آداب مسافرت از نظر اسلام چیست؟

نکاتی درباره‎ سفر و برخی آداب آن با نگاهی به منابع اسلامی تقدیم می‎شود :

دعای مسافر مستجاب است
مسافرت اهمیت بسیار زیادی دارد و مسافر دارای ارزش و مقام بالایی است. شاهد این مدّعا روایتی منسوب به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله است که فرموده‎اند : سه دعا بی‎تردید مستجاب است. دعای مظلوم، دعای مسافر و دعای پدر برای فرزندش. (مفاتیح الحیاة، ص ۱۷۷)

سفر آغشته به گناه محکوم است
کمتر کسی است که از پیامک‎های تبلیغاتی در امام باشد. در این میان برخی پیامک‎ها حاکی از تورهای مسافرتی به نقاطی بخصوص در خارج از کشور است که به گناه و فساد شهره‎اند. مناسب است انسان مسلمان، سفر را مایه عبرت و افزایش معنویت خود در پی تجدید نشاط و ایجاد آمادگی بیشتر برای عبادت قرار دهد نه اینکه سفر را مایه ارتکاب گناهان یا غوطه‎ورشدن در دریای گناهان قرار دهد. در روایتی منسوب به امیرالمؤمنین علی علیه‎السلام می‎خوانیم : شخص نباید به سفری برود که در آن بر دین و نمازش هراسان است. (مفاتیح الحیاة، ص۱۷۷) در این روایت، خوف به خطرافتادن دین مورد تأکید واقع شده و حالا اگر یقین داشته باشیم که با سفر به یک منطقه در معرض گناهان هستیم باید چه تصمیمی گرفت؟!

آغاز سفر با نام خدا
سفر باید با (بسم الله الرحمن الرحیم) گفتن، صدقه و قرائت آیةالکرسی آغاز شود. از امام صادق علیه‎السلام نقل شده که فرموده‎اند : کسی که آیةالکرسی را هر شب در سفر بخواند سالم بماند و نیز سالم بماند آنچه با اوست. (مفاتیح الجنان، ص ۵۲۲) همچنین آن امام عزیز فرموده‎اند: سفرت را با صدقه آغاز کن و آیة الکرسی بخوان. (مفاتیح الحیاة، ص ۱۷۸)

روزهای بهتر برای مسافرت
در روایات برخی روزها بیشتر برای مسافرت توصیه‎ شده‎اند. از آن جمله آنطور که در مفاتیح‌الجنان آمده روزهای شنبه، سه‌شنبه و پنج‌شنبه برای مسافرت مناسب‌تر دانسته و از مسافرت در روزهای دوشنبه، چهارشنبه و پیش از ظهر جمعه نهی شده است. از امام صادق علیه‎السلام نقل است که فرموده‌اند: مسافر، روز شنبه مسافرت کند چرا که اگر سنگی در روز شنبه از کوهی فروغلتد، خدای سبحان آن را به جایش بازگرداند. (مفاتیح الحیاة، ص۱۷۹)

مراقبت بر نماز در سفر
برخی اوقات مسافرت بهانه‎ای برای غفلت از نماز واجب اول وقت می‎شود که علاوه بر روایتی که پیش از این در لزوم توجه به نماز ذکر شد باید دانست نماز اهمیتی بسیار زیاد دارد و در سفر نباید از آن غفلت نمود. از امام صادق علیه السلام روایتی نقل شده که فرموده‎اند : نماز فریضه بهتر است از بیست حج و یک حج بهتر است از خانه‎ای که پر از طلا باشد و آن طلاها را تصدق دهند تا تمام شود. (مفاتیح الجنان، ص ۵۲۴)

فایده تربت امام حسین علیه‎السلام
شایسته است مسافر قدری تربت امام حسین علیه‎السلام با خود بردارد و در وقت همراه بردن تربت آن امام عزیز بگوید : اللهم هذه طینةُ قبر الحسین علیه السلام ولیِّکَ وَ ابن ولیِّک اِتّخَذتُها حِرزاً لِما اَخافُ وَ ما لا اَخاف. خدایا این خاک قبر امام حسین علیه السلام است که ولیّ تو است و پسر ولیّ تو است، آن را برگرفتم تا پناهم باشد از آنچه می‎ترسم و آنچه نمی‎ترسم. (مفاتیح‌الجنان، ص ۵۲۱)

توجه به هزینه مسافرت
برابر روایتی منسوب به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله مناسب است هزینه سفر پیش از سفر جدا و تقسیم آن بین همسفران مشخص شود تا مایه ‎آرامش‎خاطر و حسن خُلق آنها باشد. (مفاتیح‎الحیاة، ص ۱۸۱)
از سویی مسافر باید به لحاظ اقتصادی با فردی هم‎سفر شود که نسبتاً با او در یک سطح باشد. از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرموده‎اند: همسفرانی برگزینید که دخل و خرجشان با شما همسانی داشته باشد تا خوار نشوید. در روایتی دیگر از امام باقر علیه السلام می‎خوانیم: با همسطح خود همسفر شو زیرا سفر با کسی که هزینه تو را می‎دهد مایه خواری مؤمن است. (مفاتیح الحیاة، ص۱۸۲)

سوغات و هدیه سفر
در روایتی از امام صادق علیه السلام می‎خوانیم : هنگام بازگشت از سفر برای خانواده خود سوغات بیاورید، هرچند قطعه سنگی باشد.(مفاتیح الحیاة، ص۱۸۳)
البته باید مراقب بود که خرید سوغات بخصوص در سفرهای زیارتی جنبه غالب سفر نباشد و به تجملات و گران‎خریدن اجناس منجر نشود.

مدیر و سرپرست تعیین کنید
زمانی که چند نفر با هم به سفر می‎روند مناسب است سرپرستی از میان خود تعیین کنند. در روایتی منسوب به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می‎خوانیم : هرگاه سه نفر با هم به مسافرت می‎روند یکی را امیر و سرپرست خود کنند. (مفاتیح‎الحیاة، ص۱۸۴)

خوش اخلاق باشید
یکی از مهم‎ترین مسائلی که در سفرها سفارش شده مدارا با همسفران و خوش‎اخلاقی است. این موضوع آنقدر مهم است که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود : کسی که با همسفر خود بیشتر مدارا کند پاداشش بیشتر و نزد خدای سبحان محبوب‎تر است. (مفاتیح‎الحیاة، ص۱۸۴)
مرحوم قمی (رحمة الله تعالی علیه) نیز در صفحه ۵۲۳ مفاتیح الجنان یکی از آداب سفر را اینگونه بیان نموده است : سزاوار است مسافر اخلاق خود را نیکو کند و حلم را زینت خود نماید.
برای سفر آداب دیگری هم در منابع اسلامی ذکر شده لیکن به همین میزان بسنده می‎کنیم.
خوب است همانطور که برای رفتن به سفرهای نوروزی برنامه‎ریزی می‎کنیم و به فکر مسکن و هتل و نحوه‎ نقل مکان و غیره هستیم، دغدغه سفر آخرت که سفری بی‎بازگشت به مقصد ابدیّت است داشته باشیم و بهترین توشه را برای این سفر حتمی و بسیار مهم تا دیرنشده آماده کنیم. این توشه به بیان قرآن کریم، تقوی یعنی انجام واجبات و پرهیز از گناهان و محرمّات است. (فانّ خیرَ الزّاد التقوی : همانا بهترین توشه، پرهیزکاری است. سوره مبارکه بقره، آیه ۱۹۷)