سلام و ادب
«صلب» به معناى پشت، اما «ترائب» جمع «تریبه» است. مشهور میان لغت‌شناسان «ترائب» استخوان‌هاى بالاى سینه است، همان‌جا که گردن‌‏بند روى آن قرار مى‌‏گیرد، چنان‌که ابن منظور در لسان العرب مى‏‌گوید: «قال اهل اللغة اجمعون: الترائب موضع القلادة من الصدر».1
در عین حال معانى متعدد دیگرى نیز براى آن ذکر کرده است، از جمله اینکه «ترائب» به معناى قسمت پیش روى انسان است(در مقابل صلب که پشت انسان است). یا این‌که ترائب به معناى دست‌ها، پاها و چشم‌ها است، یا این‌که مجموعه استخوان‌هاى سینه، و یا چهار دنده از طرف راست و چهار دنده از طرف چپ است.2
به هر حال در این‌که منظور از «صلب» و «ترائب» در این آیه شریفه چیست؟ در میان مفسران گفت‌وگو بسیار است و تفسیرهاى فراوانى براى آن گفته‌‏اند از جمله:
1. صلب اشاره به خود مردان و ترائب اشاره به زنان است؛ چرا که مردان مظهر صلابت، و زنان مظهر لطافت و زینت‌اند، بنابر این آیه اشاره به ترکیب نطفه انسان از نطفه مرد و زن مى‌‏کند که در اصطلاح امروز «اسپرم» و «اوول» نامیده مى‌‏شود.
2. صلب اشاره به پشت مرد، و ترائب اشاره به سینه و قسمت‌هاى جلو بدن او است، بنابر این منظور، نطفه مرد است که از قسمت‌هاى درون شکم که در میان پشت و قسمت جلو قرار دارد خارج مى‏‌شود.
3. منظور خروج جنین است از رحم زن که میان پشت و قسمت‌هاى جلو بدن او قرار گرفته است.
4. بعضى گفته‌‏اند این آیه اشاره به یک نکته دقیق علمى است که اکتشافات اخیر از روى آن پرده برداشته و در عصر نزول قرآن مسلماً از همه پنهان بود، و آن این‌که: نطفه از «بیضه» مرد و «تخمدان» زن گرفته مى‏‌شود، و مطالعات دانشمندان جنین‏‌شناسى نشان مى‌‏دهد که این‌دو عضو در ابتداى امر که در جنین ظاهر مى‌‏شوند در مجاورت کلیه‏‌ها قرار دارند، و تقریباً مقابل وسط ستون فقرات در میان صلب(پشت) و ترائب(پائین‌‏ترین دنده‌‏هاى انسان) قرار گرفته، سپس با گذشت زمان، این‌دو عضو تدریجاً از آن محل پائین مى‌‏آیند، و هر کدام در موضع فعلى خود جاى مى‏‌گیرد، و از آن‌جا که پیدایش انسان از ترکیب نطفه زن و مرد است، و محل اصلى این‌دو در آغاز در میان صلب و ترائب قرار دارد، قرآن چنین تعبیرى را انتخاب کرده، تعبیرى که در آن روز براى هیچ‌کس شناخته شده نبود، و علم جنین‌‏شناسى جدید پرده از روى آن برداشته است. به تعبیر روشن‌تر، بیضه مرد و تخمدان زن در آغاز پیدایش -یعنى در آن هنگام که مرد و زن خود در عالم جنین بودند- در پشت آنها قرار داشت، تقریبا محاذى وسط ستون فقرات بود، به طورى که مى‌‏توان گفت دستگاه نطفه‌‏ساز مرد و دستگاه نطفه‌‏ساز زن هر دو بین صلب و ترائب بودند، ولى تدریجاً که خلقت مرد و زن در شکم مادر کامل مى‌‏شود از آن‌جا جدا شده و تدریجاً به پائین مى‌‏آیند، به طورى که هنگام تولد بیضه مرد به خارج از شکم و در کنار آلت تناسلى قرار مى‌‏گیرد، و تخمدان زن در مجاورت رحم.
5. منظور از این جمله این است که منى در حقیقت از تمام اجزاى بدن انسان گرفته مى‌‏شود؛ لذا به هنگام خروج، توأم با هیجان کلى بدن، و بعد از آن همراه با سستى تمام بدن است، بنابر این صلب و ترائب اشاره به تمام پشت و تمام پیش روى انسان مى‌‏باشد.
6. بعضى نیز گفته‌‏اند عمده‌‏ترین عامل پیدایش منى «نخاع شوکى» است که در پشت مرد و سپس قلب و کبد است که یکى زیر استخوان‌هاى سینه و دیگرى در میان این دو قرار دارد، و همین سبب شده است که تعبیر ما بین صلب و ترائب براى آن انتخاب گردد.
7. نکته مهم براى حل مشکل، توجه به این مطلب است که در آیات فوق تنها سخن از نطفه مرد در میان است؛ زیرا تعبیر به «ماءٍ دافِقٍ» (آب جهنده) در باره نطفه مرد صادق است نه زن، و همان است که ضمیر «یخرج» در آیه بعد به آن باز مى‌‏گردد، و مى‏گوید: این آب جهنده از میان صلب و ترائب بیرون مى‌‏آید.
از این‌رو، شرکت دادن زن در این بحث قرآنى مناسب به نظر نمى‌‏رسد، بلکه مناسب‌ترین تعبیر همان است که گفته شود، قرآن به یکى از دو جزء اصلى نطفه که همان نطفه مرد است، و براى همه محسوس مى‏‌باشد، اشاره کرده، و منظور از صلب و ترائب قسمت پشت و پیش روى انسان است؛ چرا که آب نطفه مرد از میان این دو خارج مى‏‌شود.
این تفسیرى است روشن و خالى از هر گونه پیچیدگى و هماهنگ با آنچه در کتب لغت در معناى این‌دو واژه آمده است، در عین حال ممکن است حقیقت مهم‌ترى در این آیه نیز نهفته باشد که در حد علم امروز براى ما کشف نشده و اکتشافات دانشمندان در آینده پرده از روى آن برخواهد داشت.3

1. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: میر دامادی، جمال الدین،‏ ج ۱، ص ۲۳۰، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
2. همان.
3. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏26، ص 366 – 368، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.