آیا ناگهانی بودن قیامت با مساله ظهور منافات دارد؟

پرسش:

گفته‌اند که زمان قیامت معلوم نیست و علت آن است که همیشه احتمال قیامت را بدهیم و ترس از وقوع آن را در جان خود احساس کنیم، اما با توجه به اعتقاد شیعیان مبنی بر ظهور حضرت مهدی(عج) مدتی در آن زمان سپری می‌شود و بعد قیامت واقع می‌شود. پس اگر آن تفسیر را قبول کنیم، ظهور منجی را نفی کرده‌ایم!

پاسخ:

با سلام و ادب و تشکر از ارتباط جنابعالی

با توجه به روایات اسلامی در مورد قیامت، ما با دو مفهوم از قیامت آشنا می‌شویم: یکی قیامت کبرى (بزرگ و همگانی) و دیگری قیامت صغرى (که شخصی است) و آن زمان وقوع مرگ هر یک از انسان‌ها است.

از زمان وقوع قیامت کبرى هیچ‌ کس آگاهی ندارد و تفسیری که بیان شده تنها یکی از فواید آن است. در آیات آمده که این حادثه به طور نگهانی واقع می‌شود، اما نشانه‌های آن برای مردم آشکار شده است: خداوند می‌فرماید: «آیا آنها جز این انتظار دارند که قیامت ناگهان برپا شود، در حالی که اکنون نشانه‌های آن آمده است؟!»(1)

پس مسئله بسیار عظیم و با اهمیت و حتمی الوقوع است و همه اینها باید انسان را به فکر اندازد و خود را برای آن روز آماده کند و وجود آن را در جان خود احساس کنند، حتى برای کسانی که از دنیا رفته و در عالم برزخ‌اند، این حادثه نگهانی است.

از طرف دیگر با توجه به آیه، وقوع قیامت ناگهانی است و هیچ کس از زمان آن خبر ندارد. اما انسان‌ها می‌دانند که در یک زمان خاصی مثلاً تا ظهور امام مهدی(ع) واقع نمی‌شود. همان گونه که پیش از آمدن پیامبر(ص) بشارت به آمدن او داده می‌شد، معلوم بود قیامت پیش از آمدن ایشان واقع نمی‌شود، یا این که در روایات به حوادثی اشاره کرده‌اند که تا قبل از وقوع آن حوادث قیامت واقع نمی‌شود، همچنین به آمدن منجی وعده داده شده که معلوم است تا پیش از آمدنش قیامت واقع نمی‌شود. البته ممکن است در هر زمان منجی ظهور کند و پس از آن قیامت بر پا شود، حتى اگر به فاصله یک روز باشد، همان گونه که در روایتی از پیامبر آمده است: «اگر از زمان قیامت یک روز هم مانده باشد، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می‌کند تا از فرزندان من ظهور کرده و جهان را پر از عدل و نیکی کند».

مفهوم دیگر از قیامت، همان است که با مرگ آغاز می‌شود و مرگ هیچ‌ انسانی معلوم نیست که چه زمانی فرا می‌رسد. با مرگ نیز قیامت برپا می‌شود، همان گونه که در روایت آمده «مَن مات، فقد قامت قیامته(2)؛ هر کس که بمیرد، قیامتش بر پا می‌شود».

عالم قبر و برزخ، نمودی از قیامت است: «قبر یا باغی از باغ‌های بهشت و یا گودالی از گودال‌های دوزخ است».(3)

توجه به این مسائل ایجاب می‌کند انسان به زندگی پس از مرگ بیندیشد و کارهایی را که با سعادت اُخروی ناسازگار است،‌انجام ندهد و همیشه بین ترس و امید، زندگانی معتدل و متعادل داشته باشد و از فرمان خدا سرپیچی نکند. بنابر هر دو معنا از قیامت،‌مسئله ظهور نباید سبب شود قیامت را دور ببینیم، بلکه وقوع آن را باید علامت نزدیک‌تر شدن قیامت بدانیم و گرنه قیامت هر چه هم زمانش طولانی باشد،‌باز نزدیک است، چنان که قرآن درباره مشرکان عصر نزول فرمود: «انهم یرونه بعیداً و تریه قریباً؛(4) قیامت را دور می‌بینند اما آن را نزدیک می‌بینیم».

با این که قرن‌ها از آن زمان گذشته و معلوم نیست چه قد به درازا بکشد، خداوند قیامت را نزدیک می‌داند، ولی علم دقیق آن را منحصر به خود دانسته و می فرماید:

«بگو: عملش نزد پروردگار من است و هیچ کس جز او نمی‌تواند وقت آن را آشکار سازد».(5)

به دیگر سخن هدف از مشخص نبودن زمان قیامت و ناگهانی بودن و اهمیت و عظمت آن، به همراه ناگهانی بودن وقوع مرگ انسان، موجب می‌شود مردم هیچ‌گاه قیامت را دور نبینند، بلکه وقوع آن را قطعی بدنند تا در آنان اثر مثبت تربیتی بگذارد.

1ـ محمد (47) آیه 18.

2ـ تفسیر المیزان، ج 2، ص 109.

3ـ تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 553.

4 – معارج (70) آیه 6 و 7.

5 – اعراف (7) آیه 187.