نظیر آنچه بدان اشاره کرده‌اید) باید به چند نکته اساسی توجه کنید:
1ـ کودکانی که در مهد قرآن با آنها رو به رو هستید، از دید روان‌شناسی در مرحله پیش عملیاتی یا عملیاتی هستند و هنوز به درک درستی از مفاهیم انتزاعی نرسیده‌اند و حال آنکه موضوع بهشت و جهنم یک موضوع انتزاعی است، بنابر این نباید انتظار داشته باشیم بتوانند همچون یک فرد بالغ، وقایعی را که بر ایشان ترسیم می‌کنیم، به درستی در ذهن مجسّم کنند. البته فهم مسائل مربوط به آخرت برای بزرگترها نیز کار چندان آسانی نیست و بیشتر مردم تصوّری که از آن جهان دارند، بازسازی اشیا و حوادثی است که در جهان مادی دیده‌اند. بنابر این توصیه می‌شود تا می‌توانید در این مسائل از مثال‌های ملموس و قابل فهم استفاده کنید.
2ـ با وجود ضعف کودکان در فهم مسائل انتزاعی، ما به هیچ وجه اجازه نداریم مطالب غلط به آنها آموزش دهیم، با این توجیه که وقتی بزرگ شد می‌فهمد.
مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود فرمود: «مطالب اعتقادی که آموزش می‌دهید، باید مثل آموزش مسائل ریاضی باشد، شما هیچ‌ وقت یاد نمی‌دهید که دو به علاوه دو م شود پنج، بلکه مطالب ریاضی را دقیق به او یاد می‌دهید، منتهی در سطحی بسیار ساده و قابل فهم آن شخص؛ نیز هرچه بالاتر می‌رود، آن مطالب را کاملتر می‌کنید» (نقل به مضمون).
3ـ اکثر خانواده‌ها از جنبه‌های منفی این موضوعات بیشتر استفاده می‌کنند تا جنبه‌های مثبت، بنابر این در نهایت تصویری که در ذهن کودک ترسیم می‌شود، خداوندی است خشن که بشری گریزی از دستان او ندارد. در نتیجه باید برای خنثی سازی این پنداره غلط از رحمت الهی در دنیا و آخرت بیشتر صحبت کنید تا توازنی میان خوف و رجا (بیم و امید) ایجاد شود.
4ـ پرسش‌هایی که برای بیان این موضوعات در نظر می‌گیرید، نباید خشک و خسته کننده باشد. در این زمینه قرآن نمونه عالی برای ارائه الگوهای آموزشی و تربیتی است. حدود 1500 آیه داستان است که این داستان‌ها بیش از هفتاد داستان را شامل می‌شود. گذشته از این که فصاحت، بلاغت و ‌آهنگ‌پذیری قرآن نیز سراسر اعجاز است (برای اطلاع بیشتر رجوع شود به کتاب هنر در قلمرو مکتب، جواد محدثی) برای دریافت جواب تفصیلی پیشنهاد می‌شود به منابع ذیل مراجعه کنید:
1ـ نقش علم در تربیت دینی، محمد داوودی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (قم)
2ـ تربیت اعتقادی، محمد داوودی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (قم)
3ـ درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، محمدعلی حاجی ده‌آبادی، مرکز جهانی علوم اسلامی (قم)