آشنایی با فرقه قدریه
پرسش:
سلام
فرقه قدریه دارای چه افکاری می باشند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
عرض کنم که در احاديث ، قدريه از سوى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليه السلام ، سخت مورد مذمت قرار گرفته اند و آنان را محبوس امت خوانده اند.(1) از سوى ديگر، در همين احاديث قدريه بر دو گروه مختلف اطلاق شده است : گاه بر معتقدين به قضا و قدر الهى در افعال انسان و گاه بر منكرين قضا و قدر الهى در افعال انسان يا قائلين به قدرت و اختيار مطلق انسان در افعالش .(2) اين مساءله باعث شده است كه هر دو گروه مذكور ديگرى را قدريه بخوانند و احاديث وارد شده را ناظر به مخالفان خود بدانند.(3) به نظر مى رسد كه در آغاز واژه قدريه بيشتر بر طرفداران قدر الهى اطلاق مى شده است اما رفته رفته اين اسم درباره منكران قدر الهى رواج يافت . از اين رو، در كتابهاى مذاهب و فرق نيز به همين معناى دوم به كار رفته است و امروزه نيز وقتى قدريه گفته مى شود همين مذهب و فرقه به ذهن متبادر مى شود. بنابراين سبب اختلاف روايات در مفهوم قدريه همين تحول معنايى آن در طول قرون اوليه بوده است . به هر حال ، در كتاب حاضر نيز قدريه به معناى دوم ، يعنى منكران قدر و طرفداران آزادى مطلق انسان (مفوضه ) اطلاق مى گردد.
مفوضه به طرفداران تفويض گفته مى شود. تفويض در لغت به معناى واگذار كردن امرى به ديگرى و حاكم كردن او در آن كار است . اما در اينجا تفويض به اين معناست كه خداوند قدرت انجام كارها را به انسان واگذار كرده و خود را از اين قدرت كنار كشيده است به گونه اى كه بر افعال انسان و قادر نيست و تقدير الهى شامل افعال اختيارى انسان نمى شود.
در كتابهاى فرق و مذاهب ، اصطلاح قدريه يا مفوضه را به دو گروه اطلاق كرده اند. يكى معتزله و ديگرى اسلاف معتزله يعنى قدريه نخستين . عقايد معتزله در اين باره در فصل مربوط به معتزله بررسى خواهد شد و در اينجا تنها به قدريه نخستين مى پردازيم .
قدريه نخستين همان مرجئه قدريه هستند كه يكى از فرقه هاى مرجئه به شمار مى روند. اينان دو اعتقاد مهم داشته اند: يكى اعتقاد به ارجاء و ديگرى اعتقاد به تفويض و نفى تقدير الهى در افعال انسان . غيلان دمشقى ، محمد بن شبيب ، ابى شمر، صالحى و خالدى جزو اين فرقه ذكر شده اند.(4)
در ميان قدريه ، معبد جهنى و غيلان دمشقى از ديگران مهمترند و اين دو به عنوان نخستين كسانى كه اعتقاد به قدر را مطرح كرده اند نام برده مى شوند.(5) غيلان دمشقى پيشواى قدريه شام و معبد جهنى قدريه بصره را رهبرى مى كرد. نقل شده است كه معبد جهنى عقيده قدر را از يك مسيحى به نام ابو يونس سنسويه اسوارى اخذ كرد و غيلان دمشقى اعتقاد به قدر را از معبد گرفت .(6) اكثر مستشرقان با توجه به اينكه يكى از مراكز قدريه ، شام و دمشق بوده است و فيلسوفان نصرانى و يونانى در آنجا حضور داشته اند، بر آن اند كه قدريه اعتقاد خويش را از متكلمان نصرانى يا فيلسوفان يونانى گرفته اند. براى مثال گفته اند غيلان آراء خود را از كتاب ينبوع الحكمة يوحناى دمشقى اخذ كرده است . اما برخى ديگر چون مونتگمرى وات در اين باره ترديد كرده اند زيرا كتابهاى يوحناى دمشقى بيست تا سى سال پس از آغاز نزاع غيلان و جعد بن درهم پيرامون جبر و اختيار بوده است .(7) به نظر مى رسد كه در فرهنگ دينى و سياسى مسلمين به اندازه كافى مى توان ريشه ها و انگيزه هايى براى طرح مساءله جبر و اختيار يافت و نيازى به جستجو در ريشه هاى بيرونى و بيگانه ندارد. براى مثال در قرآن كريم آيات متعددى هدايت را به خداى متعال نسبت مى دهد و از سوى ديگر آيات ديگرى وجود دارد كه اختيار انسان و شكل موضع گيرى او را در سعادت خويش مورد تاءكيد قرار مى دهد. طبيعى است كه مسلمانان با قرائت چنين آياتى اين پرسش را مطرح كنند كه اگر هدايت به دست خداست ، پس نقش آدمى در اين ميان چيست . گرچه خود قرآن در برخى آيات و نيز احاديث به اين سوال پاسخ داده است .(8) از سوى ديگر چنان كه اشاره شد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تولد قدريه را پيش بينى كرده بودند. از همه مهمتر اينكه معاويه براى اينكه حكومت خويش را توجيه كند آن را به قضا و قدر حتمى خدا نسبت مى داد و كارهاى خويش را خواست خدا مى خواند. بنابراين طبيعى است كه مخالفان ظلم و جور اموى كه قدريان نخستين نيز از آنها بودند، براى مقابله با امويان قضا و قدر الهى را لااقل به گونه اى كه معاويه و امويان آن را تفسير مى كردند و لازمه تقدير الهى را مجبور بودن انسان مى دانستند، منكر شوند.
مساءله مهم درباره قدريان نخستين كه در راءس آنها غيلان و معبد قرار داشتند اين است كه آيا آنان هر گونه تقدير الهى در اعمال انسان را انكار مى كردند يا اينكه آن گونه تقديرى را كه جايى براى آزادى و اختيار انسان باقى نمى گذارد و به جبر مى انجامد، منكر بودند. مهمترين سندى كه درباره آراى قدريه باقى مانده است ، نامه غيلان به عمر بن عبدالعزيز خليفه اموى است . آن قسمت از نامه كه به عقيده قدر مربوط مى شود چنين است :
اى عمر! آيا ديده اى كه حكيمى از ساخته و كرده خود عيب جويى كند يا چيزى معيوب بسازد؟ يا كسى را به خاطر كارى كه فرمان و قضاى او بدان تعلق گرفته عذاب كند يا به چيزى فرمان دهد كه مستوجب عذاب اوست ؟ آيا هدايت گرى را ديده اى كه به هدايت دعوت كند و سپس مردم را از هدايت گمراه سازد؟ آيا مهربانى را يافته اى كه بندگان را بيش از توانشان تكليف كند يا به خاطر انجام طاعتى عذاب دهد؟ آيا دادگرى يافته اى كه مردم را بر ظلم و تظالم وادار كند؟ و آيا راستگويى ديده اى كه مردم را به كذب و تكاذب ميان خود وادار نمايد؟(9)
آنچه از اين نامه مى توان استفاده كرد نفى جبر و اثبات آزادى و اختيار انسان بر اساس عدل و حكمت الهى و حسن و قبح عقلى است و به هيچ وجه نمى توان نفى قضا و قدر الهى و اثبات تفويض را به آن نسبت داد. در اين نامه ، غيلان مى كوشد تا لوازم نظريه جبر را نشان دهد و هر جمله از فقره مذكور يكى از نتايج نظريه جبر و قضا و قدر حتمى خدا به گونه اى كه آزادى انسان سلب گردد، مى باشد.
نقل شده است كه غيلان شاگرد حسن بن محمد حنيفه بوده و معبد جهنى از ابن عباس حديث آموخته است .(10) مى دانيم كه محمد حنيفه - فرزند امام على عليه السلام - و ابن عباس ، هر دو از دانش آموختگان مكتب امام على عليه السلام بوده اند و همين امر اين گمان را كه غيلان و معبد به پيروى از استادان خويش تنها عقيده جبر را انكار مى كردند، تقويت مى كند.
از سوى ديگر، غيلان و معبد جهنى هر دو از مخالفان سرسخت بنى اميه بودند و عليه كارهاى ظالمانه آنان و نيز ترويج نظريه جبر توسط آنها تبليغ مى كردند و به همين جهت توسط خلفاى بنى اميه شكنجه و سپس كشته شدند. قاضى عبدالجبار از استادش ابوعلى جبانى نقل مى كند كه افرادى چون غيلان به دليل مبارزه با جبر توسط بنى اميه كشته شدند.(11)
شواهد فوق مى تواند اين نظر را تاءييد كند كه قدريه نخستين تنها مخالف جبر بودند و نه منكر هر گونه قضا و قدر الهى . اما از سوى ديگر، در كتابهاى فرق و مذاهب عقايدى به آنها نسبت داده شده است كه بيانگر اعتقاد به تفويض و نفى تقدير الهى است .
براى نمونه ، نقل شده است كه معبد جهنى گفته است : ((لا قدر و الامر اءنف )) (12) يعنى تقديرى در كار نيست و كارها از ابتداست ؛ يعنى چيزى از قبل توسط خدا معين نشده است .
شهرستانى از جمله آراى ابوشمر، يكى از قدريه نخستين ، را انتساب تقدير خير و شر به انسان و نفى هر گونه تقدير الهى در اين باره مى داند.(13)
اما بايد توجه داشت كه نويسندگان اين كتابها معمولا از اصحاب حديث و اشاعره هستند و اينان خود به گونه اى طرفدار نظريه جبر مى باشند و طبيعى است كه اثبات اختيار رامساوى انكار قدر بدانند. از اين رو نمى توان به گزارشهاى آنان درباره مخالفانشان كاملا اطمينان پيدا كرد. به هر حال درباره قدريه نخستين سه احتمال وجود دارد:
1.آنان صرفا منكر جبر بودند و اگر قضا و قدر را انكار مى كردند، آن گونه قضا و قدرى را كه به نفى آزادى و اثبات جبر بيانجامد، منكر بودند.
2.هدف اصلى اين گروه مبارزه با بنى اميه و عقيده جبر و اثبات آزادى انسان بود اما چون نمى توانستند ميان آزادى انسان و تقدير الهى جمع كنند، تقدير الهى را منكر مى شدند.
3.اساسا اين فرقه درصدد نفى قضا و قدر الهى بودند و اثبات آزادى از فروع نفى قدر مى باشد.
به نظر مى رسد درجه احتمال سه فرضيه بالا، به همان ترتيبى است كه درج شده ؛ يعنى ، به نظر مى رسد فرضيه اول بيشتر با شواهد تاريخى و مستندات علمى هماهنگ است و فرضيه اخير نادرست است و با قراين ناسازگار است مى باشد.(14)
مفوضه به طرفداران تفويض گفته مى شود. تفويض در لغت به معناى واگذار كردن امرى به ديگرى و حاكم كردن او در آن كار است . اما در اينجا تفويض به اين معناست كه خداوند قدرت انجام كارها را به انسان واگذار كرده و خود را از اين قدرت كنار كشيده است به گونه اى كه بر افعال انسان و قادر نيست و تقدير الهى شامل افعال اختيارى انسان نمى شود.
در كتابهاى فرق و مذاهب ، اصطلاح قدريه يا مفوضه را به دو گروه اطلاق كرده اند. يكى معتزله و ديگرى اسلاف معتزله يعنى قدريه نخستين . عقايد معتزله در اين باره در فصل مربوط به معتزله بررسى خواهد شد و در اينجا تنها به قدريه نخستين مى پردازيم .
قدريه نخستين همان مرجئه قدريه هستند كه يكى از فرقه هاى مرجئه به شمار مى روند. اينان دو اعتقاد مهم داشته اند: يكى اعتقاد به ارجاء و ديگرى اعتقاد به تفويض و نفى تقدير الهى در افعال انسان . غيلان دمشقى ، محمد بن شبيب ، ابى شمر، صالحى و خالدى جزو اين فرقه ذكر شده اند.(4)
در ميان قدريه ، معبد جهنى و غيلان دمشقى از ديگران مهمترند و اين دو به عنوان نخستين كسانى كه اعتقاد به قدر را مطرح كرده اند نام برده مى شوند.(5) غيلان دمشقى پيشواى قدريه شام و معبد جهنى قدريه بصره را رهبرى مى كرد. نقل شده است كه معبد جهنى عقيده قدر را از يك مسيحى به نام ابو يونس سنسويه اسوارى اخذ كرد و غيلان دمشقى اعتقاد به قدر را از معبد گرفت .(6) اكثر مستشرقان با توجه به اينكه يكى از مراكز قدريه ، شام و دمشق بوده است و فيلسوفان نصرانى و يونانى در آنجا حضور داشته اند، بر آن اند كه قدريه اعتقاد خويش را از متكلمان نصرانى يا فيلسوفان يونانى گرفته اند. براى مثال گفته اند غيلان آراء خود را از كتاب ينبوع الحكمة يوحناى دمشقى اخذ كرده است . اما برخى ديگر چون مونتگمرى وات در اين باره ترديد كرده اند زيرا كتابهاى يوحناى دمشقى بيست تا سى سال پس از آغاز نزاع غيلان و جعد بن درهم پيرامون جبر و اختيار بوده است .(7) به نظر مى رسد كه در فرهنگ دينى و سياسى مسلمين به اندازه كافى مى توان ريشه ها و انگيزه هايى براى طرح مساءله جبر و اختيار يافت و نيازى به جستجو در ريشه هاى بيرونى و بيگانه ندارد. براى مثال در قرآن كريم آيات متعددى هدايت را به خداى متعال نسبت مى دهد و از سوى ديگر آيات ديگرى وجود دارد كه اختيار انسان و شكل موضع گيرى او را در سعادت خويش مورد تاءكيد قرار مى دهد. طبيعى است كه مسلمانان با قرائت چنين آياتى اين پرسش را مطرح كنند كه اگر هدايت به دست خداست ، پس نقش آدمى در اين ميان چيست . گرچه خود قرآن در برخى آيات و نيز احاديث به اين سوال پاسخ داده است .(8) از سوى ديگر چنان كه اشاره شد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تولد قدريه را پيش بينى كرده بودند. از همه مهمتر اينكه معاويه براى اينكه حكومت خويش را توجيه كند آن را به قضا و قدر حتمى خدا نسبت مى داد و كارهاى خويش را خواست خدا مى خواند. بنابراين طبيعى است كه مخالفان ظلم و جور اموى كه قدريان نخستين نيز از آنها بودند، براى مقابله با امويان قضا و قدر الهى را لااقل به گونه اى كه معاويه و امويان آن را تفسير مى كردند و لازمه تقدير الهى را مجبور بودن انسان مى دانستند، منكر شوند.
مساءله مهم درباره قدريان نخستين كه در راءس آنها غيلان و معبد قرار داشتند اين است كه آيا آنان هر گونه تقدير الهى در اعمال انسان را انكار مى كردند يا اينكه آن گونه تقديرى را كه جايى براى آزادى و اختيار انسان باقى نمى گذارد و به جبر مى انجامد، منكر بودند. مهمترين سندى كه درباره آراى قدريه باقى مانده است ، نامه غيلان به عمر بن عبدالعزيز خليفه اموى است . آن قسمت از نامه كه به عقيده قدر مربوط مى شود چنين است :
اى عمر! آيا ديده اى كه حكيمى از ساخته و كرده خود عيب جويى كند يا چيزى معيوب بسازد؟ يا كسى را به خاطر كارى كه فرمان و قضاى او بدان تعلق گرفته عذاب كند يا به چيزى فرمان دهد كه مستوجب عذاب اوست ؟ آيا هدايت گرى را ديده اى كه به هدايت دعوت كند و سپس مردم را از هدايت گمراه سازد؟ آيا مهربانى را يافته اى كه بندگان را بيش از توانشان تكليف كند يا به خاطر انجام طاعتى عذاب دهد؟ آيا دادگرى يافته اى كه مردم را بر ظلم و تظالم وادار كند؟ و آيا راستگويى ديده اى كه مردم را به كذب و تكاذب ميان خود وادار نمايد؟(9)
آنچه از اين نامه مى توان استفاده كرد نفى جبر و اثبات آزادى و اختيار انسان بر اساس عدل و حكمت الهى و حسن و قبح عقلى است و به هيچ وجه نمى توان نفى قضا و قدر الهى و اثبات تفويض را به آن نسبت داد. در اين نامه ، غيلان مى كوشد تا لوازم نظريه جبر را نشان دهد و هر جمله از فقره مذكور يكى از نتايج نظريه جبر و قضا و قدر حتمى خدا به گونه اى كه آزادى انسان سلب گردد، مى باشد.
نقل شده است كه غيلان شاگرد حسن بن محمد حنيفه بوده و معبد جهنى از ابن عباس حديث آموخته است .(10) مى دانيم كه محمد حنيفه - فرزند امام على عليه السلام - و ابن عباس ، هر دو از دانش آموختگان مكتب امام على عليه السلام بوده اند و همين امر اين گمان را كه غيلان و معبد به پيروى از استادان خويش تنها عقيده جبر را انكار مى كردند، تقويت مى كند.
از سوى ديگر، غيلان و معبد جهنى هر دو از مخالفان سرسخت بنى اميه بودند و عليه كارهاى ظالمانه آنان و نيز ترويج نظريه جبر توسط آنها تبليغ مى كردند و به همين جهت توسط خلفاى بنى اميه شكنجه و سپس كشته شدند. قاضى عبدالجبار از استادش ابوعلى جبانى نقل مى كند كه افرادى چون غيلان به دليل مبارزه با جبر توسط بنى اميه كشته شدند.(11)
شواهد فوق مى تواند اين نظر را تاءييد كند كه قدريه نخستين تنها مخالف جبر بودند و نه منكر هر گونه قضا و قدر الهى . اما از سوى ديگر، در كتابهاى فرق و مذاهب عقايدى به آنها نسبت داده شده است كه بيانگر اعتقاد به تفويض و نفى تقدير الهى است .
براى نمونه ، نقل شده است كه معبد جهنى گفته است : ((لا قدر و الامر اءنف )) (12) يعنى تقديرى در كار نيست و كارها از ابتداست ؛ يعنى چيزى از قبل توسط خدا معين نشده است .
شهرستانى از جمله آراى ابوشمر، يكى از قدريه نخستين ، را انتساب تقدير خير و شر به انسان و نفى هر گونه تقدير الهى در اين باره مى داند.(13)
اما بايد توجه داشت كه نويسندگان اين كتابها معمولا از اصحاب حديث و اشاعره هستند و اينان خود به گونه اى طرفدار نظريه جبر مى باشند و طبيعى است كه اثبات اختيار رامساوى انكار قدر بدانند. از اين رو نمى توان به گزارشهاى آنان درباره مخالفانشان كاملا اطمينان پيدا كرد. به هر حال درباره قدريه نخستين سه احتمال وجود دارد:
1.آنان صرفا منكر جبر بودند و اگر قضا و قدر را انكار مى كردند، آن گونه قضا و قدرى را كه به نفى آزادى و اثبات جبر بيانجامد، منكر بودند.
2.هدف اصلى اين گروه مبارزه با بنى اميه و عقيده جبر و اثبات آزادى انسان بود اما چون نمى توانستند ميان آزادى انسان و تقدير الهى جمع كنند، تقدير الهى را منكر مى شدند.
3.اساسا اين فرقه درصدد نفى قضا و قدر الهى بودند و اثبات آزادى از فروع نفى قدر مى باشد.
به نظر مى رسد درجه احتمال سه فرضيه بالا، به همان ترتيبى است كه درج شده ؛ يعنى ، به نظر مى رسد فرضيه اول بيشتر با شواهد تاريخى و مستندات علمى هماهنگ است و فرضيه اخير نادرست است و با قراين ناسازگار است مى باشد.(14)
منابع:
رك : الخصال ، ج 1، ص 72، كنز العمال ، ج 1، ص 118، سنن ابى داود، ج 2، جزء4، ح 222، ثواب الاعمال ، ص 253-254.
رك : بحارالانوار، ج 5، ص 47، مسند ابن حنبل ، ج 2، ص 86، الدر المنثور، ج 6، ص 138، التوحيد، ص 382.
مقالات الاسلاميين ، ص 430، نشوان الحميرى ، الحور العين ، ص 258.
الملل و النحل ، ج 1، ص 139، الفرق بين الفرق ، ص 211.
الملل و النحل ، ج 1، ص 139 و ابن اثير، الكامل فى التاريخ ، ج 3، ص 140، الخطط المقريزيه ، ج 2، ص 356.
مقريزى ، الخطط المقريزيه ، ج 2، ص 356، ابن كثير، البداية و النهايه ، ج 9، ص 34.
حسين عطوان ، الفرق الاسلاميه فى البلاد الشام فى العصر الاموى ، ص 27-33.
خلاصه اين پاسخ آن است كه گر چه هدايت و نشان دادن راه از سوى خداست اهتداء و تسليم در برابر حق وظيفه انسان مى باشد. نك : معرفت فطرى خدا، ص 106-109
احمد بن يحيى بن المرتضى ، طبقات المعتزله ، ص 26.
همان ، ص 25 و البداية و النهاية ، ج 9، ص 34
قاضى عبدالجبار، المغنى فى ابواب التوحيد و العدل ، ج 8، ص 4.
ابوزهره ، تاريخ المذاهب الاسلاميه ، ص 106
الملل و النحل ، ج 1، ص 145
در پايان ، در موضوع آزادى انسان و تقدير الهى طرح چند نكته مفيد به نظر مى رسد: 1.براهين عقلى و شواهد نقلى قضا و قدر الهى را از يك سو، و آزادى انسان را از سوى ديگر اثبات مى كنند و هر دو مطلب مورد پذيرش عقل و نقل است ؛ 2. تفسير تقدير الهى بايد به گونه اى باشد كه براى انسان نقشى قائل شود. از سوى ديگر چون آزادى انسان ملق و رها نيست ، قابليت جمع شدن با تقدير خدا را دارد؛ 3. تقدير خدا درباره اعمال اختيارى انسان به دو معناى تشريعى و تكوينى است . تقدير تشريعى به اين معناست كه خداوند افعال انسانها را اندازه گيرى كرده و به برخى امر كرده و از برخى نهى كرده است . (ر.ك : بحارالانوار، ج 5، ص 96، ح 20، عيون اخبار الرضا عليه السلام ، ج 1، ص 124، ح 17). تقدير تكوينى بدان معناست كه قدرت و اختيار انسان معين شده است و اينطور نيست كه انسانها بتوانند هر كارى را بخواهند انجام دهند، بلكه از جنبه هاى متعددى چون شرايط فردى و خانوادگى و اجتماعى داراى محدوديت است . همچنين افعال انسان بدون اجازه تكوينى خدا نمى تواند رخ دهد و خداوند در هر مرحله از فعل آدمى توانايى جلوگيرى از وقوع فعل را دارد و انسان به حال خود رها نشده است . به اين ترتيب تقدير الهى ، آزادى انسان را ناديده نمى گيرد بلكه تنها آن را محدود و مقيد مى سازد. به ديگر سخن قضا و قدر الهى تفويض و آزادى بى قيد و شرط انسان را ابطال مى كند.
رك : الخصال ، ج 1، ص 72، كنز العمال ، ج 1، ص 118، سنن ابى داود، ج 2، جزء4، ح 222، ثواب الاعمال ، ص 253-254.
رك : بحارالانوار، ج 5، ص 47، مسند ابن حنبل ، ج 2، ص 86، الدر المنثور، ج 6، ص 138، التوحيد، ص 382.
مقالات الاسلاميين ، ص 430، نشوان الحميرى ، الحور العين ، ص 258.
الملل و النحل ، ج 1، ص 139، الفرق بين الفرق ، ص 211.
الملل و النحل ، ج 1، ص 139 و ابن اثير، الكامل فى التاريخ ، ج 3، ص 140، الخطط المقريزيه ، ج 2، ص 356.
مقريزى ، الخطط المقريزيه ، ج 2، ص 356، ابن كثير، البداية و النهايه ، ج 9، ص 34.
حسين عطوان ، الفرق الاسلاميه فى البلاد الشام فى العصر الاموى ، ص 27-33.
خلاصه اين پاسخ آن است كه گر چه هدايت و نشان دادن راه از سوى خداست اهتداء و تسليم در برابر حق وظيفه انسان مى باشد. نك : معرفت فطرى خدا، ص 106-109
احمد بن يحيى بن المرتضى ، طبقات المعتزله ، ص 26.
همان ، ص 25 و البداية و النهاية ، ج 9، ص 34
قاضى عبدالجبار، المغنى فى ابواب التوحيد و العدل ، ج 8، ص 4.
ابوزهره ، تاريخ المذاهب الاسلاميه ، ص 106
الملل و النحل ، ج 1، ص 145
در پايان ، در موضوع آزادى انسان و تقدير الهى طرح چند نكته مفيد به نظر مى رسد: 1.براهين عقلى و شواهد نقلى قضا و قدر الهى را از يك سو، و آزادى انسان را از سوى ديگر اثبات مى كنند و هر دو مطلب مورد پذيرش عقل و نقل است ؛ 2. تفسير تقدير الهى بايد به گونه اى باشد كه براى انسان نقشى قائل شود. از سوى ديگر چون آزادى انسان ملق و رها نيست ، قابليت جمع شدن با تقدير خدا را دارد؛ 3. تقدير خدا درباره اعمال اختيارى انسان به دو معناى تشريعى و تكوينى است . تقدير تشريعى به اين معناست كه خداوند افعال انسانها را اندازه گيرى كرده و به برخى امر كرده و از برخى نهى كرده است . (ر.ك : بحارالانوار، ج 5، ص 96، ح 20، عيون اخبار الرضا عليه السلام ، ج 1، ص 124، ح 17). تقدير تكوينى بدان معناست كه قدرت و اختيار انسان معين شده است و اينطور نيست كه انسانها بتوانند هر كارى را بخواهند انجام دهند، بلكه از جنبه هاى متعددى چون شرايط فردى و خانوادگى و اجتماعى داراى محدوديت است . همچنين افعال انسان بدون اجازه تكوينى خدا نمى تواند رخ دهد و خداوند در هر مرحله از فعل آدمى توانايى جلوگيرى از وقوع فعل را دارد و انسان به حال خود رها نشده است . به اين ترتيب تقدير الهى ، آزادى انسان را ناديده نمى گيرد بلكه تنها آن را محدود و مقيد مى سازد. به ديگر سخن قضا و قدر الهى تفويض و آزادى بى قيد و شرط انسان را ابطال مى كند.
مطالب مشابه با این موضوع:
وبگــــــــــردی طلبۀ پاسخگو
- فایل اعمال و رفتار های خلاف قانون جناب آقای حسن روحانی
- در کنج خانه طلبه‌ها چه می‌گذرد؟
- سکوت چند ساله مسئولان حوزه در قبال حملات وحشیانه به طلاب!
- می گویند که مملکت مملکت آخوندهاست!!
- یک ماجرای تلخ که خانم ها با تأمل بیشتر بخونند
- جریان های تکفیری موجود در عراق و نحوه شکل گیری آنها
- سیر تکاملی تفکر سلفیه چگونه بوده است؟
- بداء در قرآن و حدیث چگونه مطرح شده است؟
- پیامبر (ص) با مخالفین خود چگونه بر خورد می کرد؟
- سبک زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها
- ملاک کرامت و شرافت افراد، انسانیت است یا جنسیت؟
- رنگ و پوشش های رنگی در اسلام
- حجاب، زنان را افسرده می‌کند و مانع پیشرفت اجتماعی آن‌هاست!!!
- علوم لدنی معصومین
- مگر ولی فقیه معصوم است که ولایت مطلقه دارد؟
- اگر خدا ازعاقبت ما اطلاع دارد قیامت برای چیست؟
- آیا بجای نماز خوندن، پیانو یا سه تار بزنم؟
- چرا مراسم عزاداري امام حسين(ع) پيش از شهادت ايشان صورت مي‌گيرد؟
- چرا امام حسين(ع) در كربلا براي رفع تشنگي از خداوند طلب باران نكرد؟
دانــــــلود های مفیـــــــــــــــــــد
- دانلود پاورپوینت شناخت وهابیت و صهیونیسم و ارتباط با همدیگر
- دانلود دو پاورپوینت اجرای عید غدیر خم
- دانلود پاورپوینت احتجاج اميرمؤمنان (ع) به غدير
- پژوهشی در کلام و پیام مقام معظم رهبری پیرامون ماه رمضان
- خطبه شعبانیه و خطبه امیرالمومنین(علیه السلام) پیرامون روزه و ماه رمضان
- دانلود پاورپوینت و pdf تفاوت های زن و مرد
- دانلود جزوه ساعات سعد و نحس(زمان نوشتن دعا)
- تقویم مذهبی شمیم یار 96 مخصوص کامپیوتر
- دانلود نرم افزار «شیعه شناسی»
- دانلود پاورپوینت ساختار خانواده و مسایل آن
- دانلود کتاب دایره المعارف جنسی
- دانلود نکات جذاب دوران عقد
- دانلود کتاب درمان سرد مزاجی و بی میلی جنسی بانوان
- دانلود کتاب حسادت کودکان
- دانلود کتاب درمان خستگی وناتوانی جنسی
- دانلود پاور پوینت اسیب های ازدواج وخانواده
- دانلود پاورپوینت هشت گام برای تحقق رویا به واقعیت
- دانلود پاورپوینت تقویت اراده
- دانلود پاورپوینت موفقیت وروشهای رسیدن به ان
- دانلود پاورپوینت هنر رفتار با افراد دشوار
- دانلود پاورپوینت جملات جالب وجذاب روحیه بخش بزرگان
- دانلود پاورپوینت راههای مقابله ودرمان استرس
- دانلود پاورپوینت نیازهای اساسی کودکان
منبــــرهای مکــــــــــــــــــتوب
- منبر مکتوب: روز عرفه و فرصت ها
- منبر مکتوب: سبک زندگی امام باقر علیه السلام
- منبر مکتوب: سه نیاز مومن (امام جواد علیه السلام)
- سخنرانی سلسله ای و چند جلسه ای مناسبت ماه رمضان
- دانلود 30 جلسه سخنرانی ماه مبارک با موضوع تنها مسیر
- موضوعات پیشنهادی سخنرانی برای محرم
- فضائل حضرت قمر بنی هاشم علیه السلام
- برکات وجود ابا عبدالله علیه السلام بر عالم
- بررسی بُعد اخلاقی،عبادی و عرفانی عاشورا
- آخرين وصيت امام حسين عليه السلام
- اولین علت رویاروی در کربلا؛ دوری از یاد خدا
- هميشه حزن؟ شادي چرا نه؟ - شب دهم محرم
- چرا نفرين ؟ - شب نهم محرم
- نماز ظهر عاشورا - شب هشتم محرم
- فلسفه عزاداری - شب هفتم محرم
- دفاع از دین - شب ششم محرم
- فلسفه حضور خانواده سيد الشهداء - شب پنجم محرم
- علم امام علیه السلام به شهادت - شب چهارم محرم
- فقدان شرایط امر به معروف و نهی از منکر- شب سوم محرم
مناظرات طلبه پاسخگو
جدیدترین های زبان انگلیسی
- Islam and Its Social System
- Duties of Man Towards the People
- Islam Various Systems
- Attributes of The Real Follower of Imams in Their Teachings
- Who is a Real Shia Muslim?
- RIGHTS OF SCHOLARS
- Islam Attacks Slavery 1
- The Advantages of Religion 2
- The Clearest Reason for Free Will
- Sheikh Zakzaky to be released on bail
- Brief History of Religions
- Is It Necessary For Man To Follow A Religion?
- The Advantages of Religion 1
- Who Is Almighty Allah?
- What are the differences between Shia and Sunni Muslims؟
- The Rights Islam Offers to Women
- How I find that Islam does not Oppress Women?
- URGENT MEDICAL TREATMENT FOR SHEIKH ZAKZAKY
- The motto of this year’s book fair is “Reading Is Ability”.
- Fundamental principles of Islam
بیشترین دانلود ها
- دانلود صوتي تکنیک های نزدیکی زن و شوهر (106504)
- دانلود رایگان کتاب خواص سوره های قرآن (51557)
- دانلود پاورپوینت بسیار مفید مهارت های زندگی (34886)
- دانلود كتاب مسائل جنسي و زناشوئي در احاديث (31755)
- دانلود پاورپوینت و pdf تفاوت های زن و مرد (29656)
- دانلود پاورپوینت های آموزش پیش از ازدواج (28115)
- دانلود کتاب دایره المعارف جنسی (27811)
- دانلود بسیار مفید پاورپوینت آئین همسرداری (27080)
- دانلود پاورپوینت آموزشی بررسی رابطه دختر و پسر (26861)
- دانلود 110جلد کتاب بحارالانوار علامه مجلسی ره (26361)
- دانلود كتاب فرق و مذاهب كلامي استاد رباني گلپايگاني (26041)
- دانلود كتاب دختران خوب به آسمان می روند دختران بد به همه جا (25753)
- دانلود کتاب آموزش جنسی آقایان (25610)
- دانلود کتاب درمان سرد مزاجی و بی میلی جنسی بانوان (24217)
- دانلود نکات جذاب دوران عقد (23374)
- دانلود نرم افزار «شیعه شناسی» (21638)
- دانلود کتاب درمان خستگی وناتوانی جنسی (21588)
- دانلود پاورپوینت تهاجم فرهنگی (20609)
جدیدترین مطالب سایت
- پاسخ به شبهات ولایت (3578) بازدید
- پاسخ به شبهات ولایت (3523) بازدید
- اذان در جامعه اسلامی نماد چیست ؟ و چرا فقط سه بار در روز تکرار می شود ؟ (3238) بازدید
- باتوجه به عادل بودن خداوند چرا بعضی از انسانها را ناقص الخلقه آفریده است ؟ (3227) بازدید
- ویژگی خاص قرآن چیست که کسی نمی تواند مانند آن را بیاورد ؟ (3204) بازدید
- با توجه به ترک خود ارضایی عوارض آن هنوز در من هست چگونه آن را برطرف کنم ؟ (4668) بازدید
- آیا بدن اخروی مانند بدن مادی است ؟چهره ی واقعی انسان در قیامت چگونه است ؟ (3964) بازدید
- آیا ادعای ملاقات امام زمان (عج) از جانب برخی افراد صحت دارد ؟ (3450) بازدید
- چرا به اصول و قواعد دین اسلام توجه نمی شود و پذیرش آن از سوی پیروان ادیان دیگر سخت است ؟ (3802) بازدید
- فلسفه وجود لباس روحانیت در عصر حاضر چیست ؟ (3064) بازدید
- آیا وظیفه یک روحانی تنها راهنمایی مردم و فعالیت و تدریس در حوزه هاست ؟ (2505) بازدید
- آیا نظریه تناسخ از دیدگاه اسلام پذیرفته شده است ؟ (4061) بازدید
- آیا توصیف بهشت و جهنم در قرآن تمثیل هایی برای درک بهتر آن جهان است ؟ (3700) بازدید
- با توجه به اینکه اسلام کاملترین دین هست چرا ما نسبت به کشور های غیر مسلمان عقب مانده تر هستیم ؟ (5444) بازدید
- نقش امام و رهبر در جامعه اسلامی چیست ؟ و اگر نباشد چه اتفاقی می افتد ؟ (3726) بازدید
پربازدیدترین های سایت
- زنی هستم که میخواهم به شوهرم خیانت کنم!!! (603183)
- آيا زن شوهر دار بخاطر رفع نیاز جنسی اش ميتواند صیغه شود؟ (498490)
- دوست دخترم حامله شده چکار کنم؟ (397013)
- میل جنسی زیادی دارم و به شدت داره منو عذاب می ده (337925)
- دیدن فیلم های مبتذل زن و شوهر برای تحریک شدن جنسی (216298)
- چگونه همسرمان را آماده آميزش جنسي كنم؟+18 (211893)
- حکم شرعی نزدیکی از پشت! (206584)
- خانم هایی که می خواهند طلبه شوند بخوانند!!! (203439)
- زنم رابطه جنسی برقرار نمیکند!!! (198152)
- از تجربه های تلخ و تکان دهنده دختران بخوانید شاید... (171335)
- گناه با محارم خود داشتم! (144893)
- رابطه جنسی دهانی حكم چيست؟ (129370)
- محرمات و مکروهات و مستحبات حائض+حکم ورد به امکان مقدسه (128347)
- به رابطه خانمم با خواهر زاده اش مشکوکم؟ (121311)
- سفارش اسلام در مورد آمیزش صحیح چیست؟ (98343)
- نام كتاب حضرت نوح و حضرت ابراهیم؟ (95496)
- با زنان چشم سبز ازدواج نکنیم؟ (92748)