برای درک بهتر شبهای قدر چه کنیم؟

پرسش:
سلام.ببخشید شب قدر رسید و هیچی نکردیم.حالا باید چکار کنیم که بتونیم از این شب کمال استفاده رو بکنیم؟ممنون میشم توضیح بدید.
بنده حقیر از دعای خیرتون فراموش نکنید.خدانگهدار.

پاسخ:
با سلام و احترام.
خدمت شما عرض کنم در «اقبال» از «كنز المواقيت» از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده است كه فرمودند: «موسى عرض كرد: خداى من نزديك شدن به تو راخواهانم، فرمود: نزديكى من از آن كسى است كه شب قدر بيدار شود.
عرض كرد: خداى من رحمت تو را مى‏خواهم.
فرمود: رحمت من از آن كسى است كه در شب قدر به فقيرها رحم كند.
عرض كرد: خداى من جواز عبور از صراط را خواهانم.
فرمود: آن براى كسى است كه در شب قدر صدقه‏اى بدهد.
عرض كرد: خداى من از درختان بهشتى مى‏خواهم.
فرمود: اين مال كسى است كه در شب قدر سبحان اللّه بگويد.
عرض كرد: خداى من رضايت تو را مى‏خواهl
فرمود: رضايت من از آن كسى است كه دو ركعت نماز در شب قدر بخواند.
و از همين كتاب از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده است كه فرمودند: «درهاى آسمان‏ها در شب قدر باز مى‏شود. بنابراين بنده‏اى در آن نماز نمى‏خواند، مگر اين كه خداوند متعال در مقابل هر سجده‏اى درختى در بهشت براى او مى‏نويسد كه اگر سواره، صد سال در سايه آن حركت كند به انتهاى سايه‏اش نمى‏رسد، و در مقابل هر ركعت خانه‏اى از در و ياقوت و زبرجد و مرواريد، و در مقابل هر آيه‏اى تاجى از تاجهاى بهشت، و در مقابل هر «سبحان اللّه گفتن» پرنده‏اى از پرندگان بهشت، و در مقابل هر نشستن درجه‏اى از درجات بهشت، و در مقابل هر تشهدى بالا خانه‏اى از بالا خانه‏هاى بهشت، و در مقابل هر سلام دادن، لباسى از لباسهاى بهشت براى او مى‏نويسد. و آنگاه كه سپيده صبح بدمد، خداوند از دختران پستان برآمده مأنوس، و كنيزان خوش اخلاق و خدمتكارانى جاويدان، و بهترين پرندگان، و بوهاى خوش، و نعمتهاى خوب و تحفه‏ها و هدايا و خلعتها و كرامتها، و آنچه نفس ميل دارد و ديدگان از آن لذت مى‏برد به او عنايت مى‏فرمايد، و شما در آن جاويد هستيد. (بنقل از ترجمه‏المراقبات، آیة الحق میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، ص: 293)

اما مواردی که لازم به عمل است در این شب ها:
آمادگی قبلی برای درک شب قدر
مرحوم ملکی تبریزی درباره آمادگی قبلی برای درک شب قدر چنین می گوید: «سالک باید از قبل، خود را آماده سازد و مقدمات عبادت در چنین شبی را فراهم آورد؛ مثلاً باید در طول سال، جای مناسب، پوشاک مناسب و طاهر، عطر مناسب و دعاهای خاص این شب را آماده کند و برای سخن گفتن با مولایش کلمات پرشور و عمیقی برگزیند. او باید از قبل در پی شناسایی مستحقانی باشد تا در این شب به آنان صدقه بدهد».۱
غسل
اولین اعمال این شب ها غسل است که بهتر است مقارن غروب آفتاب انجام شود. با شست و شوی بدن، مۆمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می کند. امام کاظم (علیه السلام) فرموده است: «هر کس شب قدر غسل‏ کند و تا طلوع سپیده، شب‏زنده‏دارى کند، از گناهان خود بیرون مى‏رود».۲
از امام رضا (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «گریزی از سرنوشت نیست، اما دعا برای آنچه پیش آمده و خواهد آمد سودمند است. دعا گاهی به پیشواز گرفتاری می شتابد؛ این دو تا روز قیامت با یکدیگر در کشمکش اند و دعا از تحقق بلاپیشگیری می کند»۷ همچنین حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: انواع بلا را با دعا دور سازید
احیا و شب زنده داری
بیدار ماندن و شب های قدر را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب ها است. حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «اگر نتوانستی شب های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست و سوم را از دست ندهی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده‏اند: «هر کس از روى ایمان و براى رضاى خدا شب قدر را شب زنده دارى و عبادت کند، خداوند خطاهاى گذشته‏اش را مى‏آمرزد»۳
نکته مهمّی که درباره شب های احیا باید مورد توجه مۆمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.
توبه و طهارت باطنی
اگر چه روزه داری خود موجب شستشوی بخشی از گناهان می شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب های قدر بی نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم. در این شب های پرفیض، که طبق فرموده رسول خدا (صلی الله علیه و آله) «درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می شود»۴ توبه گناهان و موانع تقرب و پیوستن انسان به خداوند را از میان می برد و آیینه دل را برای تابش نور ایمان و محبت حق مستعد می کند. به تحقیق شب قدر بهترین فرصت برای این کار است. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «همانا خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد»۵ و در جای دیگر می فرماید: «بگو: اى بندگان من که بر نفس خویش اسراف (و ستم) کرده‏اید! از رحمت خداوند مأیوس نشوید، همانا خداوند همه‏ى گناهان را مى‏بخشد، زیرا که او بسیار آمرزنده و مهربان است»۶
گویند کریم است و گنه می بخشد … آخر ز خجالت چه کنم؟
دعا و نیایش
از امام رضا (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «گریزی از سرنوشت نیست، اما دعا برای آنچه پیش آمده و خواهد آمد سودمند است. دعا گاهی به پیشواز گرفتاری می شتابد؛ این دو تا روز قیامت با یکدیگر در کشمکش اند و دعا از تحقق بلاپیشگیری می کند»۷ همچنین حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: «انواع بلا را با دعا دور سازید».۸
نقش دعا در دگرگونی سرنوشت : از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمود: «فقط دعاست که تقدیر و سرنوشت را دگرگون می کند و تنها نیکی است که مایه افزایش عمر می شود».۹ گاهی شخص گناهی مرتکب می شود و به سبب آن از روزی و نعمتی محروم می گردد. بنابراین، دعا در هر حال و زمان، مخصوصا در شب های قدر، منشأ اثر است و در سرنوشت انسان دخالت دارد. به همین دلیل در شب های قدر به آن سفارش اکیدی شده است. امام سجاد(علیه السلام) در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می فرمود و از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبید.
دعا با قلب خاشع : امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه بدنت لرزید و اشکت جاری، و قلبت خاشع شد، بدان که وقت، وقت استجابت دعا است و به هدفت نایل آمده ای».۱۰
اولین اعمال این شب ها غسل است که بهتر است مقارن غروب آفتاب انجام شود. با شست و شوی بدن، مۆمن خود را برای حضور پرنشاط و سالم در مجامع عمومی و ملاقات با اهل ایمان آماده می کند. امام کاظم (علیه السلام) فرموده است: هر کس شب قدر غسل‏ کند و تا طلوع سپیده، شب‏زنده‏دارى کند، از گناهان خود بیرون مى‏رود
قرآن به سرگرفتن
یکی از اعمال شب های قدر، قرآن به سر گرفتن است. مۆمنان روزه دار در ماه خدا، و در خانه خدا، کتاب خدا را، می گشایند و بر سر می گیرند و آن را شفیع خود، قرار می دهند. آن ها به محتوای قرآن می اندیشند، به آغوشش پناه می برند و با آن پیمان مجدد می بندند تا با معارف نورانی اش، همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی سازند.
شب های قدر، شیرین ترین و ارزنده ترین شب های سال است؛ بیاییم در این شب ها به یاد آن چه در سال گذشته انجام داده بیفتیم. اگر کار نیکی کردیم از خداوند تشکر کنیم و توفیق این امور نیک را از او بطلبیم و اگر گناهانی مرتکب شدیم از آن الرحم الراحمین طلب مغفرت کنیم. بیاییم با قلب خاشع به دعا و مناجات با خدای خویش بپردازیم تا انشاءالله دعاهایمان مستجاب شود.
الهی…
با خاطری خسته…
دلی به تو بسته!
دست از غیر تو شسته…
درانتظار رحمتت نشسته ام. میدهی کریمی نمی دهی حکیمی…
می خوانی شاکرم میرانی صابرم…
الهی احوالم چنانست که می دانی واعمالم چنین است که می بینی نه پای گریز دارم ونه زبان ستیز…
الهی مشت خاکی را چه شاید و از او چه برآید و با او چه باید…
دستم بگیر یا الرحم الراحمین .

پی نوشت ها:
۱- ترجمه المراقبات آیه الله ملکی تبریزی، ص ۲۹۵
۲- روضة الواعظین، ص: ۵۵۶٫
۳- همان.
۴- من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۴۲۰٫
۵- سوره مبارکه بقرة، آیه ۲۲۲٫
۶- سوره مبارکه زمر،‌آیه ۵۳٫
۷- تحفة الأولیاء، ج‏۴، ص: ۳۰۷٫
۸- تحف العقول، ص: ۱۷۹٫
۹- الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ص: ۱۴٫
۱۰- أصول الکافی، ج‏۴، ص: ۲۲۸٫