اصطلاحات فقهی از ذابح الی شیوع

واژه و اصطلاح             تعريف و توضيح
ذابح     ذبح كننده. رجوع کنيد به: ذبح
ذبح    رجوع کنيد به: ذبح شرعى
ذبح شرعى     كشتن حيوانِ داراى خونِ جهنده، با رعايت ضوابط شرعى
ذبيحه    حيوانى كه با دستور شرعى ذبح شده باشد.
ذراع    بخشى از دست انسان (از آرنج تا نوك انگشتان)
نوعى واحد اندازه گيرى مسافت، به طول تقريبى 48 سانتى‌متر
ذرّيه    نسل انسان از دختر و پسر
ذَكَر    آلت تناسلى مرد يا حيوان نر / مذكر
ذِكر    هر آنچه انسان را به ياد خدا بياندازد.
ذكر نماز: آنچه در ركوع، سجده، قنوت و...گفته مى‌شود
ذمّه    عهده
بر ذمّه گرفتن: به عهده گرفتن
ذمّى    رجوع کنيد به: كافر ذمّى
ذَهَب    طلا
ذواليد    كسى كه مال را تحت تصرف خود دارد.
ذى    صاحب
ذى حق: صاحب حق
ذى الخيار: كسى كه داراى حق خيار است رجوع کنيد به: خيار
ذى رحم: خويشاوند
ذى اليد: كسى كه مالى را تحت تصرف دارد.
رؤيت هلال    ديدن ماه شب اول
راتب    ثابت، هميشگى
امام راتب: امام جماعت ثابتِ مسجد راتب
راجح     پسنديده، بهتر (در مقابل مرجوح)
راشى    رشوه دهنده. رجوع کنيد به: رشوه
راكد    ساكن
آب راكد: آبى كه جريان ندارد و از زمين نمى‌جوشد؛ مانند آب حوض
راهن    آنكه مالى را نزد ديگرى گرو مى‌گذارد.
ربا    فزونى و زياده
رباى معاملى (معاوضى): معامله‌اى كه در آن دو كالاى هم جنس مكيل يا موزون مبادله مى‌شوند و يك طرف داراى افزوده است. (هم جنس، مكيل، موزون)
رباى قرضى: قرضى است كه در ضمن عقد قرض براى طلبكار، اضافه‌اى شرط شود و يا بر آن توافق شده باشد.
ربائب    جمع ربيبه. رجوع کنيد به: ربيبه
رِبح    منفعت، سود رِبح
رِبح سنه    در آمد انسان در طول سال
ربيبه    دختر همسر از شوهر سابقش
رجحان    برترى
رجعى    رجوع کنيد بهطلاق
رَجْم    سنگسار كردن؛ نوعى مجازات اسلامى كه در آن گناهكار را در خاك مى‌كنند وبر او سنگ مى‌اندازند.
رجوع    بازگشتن
رجوع به كفايت: داشتن شغل يا مال يا راه كسب ديگرى كه پس از بازگشت از حج براى زندگانى به سختى و مشقت نيفتد.
رجوع در عدّه طلاق: هر گونه رفتار و گفتار شوهر با همسرش در مدت عدّه‌ى طلاق رجعى كه نشانه تمايل و علاقه وى به بازگشت به زندگى زناشويى باشد.
رجوع از شهادت: ادّعاى شاهد، مبنى بر دروغ بودن يا اشتباه كردن نسبت به شهادتى كه داده است.
رحم    خويشاوندى. رجوع کنيد به: صله‌ى رحم
جايگاه جنين در شكم مادر
رداء    روپوش، لباس بلندى كه بيشتر اعضاء بدن را مى‌پوشاند؛ مانند عبا
ردى    نامرغوب، پَست
رشد    درجه‌اى از فهم و شعوركه سبب مى‌شود انسان از اتلاف و نابودى مالش جلوگيرى كرده و آن را در راههاى عقلايى مصرف كند و همچنين رشد در ازدواج آن است كه تفاوت‌هاى زن و مرد و مسائل زناشويى را بداند.
رشوه    پرداختن مال به ديگرى براى صدور حكم به نفع او و يا براى تضييع حق ديگران
رشيد    كسى كه به مرحله رشد رسيده باشد. رجوع کنيد به: رشد
رضاعى    خويشاوندى و نسبتى كه از راه شير دادن به وجود مى‌آيد.
رطوبت مشتبهه    رطوبتى كه پاك و يا نجس بودن آن مشكوك است.
رفع ضرورت    بر‌طرف شدن حالت اضطرار و ناچارى
ركن    اساسى‌ترين جزء عبادت كه هر نوع إخلال به آن (و لو سهوى باشد) سبب باطل‌شدن عبادت مى‌شود.
ركوع    يكى از اركان نماز است كه پس از قرائت، نماز‌گزار بايد آنقدر خم شود كه دستهايش به زانو برسد.
رکون    تكيه كردن، پناه بردن، اعتماد كردن
رَمْى    سنگ انداختن به جمره. رجوع کنيد به: جمره
رهن    گرويى و وثيقه‌اى است كه در برابر بدهى (دين) سپرده مى‌شود.
رواتب يوميه    نافله‌هاى نمازهاى يوميه و نماز شب
رواق    مكان‌هايى كه به صورت شبستان از هر چهار طرف، ضريح ائمه (عليهم السلام) را احاطه كرده‌اند.
روز مباهله    24 ذى الحجه الحرام، روزى كه پيغمبر اسلام (صلى الله عليه وآله) و حضرت على (عليه السلام) و فاطمه (عليها السلام) و حسن و حسين (عليهما السلام) از مدينه خارج شدند تا با نصاراى نجران مباهله كنند (يعنى يكديگر را نفرين كنند) كه نصاراى نحران از ترس، از مباهله سر باز زدند.
روضه    محدوده ضريح معصومين (عليهم السلام)
ما بين قبر و منبر حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) در مسجد النبى
ريا    انجام دادن كار خير و عبادت، براى غير خدا و به منظور خودنمايى و كسب شأن و منزلت در بين مردم.
تظاهر به نيكو‌كارى
ريبه    خوف در فساد افتادن
زائد بر مؤونه    ما زاد بر مخارج، آنچه زيادتر از هزينه‌ى زندگى است.
زاد    توشه سفر شامل مواد خوراكى و غيره
الزام    اجبار
قاعده الزام: وادار كردن كافر يا سنّى بر كارى كه مطابق با مذهبشان بوده و به نفع شيعه باشد.
زانى ـ زانيه    كسى كه مرتكب زنا شده است  زنا
زكات    درصد معينى از بعضى اموال (مانند طلا، نقره، گندم، جو و...) كه در صورت رسيدن به حد نصاب بايد در موارد مشخص مصرف شود.
زكات فطره: زكات خاصى كه در روز عيد فطر پرداخت مى‌شود.
زنا    نزديكى نامشروع با جنس مخالف
زنديق    ملحد، كافر
زيديه    طايفه‌اى از شيعه كه معتقد به امامت «زيد» ـ فرزند امام سجاد (عليه السلام)ـ هستند.
زينت    زيور و آرايش
زىّ    پوشش و هيئت و روش
حد و اندازه
ژله    ماده‌اى چسبنده‌ كه براى ساختن چسب و نورد بعضى از ماشين‌هاى چاپ به كار مى‌رود.
خوراكى كه به شكل لرزانك تهيه كنند.
سُؤْرْ    نيم خوردهى آب يا غذا

سادات    جمع سيد. رجوع کنيد به: سيد
سادات علوى: اولاد حضرت على (عليه السلام)
سادات عقيلى: اولاد عقيل بن عبدالمطلب
سادات طباطبايى: اولاد طباطبا (از فرزندان امام حسن مجتبى (عليه السلام)
سادات موسوى: اولاد حضرت موسى بن جعفر (عليه السلام)
سادات حسينى: اولاد سيد الشهداء (عليه السلام)
ساعد    از آرنج تا مچ دست
سال خمسى     يكسال تمام كه از تاريخ شروع به كار يا حصول درآمد، و براى كسانى كه مدت زمانى خمس نپرداخته‌اند، از تاريخ نخستين رسيدگى به حساب اموال آغاز مى‌گردد.
سال شمسى    مدت يك بار حركت انتقالى زمين به دور خورشيد است كه 365 روز و چند ساعت مى‌باشد. (از اول فروردين تا آخر اسفند)
سال قمرى    مدت 12 بار گردش ماه به دور زمين است كه 354 روز و چند ساعت مى‌باشد (از اول محرم تا آخر ذى‌حجه)
سبّ    فحش، نسبت زشت دادن
سبّابه    انگشت اشاره
سبيل الله    راه خدا، هر عمل خالصى كه با آن، قرب به خداوند حاصل شود.
مصالح عموم اسلام و مسلمين؛ مانند ساختن مساجد و مدارس
ستر    پوشش، حجاب، آنچه بدن را بپوشاند.
سجده    پيشانى بر زمين نهادن به منظور عبادت و تعظيم خداوند
سجده نماز: بر زمين گذاردن پيشانى و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها در نماز
سجده سهو: سجده‌اى كه نمازگزار بخاطر اشتباهاتى كه سهواً از او سر زده، بعد از نماز بايد انجام دهد.
سجده شكر:  پيشانى بر زمين نهادن به منظور سپاسگزارى از نعمتهاى خداوند
سجده تلاوت: در قرآن كريم 15 آيه وجود دارد كه به آيات سجده معروف است و در چهار مورد آن، انسان بايد پس از خواندن يا شنيدن آنها بى‌درنگ در برابر عظمت الهى سجده كند و در 11 مورد ديگر مستحب است، اين سجده را سجده تلاوت مى‌نامند.
موارد سجده‌ى واجب در قرآن:
1- جزء 21، سوره‌ سجده، آيه‌ى 15
2- جزء 24، سوره فصّلت، آيه 37
3- جزء 27، سوره نجم، آخرين آيه
4- جزء 30، سوره علق، آخرين آيه
سِحر    جادوگرى، فريفتن ديگران با كارهاى شگفت انگيز
سُحق    هم جنس‌بازى زنان. رجوع کنيد به: مساحقه
سخن چينى    نمامى، خبركشى و اختلاف انداختن
سُدْس    يك ششم
سر قفلى    مالى است كه در ازاى حق يا تسلط مال به فروشنده پرداخت مى‌گردد.
سرقت    دزدى
سِرگين    مدفوع حيوانات
سَعْى    هفت بار رفت و برگشت در فاصله بين دو كوه صفا و مروه كه شروع آن از صفا و پايان آن مروه است.
سفاهت    بيخردى و سبكى عقل، عدم توانايى حفظ و اداره اموال شخصى
سفته    سندى تجارى است كه صادر كننده‌ى آن تعهد مى‌كند مبلغ معينى را در موعد مقرر يا هنگام مطالبه حامل سفته پرداخت كند.
سفر    سفر شرعى: سفرى با شرائط خاص كه در آن، نمازهاى چهار ركعتى را بايد دو ركعتى خواند.
سفر معصيت: سفرى كه فى نفسه حرام باشد (مانند سفر زن بدون اجازه شوهر) و يا به قصد معصيت انجام گيرد (مانند سفر براى شرب خمر)
سَفيه    كسى كه قدرت نگهدارى مال خويش را ندارد و سرمايه‌اش را در كارهاى بيهوده مصرف مى‌كند.
سقط شده    جنين نارس يا مرده كه قبل از موعد تولد از رحم خارج شده است.
سقى    آب دادن، آبيارى نمودن
سَلَس بول    نوعى بيمارى كه شخص را از نگهدارى ادرار عاجز مى‌كند.
سَلَف ـ سَلَم     پيش خريد، معامله‌اى كه بهاى جنس را از قبل مى‌‌‌‌پردازند و جنس را بعداً تحويل مى‌گيرند.
سماع    شنيدن (غير ارادى)
سنّت    آنچه از معصوم صادر شده باشد. (گفتار، رفتار و تقرير معصوم)
سهل    آسان
سهم    بهره و نصيب، حصّه
سهم الارث: نصيب هر كدام از ورثه از اموال ميت
سهم الشركه: نصيب و بهره هر كدام از شركاء شركت
سهم امام: نيمى از خمس كه بايد امام يا نائب او در مصالح اسلام و مسلمين مصرف كند.
سهم الارث    رجوع کنيد به: حق الارث
سوء ظن    گمان بد
سوبسيد    يارانه، آنچه را كه دولت به بعضى از مراكز توليدى براى كاهش قيمت محصول و به جهت رفاه عمومى، مى‌پردازد.
سُوَر عزائم    سوره‌هايى از قرآن كه داراى سجده واجب هستند. رجوع کنيد به: سجده تلاوت
سيد    آنكه منسوب به هاشم (جد پيامبر«صلى الله عليه وآله») باشد كه شامل فرزندان عباس، جعفر، ابوطالب، ابولهب، حارث و عبدالله مى‌شود.
شؤون    جايگاه اجتماعى فرد
شؤون عرفى: جايگاه اجتماعى فرد در نظر عرف
شاخص    نمودار
ميله و مانند آن كه براى تعيين وقت ظهر در زمين نصب مى‌كنند.
شاذّ    نادر
شاذِروان    بخش پائينى ديوار كعبه
شارب    سبيل، موى بالاى لب
شارع عام    محل عبور و مرور مردم
شارع مقدس    بنيان‌گذار شريعت (خدا و پيامبر اكرم «صلى الله عليه وآله وسلم»)
شاكى    كسى كه از دست ديگرى به يكى از مقامات رسمى شكايت مى‌كند.
شاهد    گواه
شبهه    اشتباه، شك و ترديد در امرى
شتم    نسبت ناروا، فحش
شرائط ذمّه    شرائطى كه اگر اهل كتاب در بلاد مسلمين به آنها عمل كنند، جان و مالشان در پناه حكومت اسلامى مصون است.
شرط ابتدائى    تعهدى كه در ضمن عقد نباشد و شخص بطور يكطرفه خود را به آن ملزم كند.
شرط فعل يا ترك    شرطى است كه به موجب آن، مشروط عليه متعهد به انجام يا ترك عملى شود.
شرط نتيجه    شرطى كه در آن، حصول نتيجه يك اعتبار مانند وكالت يا مالكيت تعهد شده است.
شركت    مالك شدن چند نفر، نسبت به يك چيز به صورت مشاع
شعبده    تردستى، چشم‌بندى. رجوع کنيد به: شعبده بازى
شعبده بازى     عملى كه در اثر حركات سريع دست؛ بيننده به اشتباه مى‌ا‌فتد.

شفعه    نوعى حق فسخ براى شريك است؛ در صورتى كه شريكِ ديگر بدون اجازه، سهم خود را از مال مشترك بفروشد.
شفيع    شريك
صاحب حق شُفعه
شك در بقاء    شك در استمرار يك امر؛ مانند اينكه شك دارد وضويى كه گرفته، باطل است يا نه؟
شك در حدوث    شك در انجام كارى در گذشته؛ مانند اينكه شك دارد وضو گرفته است يا نه؟
شك در موضوع    رجوع کنيد به: شبهه موضوعيه
شهادت    كشته شدن در راه خدا
گواهى دادن
شهادتين    شهادت به يگانگى الله و رسالت رسول الله «صلى الله عليه وآله وسلم»
شهرت    مشهور شدن
شبهه    شبهه محصوره: شبهه‌اى كه موارد مشكوك در آن اندك باشد و بتوان از همه آنها اجتناب كرد.
شبهه غير محصوره: شبهه‌اى كه موارد مشكوك در آن زياد باشد به حدّى كه عرف به احتمال خطر در آن اعتنا نكند.
شبهه موضوعيه: شبهه‌اى كه در موضوع يك حكم ايجاد مى‌شود مانند اينكه مى‌دانيم شراب حرام است اما نمى‌دانيم اين ليوان، آب است يا شراب
شبهه حكميه: شبهه‌اى كه در حكم شرعى ايجاد مى‌شود؛ مانند اينكه ندانيم دعا كردن در هنگام رؤيت هلال واجب است يا نه؟
شبهه مصداقيه: شبهه‌اى‌كه ناشى از جهل به مصداق باشد مانند اين كه اكرام عالم واجب است و نمى‌دانيم زيد عالم است يا نه.
شبهه مفهوميه: شبهه‌اى كه ناشى از جهل به مفهوم است مانند اين كه نمى‌دانيم معناى غنا چيست.
شهرت فتوايى    مشهور بودن فتواى فقها در يك مسأله معين
شهوت    خواهش نفس، ميل جنسى
شهيد    كسى كه در جهاد به همراه امام معصوم (عليه السلام) يا نايبش، در حين درگيرى و نبرد كشته شود.
شَوط    يك بار گردش به دور كعبه يا رفتن بين صفا و مروه
شياف    داروى جامدى كه در مقعد گذارند.
شير بهاء    مالى كه شوهر در موقع عقد ازدواج (علاوه بر مهر) به اولياى زن پرداخت مى‌كند.
شير كامل    شير خوردن طفل با شرايط خاص كه موجب محرم شدن است.
شيعه    كسانى كه معتقد به امامت و خلافت بلافصل حضرت على (عليه السلام) هستند.
شيوع    رواج يافتن، پراكنده شدن