اگر خدا عادله چرا عده ای در فقر و عده ای در آسایش اند؟

پرسش:
خداوند عادل است و هیچ کس منکر این موضوع نیست ولی چرا عده ای باز حمت و کار بسیار در فقر مطلق به سر می برند و عده ای حتی بدون کوچک ترین زحمت در آسایش بی حد هستند؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
ما معتقديم كه چون خداوند عالم , قادر و خيرخواه مطلق است , نظام و جهان هستي را به بهترين وجه خلق كرده است (1) همچنين معتقديم كه خداوند جمال هستي را با يك سلسله نظامات و قوانين ثابت و پايدار كه ذاتي جهان نيز مي بايد اداره مي كند.
به بيان ديگر, خداوند در جهان شيوه هاي معيني دارد كه گردش كارها را هرگز بيرون از آن شيوه ها انجام نمي دهد.
ناگفته نماند كه اين قوانين مانند قوانين موضوعه و از قبيل تعهدات و قراردادهاي اجتماعي و الزامات ذهني كه در ميان انسان ها مرسوم است , نمي باشد بلكه يك حقيقت تكويني است كه بر اساس چگونگي جهان و موجودات آن انتزاع شده است و به همين دليل , تبديل و تغيير براي آن نيز محال است .
عالم ماده به دليل سنخ و ماهيت مخصوص به خود و با توجه به مرتبه وجودي اش در نظام هستي داراي احكام ويژه خود است كه اگر اين احكام , قوانين و سنن نباشد, عالم ماده، ديگر عالم ماده نخواهد بود. در اين عالم تزاحم هست , محدوديت هست , زوال و بطلان هست .
جهان طبيعت مملو از قطع ها و وصل ها, بريدن ها و پيوندزدن ها است ; آميخته با نشاط و غم , شادي و رنج , اميد و شكست و... است تمامي اين آثار لازمه ساختمان مخصوص اين عالم است . به هر روي عالم ماده به دليل احكام مختص به خود منشأ بلاها, رنج ها, محنت ها, بيماري ها و... است كه ما از آن به شرور ياد مي كنيم و همچنين منشأ خوشبختي ها, موقعيت ها, شادي ها, پيروزي ها و... است كه ما از آن به خيرات نام مي بريم .
حال گاه در اين شرور و خيرات اراده آدمي نيز دخيل است يعني انسان با انتخاب و علم و آگاهي خويش - كه لازمه وجودي او در اين عالم مادي است - به راه غلط قدم مي گذارد و منشأ شرور مي گردد يا در صراط مستقيم حركت كرده و سرچشمه خيرات متعددي براي خود و جامعه مي شود.
اما گاه در اين شرور و خيرات، اراده آدمي دخيل نيست بلكه علل طبيعي و خارج از حيطه اختيار انساني - كه مقتضاي سنن و قوانين عالم مادي است - برخي شرور را پديد آورده و يا موجب برخي خيرات مي گردد, (2).
با توجه به حقيقتي كه به صورت فشرده مطرح شد بايد به اين مطلب اذعان كرد كه اولا" خداوند متعال كمال نعمت را ارزاني يك فرد نكرده چنانكه كمال بدبختي را براي يك شخص روا نمي داند.
 آيا شما مي توانيد در اين جهان مادي انساني را پيدا نماييد كه از همه جهات و حيثيات از نعمت ها و خيرات برخوردار باشد تا بگوييم خداوند كمال نعمت را به وي داده است ؟ از سوي ديگر, آيا مي توان در اين عالم طبيعي شخصي را يافت كه از همه نظر در بدبختي ها و شرور به سر مي برد تا اذعان كنيم كه خداوند متعال او را در كمال بدبختي فرو برده است ؟ آنچه كه ما مي بينيم اين حقيقت است كه به اقتضاء سنن و قوانين خاص اين عالم نعمت ها و بدبختي ها در هم آميخته اند و نمي توان شخصي را يافت كه در نعمت مطلق يا بدبختي مطلق به سر برد. بسيارند كه از نظر معيشتي در رفاهند ولي از مشكلات روحي و رواني , جسمي و خانوادگي در امان نيستند, فراوانند افرادي كه از زيبايي و استعداد سرشار برخوردارند اما در گرفتاريهاي اخلاقي , مالي , خانوادگي و يا جسمي و يا... در عذابند. بله گروه زيادي در فقر مالي به سر مي برند ولي از سلامت جسماني و رواني برخوردارند, گروهي در نعمت مادي غرقند ولي از زيبايي و استعداد تحصيل و تحقيق محرومند و... آنجا كه نعمت يا بدبختي انسانها ريشه در عملكرد و در واقع اراده و انتخاب خود آن ها دارد, اين آدمي است كه با گزينش صحيح يا غير صحيح خود را با خوشبختي يا تيره بختي مواجه ساخته است , (3)
'گفتني است كه قابليت قابل به سه عامل؛ 1. اختيار و اكتساب شخص، 2. عوامل و شرايط محيطي، 3. عوامل ژنتيكي، بستگي دارد.
و «حكمت» خداوند اقتضا مي كند كه در نظام دنيا تنوع و تزاحم عوامل وجود داشته باشد. اما بر اساس «عدالت» خداوند، انسان فقط در برابر عوامل اختياري پاسخگو مي باشد. بنابراين از تفاوت شرايط در دنيا گريزي نيست. اما از هر كس با توجه به شرايط او انتظار مي رود. و اين همان حكمت و عدالت خداوند است.
 اما خيرات و شروري كه از اراده و اختيار انسان نشأت نمي گيرد بر اساس آموزه هاي ديني براي امتحان و آزمايش انسان مي باشد و اين آزمون نه تنها با عدالت خداوند منافات ندارد بلكه مقتضاي حكمت اوست تا در پرتو اين امتحان انسانهاي شايسته از ناشايست جدا كردند.
آيا آزمون آخر سال يا آخر ترم يا آخر ثلث ظلم به دانش آموزان است يا كمك به آن ها براي ارتقاء و تعالي ؟ خداوند متعال نظام مادي را چنان قرار داده و بر آن قوانين خاص نهاده تا آدمي با قرار گرفتن در آن مدام در حال آزمايش باشد بر اساس آن بتواند خود را محك زند كه آيا فقط و فقط خدا خواه است و خداجو يا نيات و قصدهاي او آلوده و مشوب به غير خداوند است ؟
 از سوی دیگرخداى دادگر سفره نعمتى را به نام طبيعت گسترانيده و روزى همه‏افراد را در آن پديد آورده است چيزى كه هست، بايد فرد از طريق‏فعاليت و كار بر روزى خدادادى دست‏يابد.
البته نوع فعاليت نسبت‏به مرحله عمر متفاوت است فعاليت كودك‏شيرخوار، مكيدن پستان و تلاش جوان نيرومند، كار و سخت‏كوشى است.
بنابراين فقر و بدبختى معلول تقسيم الهى نيست، بلكه نتيجه‏نظام ظالمانه اجتماعى است كه گروهى از پرخورى نج‏ببرند وگروهى ديگر از گرسنگى، اگر در جهان نظام عادلانه حاكم بود، همه‏زندگى آبرومندى برخوردار بودند. آمارها گواهى مى‏دهند در فصلى‏ميليون‏ها بشر در شرق آسيا و آفريقا از گرسنگى جان مى‏سپارند ودر همان فصل دولتهاى سرمايه‏دارى به خاطر حفظ قيمت گندم، مقدارزيادى از آن را به دريا مى‏ريزند.