ملاک در قصر نماز مسافر چیست؟

پرسش:

باسلام

خداوند در سوره نسا مي فرمايند: وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا ? إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا [4:101] هنگامي که سفر مي‌کنيد، گناهي بر شما نيست که نماز را کوتاه کنيد اگر از فتنه (و خطر)ِ کافران بترسيد؛ زيرا کافران، براي شما دشمن آشکاري هستند به استناد اين آيه مبارکه خداوند در مورد کساني که از فتنه کافران هراس دارند ،تخفيف داده و جواز خواندن نماز به صورت شکسته را صادر فرموده اند . در شرايط حال حاضرکه از نظر امکانات و ... مشکلي وجود ندارد و مسافرت ها با هواپيما 1 ساعته انجام مي پذيرد وعمده سفر ها نه مشقتي براي افراد دارد و نه هول و هراسي دارند، نيز بايستي نماز را شکسته خوانده و روزه را نگرفت. حال اينکه گرفتن روزه در ماه هاي ديگر سال مشکل تر از ماه رمضان در سفر است .  بين 10 روز اقامت يا 9 روز چه تفاوتي وجود دارد ؟  

پاسخ:

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان
جواب سوال اول :
رواياتي  وارد شده  كه كوتاه خواندن نماز در سفر يك نوع تخفيف الهي است . ادب اقتضا مي كند كه انسان  تخفيف را رد نكند. نسبت به آن بي اعتنايي به خرج ندهد. در روايات شيعه آمده است  امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل مي كند : «افطار در سفر و نماز قصر  از هداياي الهي است. كسي كه از اين كار صرف نظر كند، هديه الهي را رد كرده است» .(1)
امام باقر(ع) فرمود: «گروهي با پيامبر در ماه مبارك رمضان در سفر بودند. پيامبر در سفر روزه نگرفت، ولي برخي از همراهان روزه گرفتند. پيامبر فرمود: « اينان تا روز قيامت از نافرمانان خواهند بود».(2)
امام صادق(ع) فرمود: «خدا تصدّق كرده بر مريض و مسافر كه روزه نگيرند. آيا پسنديده است كه صدقة خدا برگردانده شود؟!‌»(3)
امّا اين كه در زمان ما مسافرت ها آسان شده و در مدت كمي يك مسافرت هشت فرسخي انجام مي شود و هيچ خستگي در مسافر احساس نمي شود، بنابراين روزه گرفتن در مسافرت مشكل نيست،‌جوابش اين است كه: علّت و فلسفة واقعي احكام شرعي بر ما معلوم نيست. در روايات حكم تقصير(شکسته شدن) نماز و روزه نگرفتن را بر سفر هشت فرسخي مبتني كرده، چه مسافرخسته شده و چه خسته نشده باشد. بنابراين ملاك در قصر و اتمام و افطار روزه، خستگي و عدم آن نيست، گرچه نوع سفر حتي با وسايل سريع السير خسته كننده است. ملاك مقدار مسافت است. اگر ملاك را خستگي و عدم خستگي بگيريم، چه بسا افرادي با شتر مسافرت بيست فرسخ انجام مي دهند، ولي خسته نمي شوند؛ برعكس افرادي دو فرسخ مسافرت مي كنند و خسته و كوفته مي شوند. پس ملاك بر اساس روايات پيمودن مسافت شرعي يعني هشت فرسخ است. هر كس اين مقدار مسافت را چه در يك روز يا در چند دقيقه بپيمايد، ‌نمازش شكسته خواهد بود و روزه را بايد افطار كند.(4)
گرچه يكي از عوامل اين حكم آسان گرفتن بربندگان است، امّا قرائن نشان مي دهد كه اين عامل، تنها عامل نمي باشد،‌زيرا كسي كه با خستگي زياد به مقصد رسيده، ‌در همان زمان كه به مقصد مي رسد، اگر قصد ده روز اقامت كند، ‌نمازش تمام است . روزه هم در شرايط وجوب، واجب خواهد بود. پس ملاك در سقوط روزه و شكسته شدن نماز تنها خستگي نيست.
مدرک استنباط احکام اسلام فقط کتاب خدا نيست تا با ملاحظه اطلاق آيه اي حکمي اثبات شود بلکه يکي از مهم ترين مدارک آن سنت پيغمبر و روايات  اهل بيت  است که آن چه از رساله نقل نموده ايد، به وسيله آن ها اثبات مي شود (5)
 براي فهم دقيق اين آيه و دلالت آن لازم است به کتاب هاي فقه استدلالي مراجعه شود، مانند کتاب محاضرات في فقه الاماميه ،نوشته آيه الله سيد محمد هادي ميلاني .
جواب سوال دوم :
حتما تفاوتي وجود دارد که اهل بيت به آن تاکيد دارند، زيرا در کلام اهل بيت هم قصد اقامت را به ده روز بيان نموده اند، نه کم تر.البته با توجه به آن مصالح و حکمت هايي  که در فلسفه احکام وجود دارد  و ائمه واقفند و ما به آن ها دسترسي نداريم، بايد از باب تعبدي بپذيريم. ضمن اين که  در روايات اهل بيت در قصد اقامه و ماندن به  ده روزتصريح و شرط شده است که به تبع آن بايد نماز را کامل بخوانند و روزه هم بگيرند. يک نمونه از  روايات فراوان  را براي تان نقل مي کنيم :
از امام موسي کاظم (ع) پرسيده شد : شخصى ماه رمضان در سفر است. در محلى اقامت مى‏گزيند. لازم است روزه بگيرد؟ فرمود: نه، مگر تصميم ماندن ده روز داشته باشد. وقتى تصميم گرفت، روزه را مى‏گيرد و نماز را تمام مى‏خواند.(6)
 تمام مراجع تقليد هم در اين مساله بر قصد اقامه ده روز متفق القول هستند.

1. تفسير نمونه، ج4، ص 97،  به نقل از وسايل الشيعه، ج 5، ص 540 .
2. وسائل الشيعه، ج 7، ص 124.
3.  همان.
4.  تفسير الميزان، ج 2، ذيل آية‌ بقره،‌ص 11.
5. استفتاءات امام خميني،   ج 3 ،ص 622 .
6.احتجاجات ،ج8 ،ص 28 ؛ترجمه ج 4 بحار الانوار .