به هر کس خوبی می کنی، بدی می بینی تکلیف چیست ؟

پرسش:
 در این زمان که به اکثر کسانی که خوبی می‌کنی بدی می‌بینی تکلیف چیست؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب 

بشر در طول زندگى به يكديگر وابستگى هاى روحي، عاطفي، مادى و ... دارند و اين نياز همواره به عنوان يك ضرورت احساس مي‌شود. در عين حال همة انسان ها با سليقة خاصى آفريده نشده اند. بعضى به طرف علم، بعضى به طرف تجارت و كسب مال مى روند و بعضى از هر دو بهره مندند و بعضي از هر دو محرومند.
پس مى بايست نوعى تعامل و توافق بين افراد بشر وجود داشته باشد تا همگان از منافع عمومى به نسبت مساوى بهره مند شوند، ولى متأسفانه به دلايل زياده خواهيِ عدّه اى ، اين امر مهم كمتر به مقصد و مقصود مي‌رسد، ولى در ميان افرادى هستند كه حس نوع دوستى قوى داشته و در فكر خدمت بهافراد اجتماع هستند.
در آيات و روايات توصيه شده كه چنانچه به ديگران كمك يا خدمتي مي كنيد ، در انتظار پاداش يا احترام يا توقع نباشيد ، زيرا چنين عقيده اى جز از سر منّت نخواهد بود.
مولاى متقيان ، امير مؤمنان حضرت علي(ع) فرمود: " اى نيكوكاران ! با احسان خويش منّت نگذاريد، چون زشتى منّت ، احسان و نيكى را باطل ميكند".[1]
شاعر بزرگ سعدى شعر معروفي دارد كه :
تونيكى مي كنى و در دجله انداز كه ايزد در بيابانت دهد باز
احسان و نيكى با انتظار و توقع همخوانى ندارد. انسانى كه مى خواهد احسان كند، احسان كنندة مطلق يعنى خداى متعال را در نظر مي گيرد و به خاطر او به افرادى كه لياقت داشته و مستحق احسان هستند، كمك مى كند. چنين كسي پاداش خود را از خداوند طلب مي كند ، نه از انسان ها.
چنين اعتقادي به انسان آرامش و دلگرمي مي دهد و او را از نيكي كردن به انسان ها مأيوس نمي گرداند ؛ زيرا انسان ها همه يكسان نيستند . برخي قدر نيكي و خدمت را نمي دانند و شايد حتي پاسخ نيكي را با بدي مي دهند ، يا گاهي درك مي كنند و گاهي درك نمي كنند ، اما در هر حال انساني كه با خداوند معامله نموده و او را در نظر آورده است ، سرخورده و مأيوس و اندوهگين نمي شود.
از طرف ديگر شخصي كه به او احسان و نيكي شده ، موظف است كه نيكي كننده را سپاس گويد و سعي نمايد كه به هر شكلي جبران نمايد . اين موضوع در روايات اسلامى مورد توجه معصومان قرار گرفته است. امام رضا (ع) فرمود: " كسى كه شكر پاداش دهنده اى از مخلوقين [و همنوعان] را به جا نياورد، شكر وسپاس خداوند را نيز به جا نياورده است ".[2]
بنابراين براي نيكي كننده وظيفه اي مقرر شده و براي نيكي شونده وظيفه ديگري است.
بنابراين انسان بايد نيكى بكند و در ازاى آن نبايد توقعى داشته باشد. حال اگر مى خواهد به پاداش بيشترى برسد در راه خدا از افراد مستمند، يتيم، وامانده و مسكين دستگيرى كند تا خداوند متعال در آن دنيا ثواب ماندگار به او برساند. گاهي نيز اتفاق مي افتد كه خداوند در همين دنيا پاداش او را از راه ديگر مقرر مي نمايد ؛ راهي كه شايد هيچ گمان نمي كرده است . امير مؤمنان مولاى متقيان امام علي(ع) مي فرمايد : اين كه گاهى به كسى نيكى مى كنى و او قدر شناسى نمى كند ( و يا ناسپاسى مي كند) تو را به كار نيك بى رغبت نكند كه احياناً تو پاداش خويش را بيش از آن چه بخواهى از او بگيرى از دست كسى مى گيرى كه هيچ به او نيكى نكرده اى به هر حال جهان پاداش تو را پس مى دهد و تو از ناحيه اى كه تو هرگز گمان نمى كني.[3]
عكس العمل ديگران نبايد مبناي تصميم گيري ما باشد به طوري كه اگرازكار ما تشكر كردند آن را ادامه دهيم
و اگر ناسپاسي كردند و يا با بدي پاسخ دادند آن را ترك كنيم . خوبي به ديگران اگر براي خدا باشد خدا تلافي
مي كند.
خداوند متعال در قرآن مى فرمايد: " من جاء بالحسنهْْ فله عشر أمثالها؛ هر كسى كار نيكويى كند، او را ده برابر آن پاداش خواهد بود".[4]
پي نوشت ها:
1 . صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج 3، ص 359.
2 . ميزان الحكمهْْ ( محمدى رى شهرى ) ج 2، ص 1493، حديث 9638.
3 . نهج البلاغه قصار 204
4 . انعام (6) آية 160.