آیا در مقاله "هفت آسمان"، ترتیبی که برای قرآن آورده، صحیح است؟

پرسش:

درسايتي به سيرنزولي آيات ازسوره بروج آغازشده و درسوره بقره خاتمه يافته بود بر خوردم كه ازسال اول بعثت آيات هفت آسمان را به ترتيب نزول وحي آورده بود آيا ترتيبي كه ايشان در سايت خود گذاشته صحيح است ؟

پاسخ:

پرسشگر عزیز سلام خدا بر شما

سير نزولي كه در مقاله «هفت آسمان» بيان شده، بر اساس فهرست نزول پيشنهادي خود مهندس بازرگان در كتاب «سير تحول قرآن» مي باشد اما با ترتيبي كه آيت الله معرفت (از علماي علوم قرآني قرن معاصر) در كتاب «التمهيد في علوم القرآن» ارائه داده اند ،مطابق به نظر نمي رسد . مواردي كه گوياي اين عدم مطابقت مي باشد ،به سمع و نظر شما مي رسد.
1. در مقاله هفت آسمان، بحث سپر سخت كه به استناد آيه اي از سوره نبأ مطرح شده، بر بحث عملكرد آسمان ها مقدم شده ،در حالي كه سوره نبأ از لحاظ ترتيب نزول سوره 80 مي باشد . سوره حجر و صافات كه بحث عملكرد به آن استناد داده شده ،از لحاظ ترتيب نزول سوره هاي 54 و 56 مي باشد.
2. بحث انتقاد از عدم توجه بر بحث يكپارچگي آسمان مقدم شده ،در حالي كه سوره ق بر سوره نوح از حيث ترتيب نزول مقدم است ، زيرا سوره ق سوره 34 و سوره نوح سوره 71 مي باشد.
3. در بحث مصداق بركت بودن آسمان با اين كه آيه اي كه به آن استناد شده، در سوره اي قرار دارد كه از حيث ترتيب نزول سوره 42 است اما از مباحث قبلي موخر آمده است.
4. در بحث تسبيح آسمان هم آيه اي كه به آن استناد شده، در سوره إسراء قرار دارد . سوره إسراء از حيث ترتيب نزول سوره 50 مي باشد. بنابراين بايد بر برخي از مباحث قبلي مقدم مي شد.
 5. در دو بحث آخر (بحث هفت آسمان در ارتباط با هفت قشر زمين و بحث آفرين به بنّاي آسمان) جملات متناقضي به چشم مي خورد ،چون در بحث «هفت آسمان در اراتباط با هفت قشر زمين» نوشته شده:
« آيه فوق[ آيه 12 سوره طلاق] كه در سال هفتم بعثت (بيستم بعثت) نازل شده است، به نظر مي‌رسد آخرين آيه‌اي باشد كه با پيوند دادن ميان هفت آسمان يا زمين، موضوع را خاتمه داده است. »
 از سوي ديگر در بحث آفرين به بناي آسمان هم نوشته شده:
« آخرين آيه اي كه در ارتباط با موضوع جلب توّجه مي كند، آيه 22 سوره بقره است كه از "بِناي آسمان" به عنوان "آيه" اي براي عبادت خداي يكتا ياد مي كند.»
همچنين سوره طلاق كه از لحاظ ترتيب نزول سوره 99 مي باشد، بر سوره بقره كه سوره 87 مي باشد، مقدم شده ؛بحث بناي آسمان تنها در سوره بقره مطرح نشده، بلكه قبل از نزول سوره بقره در آيه 64 سوره غافر كه از لحاظ ترتيب نزول سوره 60 و از سوره هاي مكي مي باشد نيز مطرح شده است . اين گونه نيست كه موضوع  بناي آسمان صرفا در آخرين آيات قرآن مطرح شده باشد.
اين موارد از جمله موارد عدم تطابق سير نزول اين مقاله با سير نزول بيان شده آيت الله معرفت است.
 صحت سير نزول مقاله مذکور يا عدم صحت آن بستگي به پذيرش مبناي سير نزول سوره ها و آيات دارد . اگر نظر آيت الله معرفت را بپذيريم، اشكالات مذكور به سير مذكور وارد مي شود.
براي دريافت فهرست تفصيلي سير نزول سوره ها و بحث هايي كه درباره ارائه سير نزول وجود دارد ،مي توانيد به جلد اول كتاب« التمهيد في علوم القرآن» نوشته آيت الله معرفت مراجعه نماييد.