احكام خمس طبق فتوی آیت الله جوادی آملی

1. بنده امسال به حج تمتّع مشرّف مي‌شوم، به اين منظور، حدود سه سال پيش ثبت‌نام كرده و مبلغ يك ميليون تومان به حساب سازمان حج و زيارت واريز كردم، با توجه به اينكه هيچ‌گونه اختياري وجود نداشته و براي تشرّف، ملزم به مقررات دولت بوده‌ام، آيا به پول واريز شده خمس تعلق مي‌گيرد؟
جواب
اگر از درآمد همان سال بود نه پس‌انداز قبلي خمس ندارد.

2.سؤال: آيا اجازات كتبي از حضرت امام (رضوان الله تعالی) را تفويض مي‌فرمائيد؟
جواب: اجازه‌هاي كتبي امام راحل(ره) تنفيذ مي‌شود.‏

3.سؤال: تجارت با پولي كه خمس آن داده شد و شريكي كه خمس پول خود را نداده چه صورت دارد؟
جواب: معامله نسبت به خصوص خمس، محتاج به اجازه است، و قبل از اذن، تصرف در آن جائز نيست.‏

4.سؤال: تجارت با پولي كه خمس آن داده شد و شريكي كه خمس پول خود را نداده چه صورت دارد؟
جواب: معامله نسبت به خصوص خمس، محتاج به اجازه است، و قبل از اذن، تصرف در آن جائز نيست.‏

5.سؤال: آيا ممكن است به جاي تعيين يك روز معيّن براي احتساب خمس (سال مالي)، هر يك از اموالي را كه ممكن ‏است مشمول خمس شود جداگانه در نظر گرفت مثلاً روغني كه وارد منزل ميشود را در نظر گرفت و چنانچه ‏يكسال باقي ماند، خمس باقيمانده آن را احتساب و جدا نمود؟
جواب:
گرچه ميتوان براي هر درآمد، سال مالي جداگانه تعيين كرد، ليكن براي مجموع آنها تعيين نمودن آسانتر ‏است.‏

6. آيا به مؤدّي براي صرف سهم سادات، اجازه كلّي ميدهيد يا در هر موردي، مصرف آن به اجازه حضرتعالي منوط است؟
جواب:
احتياج به اجازهي موردي دارد.

7.آيا هديه خمس دارد؟
جواب:
 هديه اگر قابل توجّه باشد، خمس دارد.

8.آيا به بنده اجازه ميدهيد با دوستان يا بستگاني كه يقين به خمس دادن آنان ندارم، رفت و آمد كنم؟
جواب:
 در رفت و آمدهاي مرقوم مجازيد.

9.آيا تهيه وسايل براي جهيزيه كه چند سال بعد به مصرف ميرسد يا كنار گذاشتن پول براي آن، از مخارج سال به شمار ميآيد؟
جواب:
 اگر تهيه تدريجي وسايل مرقوم ممكن نباشد؛ چهاينكه تهيه دفعي آن مقدور نيست، وجوه جمع شده جزو هزينه سالانه محسوب ميشود.

10.آيا اگر از پول بين سال منزلي تهيه شود كه به آن نياز است، به آن خمس تعلّق ميگيرد؟
پاسخ:
 اگر پولِ مفروض از درآمد همان سال باشد، نه از قبل، خمس ندارد.

11.آيا هزينه تعمير منزل كه از پول بين سال تأمين ميشود، مشمول خمس ميشود؟
پاسخ:
 پولي كه در اثناي سال، صرف تعميرات لازم ميشود، خمس ندارد.

12.بنده براي اجاره‌ي منزل، مبلغي را به صورت رهن، به مدت يك سال در اختيار صاحب‌خانه ‏قرار دادم. پيش از رهن، سال بر پول نگذشته بود. پس از پايان مدت رهن نيز آن پول را صرف ‏خريد مسكن كردم. آيا پول مذكور مشمول خمس مي‌شود؟
پاسخ:
فرض مزبور به نظر اينجانب خمس ندارد.

13.كسي كه خانه‌اي از درآمد بين سال بخرد كه مشمول خمس نگردد و پس از چندسال، ‏آن را بفروشد و خانه ديگري بخرد كه به آن نياز دارد، آيا پول فروش منزل مشمول خمس ‏مي‌گردد؟ اگر قيمت آن بالا رود، چه حكمي دارد؟
پاسخ:
 اگر قبل از فروش خانه قبلي يا همزمان با فروش آن، خانه ديگري كه مورد نياز است ‏بخرد، خمس ندارد.

14.بنده در طول دوران تحصيل، وام‌هاي دانشجويي و هداياي پدرم را پس‌انداز و به تدريج ‏خرج مي‌كردم. با توجه به اين‌كه يقين ندارم بر آن مبالغ سال گذشته باشد، آيا بر آن خمس ‏تعلق مي‌گيرد؟
پاسخ:
اگر سال مالي، معين باشد و معلوم نباشد كه هزينه بعد از گذشت سال بود، خمس ‏ندارد.

15.بنده فرش‌هاي مورد استفاده‌ي خود را براي تامين پول خريد مسكن فروختم. با توجه ‏به اين‌كه از گذشت سال بر فرش‌ها يقين ندارم، آيا آن فرش‌ها مشمول خمس مي‌شود؟
پاسخ:
چون فرش‌ها هزينه‌ي لازم بود، متعلَّق خمس نيست.

16.آيا به شهريه‌ي طلبگي خمس تعلّق مي‌گيرد؟
پاسخ:
 اگر ملكيت حاصل شود، نه صرف اباحه تصرف، متعلّق خمس مي‌شود.

17.كسي كه منزل خود را اجاره داده و خود خانه ديگري اجاره كرده، آيا آن منزل مشمول ‏خمس مي‌شود؟
پاسخ:
اگر پول اجاره منزل قبلي درآمد او محسوب مي‌شود، خمس دارد، ولي خود منزل ‏خمس ندارد.

18.آيا مي‌توان خمس را بدون مراجعه به دفتر مراجع، محاسبه نمود و آنگاه به مرجع ‏پرداخت؟
پاسخ:
حسابرسي اموال بايد طبق فتواي مرجع تقليد باشد و به دستور ايشان صرف شود. ‏

19.براي احداث باغ پسته، بايد حدود پانزده سال روي زمين كار كنند تا باغ شروع به ‏باردهي كند. كساني كه در طول اين مدت، سال خمسي نداشته و مبالغي كه براي كود، ‏آب، شخم و ... هزينه كرده‌اند، غير مخمّس بوده‌ است، آيا اكنون براي محاسبه‌ي خمس، ‏بايد آنچه خرج‌كرده‌اند را كسر كنند؟
پاسخ:
 الف) هزينه احداث باغ كسر مي‌شود.‏
ب) قيمت فعلي باغ حساب مي‌شود.

20.خواهشمند است سال خمسي و ميزان آن را درباره اموال اين‌جانب، در موارد سه‌گانه ‏ذيل، تعيين فرماييد: الف) منزل مسكوني كمتر از مورد نياز، ب) لوازم خانگي كه مورد ‏استفاده است و شايد متعلق خمس قرار گرفته باشد، ج) لوازم خانگي اضافي، به مبلغ ‏تقريبي پنجاه‌هزار تومان؛ از قبيل ظروف، البسه و خوراكي.‏
پاسخ:
 الف) منزل مسكوني كه با درآمد سال تهيه شده، خمس ندارد.‏
ب) لوازم خانگي خمس ندارد؛ مگر آن كه از پول مانده سال قبل تهيه شده باشد.‏
ج) لوازم اضافي كه در واقع جزو لوازم نيست و به عنوان تجمل تهيه شده، خمس دارد.‏
د) اولين فرصت را مبدأ سال مالي قرار دهيد.

21.آيا حقوق بنياد شهيد به خانواده‌ي شهدا خمس دارد؟
پاسخ:
خمس دارد.

22.بنده با شراكت دو برادرم به شغل زرگري اشتغال داشتيم و وجوهات شرعي را به ‏حضرات آيات، خويي و مرعشي نجفي (قدّس سرّهما) مي‌پرداختيم. چند سال پيش، بخش ‏زيادي از سرمايه اصلي به سرقت رفت. پس از آن ما سه برادر از هم جدا شديم و به طور ‏جداگانه به كار ادامه داديم. از سرمايه اصلي كه حقوق شرعي آن پرداخته شده بود سه ‏كيلوگرم طلا به بنده تعلّق گرفت. آيا بنده بايد دوباره خمس آن را بپردازم؟
تكليف درآمدهاي آينده چيست؟
پاسخ:
 الف) آنچه قبلاً تخميس شده مجدداً خمس ندارد.‏
ب) هرگونه درآمد بعدي پس از كسر هزينه‌ي سال، خمس دارد.

23.بنده سر سال خمسي، پس از محاسبه‌ي مبلغي جزئي از مواد غذايي، مقداري بابت ‏سهمين بدهكار شدم. در ضمن، مبلغ قابل توجهي مقروض هستم. پس از گذشت دو ماه از ‏حساب سر سال، همچنان توانايي پرداخت خمس را ندارم. وظيفه ام چيست؟
پاسخ:
 الف) مقدار مقابل قرض سال خمس ندارد.‏
ب) شما مجازيد مواد غذايي مذكور را مصرف نماييد و در اولين فرصت امكانِ پرداخت، خمس ‏آن را به مصارف معين آن برسانيد.

24.اينجانب مبلغي جهت ساخت حسينيه سيد الشهداء در نظر گرفته ام و قصد دارم در حساب بانکي مجزا نگهداري کنم تا اينکه ساخت و ساز حسينيه شروع شود و هيچگونه دخل و تصرفي در اين حساب و مبالغ آن نداشته باشم. آيا به اين پول خمس تعلق مي گيرد يا خير؟
جواب:
در صورتي که سال بر آن مبلغ نگذشته باشد و از ملک شما به عنوان هزينه سال خارج شده باشد، متعلق خمس نخواهد بود.

25.شخصي مقلد حضرتعالي است و 23/10 (بیست و سوم دی ماه) حساب سال خمسي او مي‌باشد و مبلغ 000/500/3 تومان موجودي در حساب دارد و قصد دارد براي خود ماشين بخرد آيا خمس تعلق مي‌گيرد يا نه؟
جواب:
اگر ماشيني جزء هزينه زندگي و ضروريات باشد خمس ندارد و اگر براي تشريفات و مازاد هزينه باشد خمس تعلق مي‌گيرد.

26.آيا پولي كه يك جوان بي‌زحمت براي خريد خانه در بانك مي‌گذارد يا جمع مي‌كند، خمس دارد؟
جواب:
اگر نيازمند به خانه است و تهيّه آن بدون پس‌انداز ممكن نيست، خمس ندارد.

27.اينجانب بازنشسته و مستمرّي‌‌بگير هستم سنّ من 81 سال و هيچ‌گونه درآمدي به غير از مستمرّ ماهيانه ندارم و خانه مسكوني‌ام مُتعلّق به دخترم مي‌باشد و اولاد ذكور هم ندارم. عيالم 75 ساله و خانه‌دار و او هم هيچ‌گونه درآمدي نداشته و نان‌خور اينجانب است. سؤال اينجانب به شرح زير مي‌باشد:
از موقع بازنشستگي تاكنون كه 24 سال گذشته مقداري ناچيز پول براي روز مبادا و مخارج پيش‌بيني نشده پس‌انداز نموده‌ام آيا به اين پس‌انداز خمس تعلّق مي‌گيرد يا نه؟
جواب:
پس‌انداز هر چه اندك باشد مورد تعلّق خمس است.

28.فردي منزل خريداري كرده به مبلغ ده ميليون و هفتصد هزار تومان از اين مبلغ هم دو ميليون تومان وام گرفته بايد قسطي پرداخت كند و اصلاً حساب سال نداشته در حال حاضر هم هفتصد هزار تومان پول نقد دارد مي‌خواهد حساب سال خمسي تعيين كند حكم چيست؟
جواب:
اگر كسي به قصد خريد منزل پول جمع كند و منزل در شأن او باشد، سال بگذرد خمس ندارد.
جواب2: هفتصد هزار تومان خمس دارد.

29.آيا مهريه زن خمس تعلق مي‌گيرد يا نه؟
جواب:
اگر مهريه زن بيش از مهرالسنّه باشد آن مازاد خمس تعلق مي‌گيرد. ميزان مهرالسنه 500دينار است.

30.به فتواي حضرتعالي، در حسابرسي سال خمس به پول قرض يا وام، خمس تعلق مي‌گيرد؟
جواب:
با گذشت سال و احتساب هزينه و قسط همان سال خمس تعلّق مي‌گيرد.

31.آيا در روزهاي آخر سال، به حقوق ماهيانه كه در طول ماه مؤنه‌ي خانواده است، اما چند روزي است كه وارد سال خمسي شده و همچنين خريد برنج سال كه يك ماه قبل از پايان سال خمسي خريداري شده، خمس تعلّق مي‌گيرد؟
جواب
با سپري شدن سال خمسي به درآمدهاي پديدآمده خمس تعلّق مي‌گيرد.

32.در شركت ما تعاوني تأسيس شده و اطلاعيه دادند كه هر كس مبلغ بيست هزار تومان به حساب شركت واريز كند به مدت شش ماه يخچال به صورت نيمه‌آزاد مي‌دهيم و من چون احتياج داشتم در تاريخ ... مبلغ ذكر شده را واريز كردم پس از مدت ده ماه به ما ندادند و من يخچال تهيه كردم و بلافاصله به شركت گفتم كه من يخچال نمي‌خواهم پول مرا بدهيد گفتند پول شما را به حساب شركت واريز كرديم هر موقع يخچال آورديم به شما مي‌دهيم مي‌توانيد براي خودتان بفروشيد يا ما براي شما مي‌فروشيم پولش را به شما مي‌دهيم.
بعد از گذشت يك سال يخچال آوردند و فروختند پولم را به من دادند و من آن پول را يك تخته فرش ماشيني شش متري خريدم براي منزل خودم كه به آن احتياج داشتم حالا نمي‌دانم خمس دارد يا خير آيا مي‌توانم روي اين فرش نماز بخوانم يا خير؟
جواب:
 در فرض سؤال در صورتي كه مبلغ مزبور را جهت خريد يخچال مورد نياز به حساب واريز نموده و بعداً هم امكان دريافت آن را هر موقع كه مي‌خواستيد نداشته‌ايد و پس از آوردن يخچال و فروش آن قبل از رسيدن سال خمس‌تان وجه آن را جهت خريد فرش مورد نياز مصرف كرده باشيد خمس ندارد.

33.هداياي نقدي كه به فرزند، توسط فاميل داده مي‌شود با توجه به اينكه فرزند تحت تكفّل بنده مي‌باشد و هداياي مزبور براي آنان ذخيره مي‌شود آيا متعلق خمس است
جواب:
در صورتي كه در اثناي سال هزينه نشود و مال ارزشمند شود متعلق خمس مي‌شود.

34.اينجانب داراي يك باب منزل مسكوني بوده و از طرف ... يك واحد منزل به من دادند و مدت چند سال اين منزل دوّمي خالي است در حال حاضر براي توسعه منزل اوّلي قصد فروش آن دارم،
۱- آيا به اصل قيمت منزل دوّمي خمس تعلق مي‌گيرد؟
۲- آيا به ارزش افزوده هم خمس تعلق مي‌گيرد؟
۳-براي منزل دومي بعد از تحويل گرفتن مقداري هزينه نمودم آيا به مبلغ هزينه شده هم خمس تعلق مي‌گيرد.؟
جواب:
۱-بلي خمس تعلق دارد، اگر نياز شأني او بود خمس تعلق نمي‌گيرد.
۲-تعلق مي‌گيرد چون به اصل منزل خمس تعلق مي‌گيرد.
۳-هزينه اگر از مال مخمس صرف شده از اصل فروش كم گردد مابقي خمس تعلق مي‌گيرد.

35.شخصي مقلد حضرتعالي است و 23/10 (بیست و سوم دی ماه) حساب سال خمسي او مي‌باشد و مبلغ 000/500/3 تومان موجودي در حساب دارد و قصد دارد براي خود ماشين بخرد آيا خمس تعلق مي‌گيرد يا نه؟
جواب:
اگر ماشيني جزء هزينه زندگي و ضروريات باشد خمس ندارد و اگر براي تشريفات و مازاد هزينه باشد خمس تعلق مي‌گيرد.

36.خريد يا ساخت منزل مسكوني براي فرزند (اعم از پسر و دختر) آيا متعلق خمس مي‌باشد.
جواب:
در صورتي كه هزينهٴ اثناي سال باشد متعلق خمس نيست.

37.بنده براي‌ اجاره منزل، مبلغي‌ را به صورت رهن، به مدت يك سال در اختيار صاحب‌خانه قرار دادم. پيش از رهن، سال بر پول نگذشته بود. پس از پايان مدت رهن نيز آن پول را صرف خريد مسكن كردم. آيا پول مذكور مشمول خمس مي‌‌شود؟
جواب:
فرض مزبور به نظر اينجانب خمس ندارد.

38.كسي‌ كه خانه‌اي‌ از درآمد بين سال بخرد كه مشمول خمس نگردد و پس از چندسال، آن را بفروشد و خانه ديگري‌ بخرد كه به آن نياز دارد، آيا پول فروش منزل مشمول خمس مي‌‌گردد؟ اگر قيمت آن بالا رود، چه حكمي‌ دارد؟
جواب:
اگر قبل از فروش خانه قبلي‌ يا همزمان با فروش آن، خانه ديگري‌ كه مورد نياز است بخرد، خمس ندارد.

39.اينجانب در زماني كه دانشجو بوده‌ام مبلغي پول پس‌انداز نموده‌ام و در همان سالها هزينه شد اين پول هديه‌هاي پدرم بود و قسمتي هم وام دانشجويي به صورت وام بوده است با توجه به اينكه يقين ندارم كه سال بر آن پول گذشته يا نه و اصل پولها هديه و وام بود چه حكمي دارد يا مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟
سؤال2: اينجانب منزلي جهت سكونت خود خريده‌ام و براي پول آن فرشهاي منزل خود كه به آنها نياز بود فروختم كه مشكل مسكن حل گردد و در آينده فرش تهيه نمايم، با توجه به اينكه يقين ندارم كه از زمان خريد تا فروش آن فرشها سال گذشته يا نه آيا فرشهاي مذكور مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟
سؤال3: اينجانب مبلغ 200هزار تومان به صورت رهن و اجاره جهت تهيه منزل مسكوني (قبل از خريدن خانه) در اختيار ردي صاحب‌خانه گذاشتم، اين پول يك سال در رهن منزل بود حال با توجه به اينكه يقين دارم قبل از رهن سال بر پول نگذشته بود و بعد از رهن و تمام شدن مدت فوراً پول را براي خريد مسكن هزينه نمودم آيا پول مذكور با اين شرايط مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟
سؤال4: اگر كسي پولي را براي امري در گرو بگيرند و صاحب پول آن كار را انجام ندهد مثلاً پولي در گرو سندي باشد و مدتي بگذرد و پول دست نخورده بماند آيا خمس پول در گردن كيست؟
سؤال5: آيا اگر از پول بين سال منزلي تهيه گردد كه به آن نياز است خمس دارد يا نه؟
سؤال6: آيا اگر كسي منزلي داشته باشد و به دلايلي مثلاً عدم امنيت محل آن فعلاً (مثلاً يك سال) آن را اجاره دهد و خودش در محلي ديگر با اجارهٴ بيشتري منزل اجاره نمايد آن منزل آيا مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟
سؤال7: آيا اگر كسي خانه داشته باشد و از درآمد بين سال خريداري نمايد و مشمول خمس نگردد و بعد از چند سال به دلايلي مجبور باشد آن خانه را بفروشد و با پول آن خانه ديگري بخرد كه به آن خانه نياز دارد، آيا پول فروش منزل مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟ و اگر قيمت آن بالا رود چه حكمي دارد؟
سؤال8: آيا هديه‌هاي عروسي كه از طرف پدر يا پدر همسر و فاميل هديه مي‌گردد مشمول خمس مي‌گردد يا نه؟ اگر حتي يك سال مورد استفاده نگيرد در اين صورت چطور؟ آيا هديه ديگر مشمول خمس است يا نه؟
سؤال9: اگر كسي منزلي داشته باشد كه نياز به تعمير دارد و در حد شأن خود مي‌خواهد آن را تعمير نمايد (اين فرد حساب سال دارد) و از اول سال مثلاً تا 10 ماه پول جمع‌آوري نمايند و پولها را هزينه نمايد آيا آن پولها مشمول خمس مي‌گرد يا نه؟

جواب:
جواب1: اگر سال مالي، معين باشد و معلوم نباشد كه هزينه بعد از گذشت سال بود خمس ندارد.
جواب2: چون فرش‌ها هزينه لازم بود متعلّق خمس نيست.
جواب3: فرض مزبور به نظر اينجانب خمس ندارد.
جواب4: فرض مرقوم با گذشت سال متعلق خمس است.
جواب5: اگر پولِ مفروض از درآمد همان سال باشد نه از سال قبل خمس ندارد.
جواب6: اگر پول اجارهٴ منزل قبلي درآمد او محسوب مي‌شود خمس دارد ولي خود منزل خمس ندارد.
جواب7: اگر قبل از فروش خانه قبلي يا همزمان با فروش آن خانه ديگري كه مورد نياز است بخرد خمس ندارد.
حواب8: هديه اگر قابل توجه باشد خمس دارد، و اگر اندك باشد خمس ندارد.
جواب9: پولي كه در اثناء سال صرف تعمير لازم مي‌شود خمس ندارد.
جوادي آملي 22/2/1374

40.آيا كلّ درآمد زن را خمس شامل مي‌شود؟
جواب:
هرگونه درآمد بعد از كسر هزينه خمس دارد.

41.براي خريد مطب و ابزار كار پزشكي پول جمع‌آوري كردم مطب و ابزار كار تهيه نمودم آيا خمس شامل مي‌شود يا خير؟
جواب:
اگر ابزار كار پزشكي به منزله سرمايه ضروري براي ادامه زندگي باشد خمس ندارد.

42.جوايزي كه بانكها به خاطر قرعه‌كشي به صاحبان حسابهاي قرض‌الحسنه مي‌پردازند مشمول خمس مي‌باشد يا خير؟
جواب:
اگر جايزه در اثر فراهم كردن شرائط آن مصداق كسب باشد مشمول خمس است و اگر به صورت هديه باشد در صورتي كه اندك نباشد مشمول خمس مي‌شود.

43.  خمس فیش واریزی حج تمتّع
بنده امسال به حج تمتّع مشرّف مي‌شوم، به اين منظور، حدود سه سال پيش ثبت‌نام كرده و مبلغ يك ميليون تومان به حساب سازمان حج و زيارت واريز كردم، با توجه به اينكه هيچ‌گونه اختياري وجود نداشته و براي تشرّف، ملزم به مقررات دولت بوده‌ام، آيا به پول واريز شده خمس تعلق مي‌گيرد؟
جواب:
اگر از درآمد همان سال بود نه پس‌انداز قبلي خمس ندارد.
جوادی آملی

44.  آيا اجازات كتبي از حضرت امام (رض) را تفويض مي‌فرمائيد؟

جواب:
اجازه‌هاي كتبي امام راحل(ره) تنفيذ مي‌شود.‏