موسيقي سبب ارامش روح مي شود چرا حرام است؟

دانشور

زیر مجموعه: احکام

دسته: شناخت فلسفه احکام

شهریور 07,1395-6:54 ق ظ

بازدید: 1945

پرسش:

لذت موسيقي بر اثر اصوات موزوني است كه سبب ارامش روح مي شود چرا حرام است؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

هر گرايش طبيعي و دروني پاسخي مي‏طلبد . جذابيت موسيقي از اين قاعده مستثنا نيست; اما بايد دانست پاسخ به غرايز ابتدايي و نيازهاي پس از رشد يافتگي، ميان تمام اقوام و فرهنگ‏ها و پيروان اديان مشترك است; مانند آن كه همگان براي رفع تشنگي از «آب‏» استفاده مي‏كنند . تفاوت از آن‏جا آغاز مي‏شود كه براي رفع اين نياز اصلي در پي آماده‏سازي و پيشنهاد نوشيدني‏هاي متنوع باشيم . اين‏جا است كه نظريه‏هاي انسان‏شناختي و فاكتورهاي اقتصادي، سياسي، فرهنگي رخ مي‏نمايد و كنش‏ها و واكنش‏ها بروز مي‏كند . پيچيدگي‏ها و ابهام‏ها آنگاه فزوني مي‏يابد كه در عصر ارتباطات تنوع پاسخ بسيار مي‏شود و از ميان آن همه، انتخاب «پاسخ درست‏» و «بدون عوارض‏» و پياده سازي «جايگزين‏» كاري بس دشوار است و تلاش همگاني مي‏طلبد .

موسيقي به طور كلي دو نوع است:
1 . موسيقي غنايي: هرگونه آهنگي است كه به لحاظ شكل يا محتوا موجب تحريك شهوت و متناسب با مجالس گناه است . اين‏گونه موسيقي، گاه آرامش تخديرگونه براي اعصاب دارد و گاه هيجانات ناهنجار براي روان; و غفلت از ياد خدا و پرده‏پوشي عقل از آثار نمايان آن است .
2 . موسيقي غيرغنايي: شامل صوت قرآن، موسيقي عرفاني، مارش‏هاي حماسي، آواز حدي (براي حركت دهي حيوانات) و حتي موسيقي مناسب براي رشد گياهان . اين نوع موسيقي مي‏تواند پاسخگوي نياز انسان باشد و با اجراهاي متنوع جايگزين موسيقي غنايي شود .
قرآن كريم نثري هم آوا دارد و اين خاصيت‏يكي از ابعاد اعجاز قرآن است . (1) از تشويقي كه درباره آهنگين و نيكو خواندن قرآن وجود دارد، نتيجه مي‏گيريم براي بهره‏مندي بيش‏تر از كلمات و به منظور تحصيل آرامش رواني و صفاي دل، به طور طبيعي به صوت دلنشين نيازمنديم . به همين جهت، تلاوت قرآن با صداي نيكو مستحب و محبوب خداي متعال است .
غزليات و اشعار عرفاني معنايي پرجاذبه دارد; شنيدن و زمزمه آن با صداي خوش بسيار آرامش‏بخش و آگاهي‏ساز است و مي‏تواند جايگزين مناسبي براي موسيقي غنايي باشد . افلاطون حكيم مي‏گويد: «آن كسي كه همه عمر را به ترنم نغمات و حظ از زيبايي صوت مي‏گذراند، همان طور كه آهن در اثر آتش نرم مي‏شود، عنصر «غيرت‏» در نفس وي ملايم مي‏گردد و طولي نخواهد كشيد كه «شجاعت‏» وي نيز تحليل رود» .
از امام خميني (ره) در اين باره آمده است: «اي عزيز، بكوش تا صاحب عزم و اراده شوي كه خداي ناخواسته اگر بي‏عزم از اين دنيا رحلت كني، انسان صوري بي‏مغزي هستي در آن عالم كه محل كشف باطن و ظهور سريره است; و جرات بر معاصي كم‏كم انسان را بي‏عزم مي‏كند و اين جوهر شريف را از انسان مي‏ربايد . استاد معظم ما - دام ظله - مي‏فرمودند: بيش‏تر از هر چه گوش دادن به تغنيات [موسيقي‏ها] سلب اراده و عزم از انسان مي‏كند . . .».
ابوعلي سينا نيز در اين باره مي‏نويسد: «آهنگ خوش، آن مقدار كه حكمت لازم مي‏شمارد، جوهر نفس آدمي را تقويت مي‏كند و قواي باطني او را تمركز مي‏بخشد نه آن آهنگي كه امور شهواني را در انسان تحريك مي‏كند» . به اميد آن كه با همفكري و خويشتن‏داري به بالندگي معنوي خود و جامعه كمك كنيم .
براي پاسخ به پرسش شما، مبني بر نياز روحي انسان به موسيقي، توجه به نكات زير مفيد است:
1 . زيبايي دوستي يكي از اميال فطري انسان است و ابعادي وسيع دارد . آنچه در گزينش‏ها مهم مي‏نمايد اين است كه رابطه هر چيز و هر رفتار را با كمال نفساني انسان بسنجيم و آنگاه مورد ارزيابي قرار دهيم . از آن جا كه كمال مطلق خدا است، هر چه انسان را از خدا دور سازد يقينا مايه خسرانش خواهد شد . در آيات و روايات، ضمن تاييد ميل زيبايي دوستي، اولا به زيبايي معنوي بيش از زيبايي ظاهري و مادي بها داده شده است; و ثانيا خدا جميل مطلق است . از اين روي فرمود: «الابذكرالله تطمئن القلوب‏» (2) . اگر انسان به اين حقيقت مطلق روي آورد، از بسياري اوهام يا واقعيت‏هاي كم بها رويگردان خواهد شد .

2 . اگر بر فرض ثابت‏شود موسيقي آثار مثبتي در نفس دارد - اين مساله، خصوصا به گونه‏اي كه عميق و ماندگار باشد، به شدت محل تامل است - (3) همان طور كه استاد شهيد مطهري فرموده‏اند بايد توجه داشت كه: «خيلي چيزها فايده‏هايي بر وجودشان مترتب است ولي اين‏ها جاي چيزهايي را اشغال كرده‏اند كه اگر آن‏ها مي‏بودند فوايد خيلي بيش‏تري مترتب مي‏شد . . . ما نمي‏توانيم به آن سبك «ويليام جيمز» (بنيان‏گذار مكتب پراگماتيسم) بينديشيم كه هر چيزي كه يك اثر مفيد داشته باشد، پس حق است . . . هرگز شما نمي‏توانيد به صرف اين كه يك شي‏ء آثار مفيدي داشته باشد آن را صحيح و واقعي و از جانب خدا بدانيد» . (4)
در توضیح این دو نكته باید گفت: بی‏تردید در ساختمان وجودی انسان هیچ میل اصیلی به گزاف نهاده نشده است و همواره بین امیال و كشش‏های فطری انسان و واقعیات جهان هستی، هماهنگی كامل وجود دارد . اگر انسان یك یا چند میل و كشش فطری و اصیل داشته، از امكان ارضای آن‏ها برخوردار نباشد، دراین صورت باید معتقد شد در كار خلقت فریبكاری و گزاف وجود دارد؛ در حالی كه با مطالعه در جهان خلقت در می‏یابیم همه امور، از كوچك‏ترین آن‏ها تا بزرگ‏ترینشان، بر اساس طرحی دقیق و هدفی كاملا حساب شده خلق شده‏اند . از سوی دیگر، باید به این حقیقت نیز توجه كرد كه امیال فطری انسان از قبیل حقیقت جویی، زیبایی دوستی و قدرت‏طلبی ما را در شناخت كمال وجودی انسان كمك می‏كند، اما شعاعشان تا بی‏نهایت امتداد می‏یابد و هیچ یك از آن‏ها در مرتبه معینی اقتضای محدودیت و توقف ندارد . خواسته‏های نامحدود و بسنده نكردن به كامیابی‏های موقت و محدود از خصایص بارز انسان است . بی‏نهایت‏بودن خواست‏های فطری انسان از مهم‏ترین اختلافات اساسی انسان و حیوان به شمار می‏رود . آن كه امیال فطری انسان به امور مختلف تعلق می‏گیرند، اما سرانجام همه آن‏ها به هم می‏پیوندند و ارضای كامل و نهایی‏شان در پرتو ارتباط با سرچشمه علم، قدرت، جمال وكمال تحقق می‏یابد . تنها در نزدیكی به خدا و اتصال به معدن جمال و كمال تمام خواست‏های فطری انسان ارضا می‏گردد و انسان به مطلوب نهایی‏ اش دست می‏یابد . همه اهداف و مقصدهای دیگر با آفت نقص و محدودیت رو به رویند و به همین جهت، نمی‏توانند فطرت بی‏نهایت طلب انسان را پاسخ دهند .

تاكيد مي‏كنيم گاه اموري در مرتبه طبيعي براي بشر مفيد مي‏نمايند; اما براي حيات معقول و طيبه‏اش زيانبارند . از انسان‏هاي فهيم انتظار مي‏رود در سنجش‏ها و گزينش‏ها حيات معنوي و معقول را درنظر بگيرند . گناهان و بي بندوباري‏ها مرتبه طبيعي حيات انسان را پوشش داده، ارضا مي‏كند; اما درخت وجودش - موجود بي نظيري كه ظرفيت وجودي‏اش نيل به خلافت الاهي است - را از ريشه مي‏خشكاند . (5) همان طور كه قرآن كريم مي‏فرمايد: «اذهبتم طيباتكم في حياتكم الدنيا و استمتعتم بها; شما در آخرت سرمايه‏اي براي حيات ابدي كه حيات حقيقي شما است، نداريد; چون شما نيروها و سرمايه‏هاي پاكيزه خود را در زندگاني دنيوي از دست داديد و از آن‏ها بهره‏مندگشتيد .» (6)
اين آيه درباره كساني است كه در اين دنيا كفر ورزيدند و در رستاخيز با عذاب الاهي روياروي مي‏شوند; ولي ملاك، تمتع و برخورداري از تمايلات و خواست‏هايي است كه موجب از بين رفتن سرمايه حياتي مي‏شود . (7)

1 . قرآن از جهات گوناگون معجزه است از جمله فصاحت و بلاغت، اخبار غیبی، عدم اختلاف در مفاد آن، از حیث آورنده آن كه فردی امی و بی‏سواد بوده است و . . . .
2 . رعد (13): 28 .
3 . ر . ك: كتاب موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، استاد علامه محمد تقی جعفری .
4 . نواندیشان مسلمان در اندیشه استاد مطهری، علی دژاكام، ص 102و103 .
5 . ر . ك: خودشناسی برای خودسازی، آیت الله مصباح یزدی؛ اخلاق اسلامی، محمد علی سادات .
6 . احقاف (46): 20 .
7 . موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، محمد تقی جعفری، ص 63- 65

Tags: