بررسی چشم و هم چشمی و آثار و عوامل آن

بررسی چشم و هم چشمی و آثار و عوامل آن

فهرست:
تعریف چشم و هم چشمی و رابطه آن با حسادت:
چشم و هم چشمی در روایات
علت و عوامل چشم و هم چشمی:
پیامدهای چشم و هم چشمی:
درمان چشم و هم چشمی
چشم و هم چشمی های خوب
منابع و مآخذ

تعریف چشم و هم چشمی و رابطه آن با حسادت:
حسادت از صفات مذموم اخلاقی است که به تعب و سختی شدید فرد حسود می انجامد و با این صفت همواره به دنبال زوال نعمتی است که به صاحب نعمت رسیده و می خواهد او را متضررّ سازد. (۱) از نظر علمای اخلاق هنگام مواجهه فرد با نعمتی که به دیگری رسیده، دو حالت پیدا می کند: یکی آن که از این نعمت ناخشنود می شود و زوال آن را می پسندد که به آن « حسد » می گویند و دیگر آن که از این نعمت ناراحت نیست و نمی خواهد زایل شود؛ ولی دوست دارد خودش نیز از این نعمت برخوردار گردد که آن را « غبطه » یا « منافسه » می گویند. (۲)
شاید بتوان میان دو حالت « حسد » و « غبطه »، حالت سوّمی را نیز تصوّر کرد که در آن، فرد زوال نعمتی را که به دیگری رسیده است، آرزو نمی کند؛ ولی با قصدی غیر الاهی در صدد بر می آید که برای مقابله با فرد صاحب نعمت، به هر قیمتی که شده آن نعمت را به چنگ آورد و آن نعمت را به رخ او یا دیگران بکشد. ما این حالت سوّم را چشم و هم چشمی می نامیم.

چشم و هم چشمی در روایات:
حضرت امام صادق علیه السلام در اوضاع آخرالزمان می فرمایند:
وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ وَ يَقْتَدُونَ بِأَهْلِ الشُّرُور: و دیدی مردم با هم هم چشمی می کنند و به مردم بد اقتدا می کنند.(3)
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنْ‏ أَتْبَعَ‏ بَصَرَهُ‏ مَا فِي‏ أَيْدِي‏ النَّاسِ‏ طَالَ هَمُّهُ وَ لَمْ يُشْفَ غَيْظُه‏: کسی که نگاهش دنبال آنچه که دست مردم است، باشد، دچار هم و غم طولانی گشته و نفسش از افسوس و حسرت پی در پی بر دنیا بند آید.(4)
قال علی علیه السلام:
وَأَكْثِرْ أَنْ‏ تَنْظُرَ إِلَى‏ مَنْ فُضِّلْتَ عَلَيْهِ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ أَبْوَابِ الشُّكْر.: سعی کن تا می توانی به زیر دست خودت در نعمتها نگاه کنی، به کسی که تو بر او برتری داده شده ای، که این نوع نگاه از ابواب شکر الهی است.(5)

علت و عوامل چشم و هم چشمی:
1. عقده حقارت :
فردی که دچار چشم و هم چشمی است به دلیل احساس حقارتی كه دارد (فجر، آیه 61)، می‌خواهد در انجام كار یا زمینه‌ای از دیگران بهتر باشد و سعی می‌كند به نوعی سرپوشی بر این احساس بگذارد، به همین خاطر خود را توانمندتر و بهتر از آنچه كه هست، قلمداد می‌كند. (اعراف، آیه 21 و سوره ص، آیه 67) در حالی كه انسان باید به دنبال تامین نیازهای طبیعی خود باشد و در حد طبیعی هم برای تامین آنها تلاش كند و كمال مطلق را در این ابزارها و روش‌ها بجوید.
2. فرآموشی آخرت و دنیا طلبی:
قرآن کریم می فرماید: « اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفَاخُرٌ بَیْنَكُمْ وَ تَكَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلادِ ... وَ مَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ؛(سوره حدید، آیه 20) ؛ بدانید که زندگی دنیا بازی و سرگرمی و تجمل پرستی و فخرفروشی در میان شما و افزون طلبی در اموال و فرزندان است ... و دنیا جز متاع فریب نیست.»
یعنی کسی که آخرت را فراموش کند و گرفتار دنیا شود به سمت فخر فروشی و دنیا دوستی می رود که در دل اینها چشم و هم چشمی متولد می شود.

3. تكبر:
 افراد متکبّر دائماً مي كوشند تا به هر شكلي شده برتري خويش را بر دیگران نشان داده و خود را فراتر، بزرگ تر و برتر از ديگران بنمايانند. اين افراد چيزهايي را كه در خود مي يابند به رخ ديگري کشیده و در اموري كه احساس مي كنند از برتري برخوردار نيستند تظاهر به دارايي آن مي نمايند. از اين رو مسئله چشم و هم چشمي به عنوان تظاهر براي برتري جويي مطرح مي شود و شخص مي كوشد تا با تظاهر برتري خود را نشان دهد.

4ـ کمبود اعتماد به نفس
وقتی شخصی به آنچه دارد قانع نیست، در اعتماد به نفس دچار مشکل می شود و فکر می کند که اگر امکانات بیشتری داشته باشد در جامعه موفق تر است و به اهداف خود می رسد، لذا با چشم و همچشمی درصدد از بین بردن نداشته ها و جایگزینی آن با داشته هاست، غافل از اینکه اگر عطش این شخص در مصرف فروکش کند، دیگرانی در جامعه هستند که در مصرف سیری ناپذیرند و لذا با چشم وهمچشمی همواره دنبال آنان است نه به هدف خود می رسد و نه به اهداف دیگران، چون به تعداد افراد و سلیقه ها، اهداف وجود دارند.

5ـ تربیت خانوادگی
کسانی که در خانواده هایی زندگی کرده اند که آرزوهای آنها سرکوب شده، امروز به فکر جبران گذشته ها هستند، لذا باید هر آنچه را که به چشم آنها خوب جلوه می کند، تهیه و آرزوهایشان را برآورده کنند.

6ـ بی توجهی به داشته ها
کسانی که چشم شان به رفتار مصرفی دیگران است، فقط یک روی سکه و توانایی های دیگران را می بینند. اما باید نگاهی به داشته های خود هم داشته باشند. مصرف دیگران ناشی از درآمد آنان است و بدون آن درآمد نمی توان آن گونه زندگی کرد. چه بسا ممکن است توانایی کسب درآمد کسی کمتر از دیگران باشد، اما از طریق ارث یا راه های مشروع به نقطه ای رسیده که می تواند سبک زندگی مناسب خودش را داشته باشد که برای دیگری امکان ندارد.

7ـ ازدواج های نامناسب
در ازدواج باید تناسب اجتماعی و اقتصادی و اخلاقی در مرد و زن وجود داشته باشد. گاهی شخصی همسری را انتخاب می کند که در شأن او نیست و برای گذران زندگی مجبور می شود از الگوی دیگران پیروی کند. لذا دقت در انتخاب همسر و شرایط اقتصادی زوجین بسیار مهم است. البته این قاعده استثنا هم دارد. زنانی بوده اند که زندگی بسیار مرفهی داشته اند، ولی بعد از ازدواج، این ویژگی مانع ادامه زندگی مشترک آنها نشده است. در رأس همه این زنان، حضرت خدیجه«س» بوده است.

پیامدهای چشم و هم چشمی:
1. حسرت
فردی که همواره چشم به زرق و برق زندگی دیگران می دوزد، از حالت استغنا و بی نیازی دور می شود و همیشه حالت نیاز و کمبود را در خود زنده نگه می دارد. روشن است که احساس کمبود، فرد را به زندگی موجود خویش بی علاقه می کند و بدون توجه به ویژگی های مثبت همسر و زندگی خود، همواره حسرت زندگی دیگران را می خورد. این حسرت هم خود فرد و هم زندگی مشترک را دچار تزلزل می سازد.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره این پیامد فرموده اند:
من اتبع بصره ما فی ایدی الناس کثر همّه و لم یشف غیظه؛ (6) هر کس به آنچه در دست مردم است چشم بدوزد، اندوهش فراوان شود و سوز دلش درمان نپذیرد.

2. سلب آسایش
فردی که بهره های مادّی زندگی دیگران را الگوی خود قرار می دهد، پس از احساس نیاز و کمبود، درصدد جبران آن بر می آید. در این مسیر هم خود را به زحمت و سختی می اندازد و هم باعث می شود که همسرش به تلاش فوق طاقت دست زند و از راه حلال یا حرام مقصود همسر خود را تأمین کند. این امر علاوه بر سلب آرامش همسران، آن ها را وادار می سازد که به هر صورت ممکن خواسته خود را تحقق بخشند و به فساد انگیز بود آن نیندیشند.

3. در دام قرض افتادن
کسی که چشمش به دیگران است و توانایی هزینه کردن ندارد، به ناچار در دام قرض گرفتن می افتد. تجربه نشان داده است مسیر کسانی که در راه وام گرفتن می افتند، نقطه پایان ندارد و همواره دلمشغول گرفتن وام و پرداخت آن هستند. در متون دینی سفارش شده تا جایی که ممکن است انسان خود را در معرض تقاضا از دیگران قرار ندهد. امام علی«ع» فرمودند: «إِیَّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَإِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهَارِ وَ مُهَمَّةٌ بِاللَّیْلِ وَ قَضَاءٌ فِی الدُّنْیَا وَ قَضَاءٌ فِی الْآخِرَة: از زیر بار قرض رفتن بپرهیزید که خوارکننده انسان در روز است و موجب اندوه و رنج بردن او در شب. یک بار گرفتار پرداختنش در این دنیا و یک بار گرفتاری دیر پرداختن و یا نپرداختن آن در آخرت را باعث می شود.»(7)

4.  اضطراب
اضطراب و بی قراری و افسردگی از بیماری های شایع کشورهای در حال توسعه و پیشرفته است که به تدریج جای آرامش و معنویت و سادگی دوران های گذشته را گرفته است. این بیماری معلول بسیاری از عوامل است. به جرئت می توان گفت از عوامل مؤثر این کاهش معنویت و افزایش اضطراب، توهم مسابقه با دیگران است.
بسیاری از افراد با نگاه به دیگران و زندگی آنها، نوعی تشویش خاطر برای خود ایجاد کرده اند. آنان همیشه فکر می کنند در این مسابقه عقب افتاده اند و لذا به هر وسیله ممکن سرعت می گیرند تا در این رقابت بازنده نباشند. اتومبیل، منزل مسکونی، ویلای شخصی، لباس های فاخر و گرانقیمت، دکوراسیون و مبلمان منزل را موجب تقویت برای رسیدن به خط پایان می دانند و همواره در تشویش و اضطراب هستند که دیگران بر آنها سبقت نگیرند، یا اگر سبقت گرفته اند خود را به آنان برسانند، در حالی که قناعت و ماندن در حد کفاف، آرامش بیشتری را برای انسان به ارمغان می آورد.

5. حرام خواری
بیمارانی که مبتلا به چشم و همچشمی هستند وقتی درآمد کافی ندارند ممکن است برای رسیدن به اهداف خود به حرام خواری مبتلا شوند. کاسبی که درآمد محدودی دارد، کارمندی که حقوق ثابت دارد و کارگری که دستمزد معینی دارد، امکان دارد اضافه هزینه اش را با درآمد حرام جبران کند، در صورتی که در روایات ما آثار و پیامدهای بسیار بدی برای حرام خواری آمده است. تاریکی دل، عدم استجابت دعا، عدم قبولی نماز و درد و رنج جسمی از جمله این آثار است.

6. اختلال در مدیریت هزینه
وقتی زندگی روال عادی خود را دارد هر کسی می داند چقدر درآمد دارد و هزینه های او چه میزان است و بر این اساس برنامه ریزی و در واقع با نگاه به درون خانواده، هزینه را مدیریت می کند. اما کسی که چشمش به زندگی دیگران است، نمی داند هدفش چیست و حد مصرف او کجاست، چون مصرف دیگران قابل پیش بینی نیست و هر کسی الگوی مصرفی خود را می داند و از دیگران باخبر نیست.
ممکن است امروز همسایه ما اتومبیلی داشته باشد و چند ماه دیگر مدل دیگری را. اگر نگاه ما به مصرف او باشد، هدف گم و نوعی سرگردانی برای فرد ایجاد می شود. چنین فردی نه در مورد درآمد برنامه دارد و نه در باره هزینه و از همین جا آشفتگی در دریافت و پرداخت به وجود می آید؛ بسان کشوری که موازنه دخل و خرج ندارد، نظام این خانواده هم فرو می پاشد تا جایی که گفته می شود 30 درصد طلاق در کشور از آثار چشم و همچشمی است.

درمان چشم و هم چشمی:
برخی از شیوه های پیشگیری یا درمان آفت چشم و هم چشمی عبارت است از:

1. پرهیز از ارتباط با دنیاطلبان
برای آن که از این آفت مصون بمانیم، یکی از راه های مؤثر آن است که ارتباط خود را با دنیاطلبان و شیفتگان دنیا به حدّاقل رسانیم و از این راه زمینه ی چشم و هم چشمی را از بین ببریم. خداوند متعال پیامبر خود را از این که چشم به نعمت های زودگذر مادی دیگران بیفکند، بر حذر داشته و فرموده است:
و لا تمدَّنَّ عینیک الی ما متّعنا به ازواجاً منهم زهره الحیوه الدنیا؛ (طه، ۱۳۱.) و هرگز چشم خود را به نعمت های مادّی که به گروه هایی از آن ها داده ایم، میفکن که این ها شکوفه های زندگی دنیاست.
لازمه نگاه نکردن به زرق و برق زندگی دیگران، کم کردن ارتباط است؛ چرا که نمی توان وارد دریا شد، ولی پا را از خیس شدن حفظ کرد.

2. توجه به زیردستان
از نظر اسلام، برای در امان ماندن از آفت چشم و هم چشمی، زن و شوهر باید به زندگی افراد پایین تر از خود چشم دوزند و به دیدار آن ها بروند. این رفتار علاوه بر پیشگیری از چشم و هم چشمی، روحیه ی والای شکر و رضایت از زندگی را در میان آنان ایجاد و تقویت می کند:
حضرت علی (علیه السّلام) در نامه ای به حارث همدانی می فرمایند:
و اَکثر ان تنظر الی من فُضِّلتَ علیه فان ذلک من ابواب الشکر؛ (8) به کسانی که بر آنان برتری داری، بسیار نظر کن که این از اسباب شکرگزاری است.
و نیز امام صادق (علیه السّلام) آثار این شیوه را چنین تبیین فرموده اند:
انظر الی من هو دونک فتکون لا نعم الله شاکراً و لمزیده مستوجباً و لجوده ساکناً؛ (9) همواره به کسی نظر کن که بهره اش از نعمت های خداوند کمتر از تو است تا شکر نعمت های موجود را به جای آوری و برای افزایش نعمت خداوند شایسته باشی و قرارگاه بخشش الاهی شوی.
و در حدیث دیگری می فرماید:
به ناتوان تر از خودت بنگر و به توانگرتر از خویش منگر. نگاه به ناتوان تر تو را قانع تر می سازد.(10)
سعدی می گوید:
هرگز از دور زمان ننالیدم و روی از گردش آسمان در هم نکشیدم، مگر وقتی که پایم برهنه بود و استطاعت پای پوشی نداشتم تا به جامع کوفه درآمدم دلتنگ، یکی را دیدم که پای نداشت! سپاس نعمت حق به جای آوردم و بر بی کفشی صبر کردم. (11)
ممکن است کسی بگوید: چنین دیدی انسان را از پیشرفت باز می دارد و همواره وی را در یک حالت نگه می دارد؛ چرا که به بالاتر از خود نگاه نمی کند تا بخواهد رشد کند. در پاسخ باید گفت: پیشرفت – به ویژه برای آسایش جامعه اسلامی – وظیفه هر مسلمان است. ضرورت ندارد چشم و هم چشمی داشته باشیم تا پیشرفت کنیم. این گونه نیست که حرکت به سمت کمال، تنها انگیزه اش چشم و هم چشمی باشد. انگیزه های دیگر، رضایتمندی پایدارتری را به همراه دارد.

3. توجه به حکمت نعمت های الاهی
خداوند نعمت های خود را بر اساس حکمت و به منظور آزمایش به بندگان ارزانی می دارد؛ ولی برخی افراد ساده اندیش بدون در نظر گرفتن اهداف خداوند در این نعمت ها، تنها به ظاهر آن توجه می کنند و آرزوی کسب زرق و برق های زندگی دنیا را در سر می پرورانند. در دوران حضرت موسی (علیه السّلام)، برخی کوته نگران به قارون، مرد ثروتمند طغیان گر آن دوران می اندیشیدند و با مشاهده ی ثروت بی کران او که حمل کلید گنج هایش مردان تنومند را دچار خستگی می کرد، داشتن آن اموال را آرزو کردند و به اشتباه آن را حظّ بزرگ برای او می دانستند. قرآن می فرماید: آن ها آرزوی دارایی قارون را می کردند:
فخرج علی قومه فی زینته قال الذین یریدون الحیاه الدنیا یا لیت لنا مثل ما اوتی قارون انّه لذو حظّ عظیم؛ (قصص، ۷۹.) پس قارون با زینت خود به میان قومش آمد. در این حال، آنان که حیات دنیا را می خواستند، گفتند: ای کاش دارایی قارون به ما داده می شد. به درستی که او دارای بهره های بزرگی است.
ولی پس از آن که فرو رفتن او و خانه اش به قعر زمین را مشاهده کردند، متوجه اشتباه خود شدند و دریافتند که خداوند بر اساس لطف خود برخی نعمت ها را از بندگان خویش دریغ می دارد:
و اصبح الذین تمنّوا مکانه بالامس یقولون و یکأنّ الله یبسط الرزق لمن یشاء من عباده و یقدر لولا ان منَّ الله علینا لخسف بنا و یکانّه لا یفلح الکافرون (قصص، 82) آنان که دیروز آرزو می کردند به جای او باشند ( هنگامی که این صحنه را دیدند ) گفتند: وای بر ما! گویی خدا روزی را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش می دهد یا تنگ می گیرد. اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود، ما را نیز به قعر زمین فرو می برد.
بنابراین توجه داشتن خانواده ها به حکمت عطا و منع خداوند متعال، عاملی بسیار مؤثر در پیشگیری از چشم و هم چشمی به شمار می رود.

4. انعطاف ناپذیری از دنیاطلبان و موعظه آنان
در برخی شرایط با وجود این که خود فرد از چشم و هم چشمی گریزان است، همسر وی به دنبال کسب جلوه های دنیاست و به دنبال نیل به این هدف فشارهای زیادی را به همسر تحمیل می کند. در این شرایط وظیفه ی همسر چیست؟ آیا باید به دنبال تأمین خواسته همسر باشد یا مقاومت کند و ارزش های مطلوب خود را پیگیری کند؟
شیوه ی زندگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مؤید مسیر دوم است. حضرت پس از آن که از جنگ خیبر بازگشتند و گنج آل ابی الحقیق را تصاحب کردند، مورد درخواست همسران خود قرار گرفتند که از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خواستار گنج شدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: من آن را میان مسلمانان تقسیم کردم. همسران پیامبر خشمگین شدند و گفتند: گمان می کنی اگر ما را طلاق دهی، ما از بین قوم خود شوهرانی برای زندگی نمی یابیم؟ حضرت از گفتار آنان ناراحت شدند. ۲۹ روز از ایشان کناره گیری کردند تا آیات زیر نازل شد: (12)
یا ایها النبی قل لازواجک ان کنتن تردن الحیوه الدنیا و زینتها فتعالین امتّعکن و اسرّحکن سراحاً جمیلاً و ان کنتن تردن الله رسوله و الدار الاخره فان الله اعدَّ للمحسنات منکن اجراً عظیماً؛ (احزاب، ۲۸ و ۲۹.) ای پیامبر، به زنانت بگو: اگر خواهان زندگی دنیا و زینت های آن هستید، بیایید تا شما را بهره مند سازم و به وجهی نیکو رهایتان کنم و اگر خواهان خدا، پیامبر او و سرای آخرت هستید، خدا به نیکوکاران پاداش بزرگی خواهد داد.
این رفتار انعطاف ناپذیرانه ی همراه با موعظه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) باعث شد تا آنان خدا و رسول را اختیار کنند و دست از درخواست های نادرست خود بردارند.
البته در مواردی که درخواست همسر مشمول چشم و هم چشمی و توقعّات بی جا نباشد، برآوردن نیازهای او جایز، بلکه مطلوب است؛ امّا در صورتی که توقع بی جا و چشم و هم چشمی به شمار آید، باید در آن انعطاف ناپذیر بود که البته این برخورد باید با منطق، موعظه و بزرگواری همراه باشد.

5. تربیت خانوادگی از کودکی
خانواده ها از دوران کودکی فرزندانشان دو کار مهم می توانند انجام دهند.
اول تا آنجا که امکان دارد خواسته های فرزندان را تأمین کنند. صبر کودک با صبر بزرگسال فرق دارد. یک دقیقه برای بزرگسال شاید در نظر کودک چند ساعت جلوه کند. لذا با توجه به آموزه های دینی و بهره گیری از کارشناسان مذهبی باید آرزوهای کودکان را برآورده کرد.
دوم از همان دوران کودکی، مدیریت هزینه و اولویت بندی در هزینه ها را به کودکان آموزش بدهند تا موازنه دخل و خرج در وجود آنها نهادینه شود. اگر این دو کار صورت گیرد، اولاً در بزرگسالی به فکر آن نخواهند بود که کمبودهای دوران کودکی را جبران کنند و ثانیاً مدیریت هزینه در سطوح بالاتر را هم یاد می گیرند.

6. متعهد شدن به نيازهاى واقعى خود، نه نيازهاى ديگران:
چشم و همچشمی، افراد را به انجام كارهايى وادار مى كند كه نياز درونى خودشان نيست. هر انسانى منحصر به فرد است و نيازها و آرزوهاى خود را دارد، اما بيشتر ما وقتى به ديگران حسادت مى ورزيم از نيازهاى منحصر به فرد خود غافل مى شويم. مثلاً، هرگاه يكى از افراد خانواده يا دوستان در رشته پزشكى مشغول به تحصيل مى شود ما نيز به شدت به تحصيل در اين رشته متمايل مى شويم، درحالى كه وقتى خوب به نيازها و علايق خود مى نگريم، شايد نه تنها علاقه اى به اين رشته نداشته باشيم، بلكه حتى به خاطر برخى مسائل از آن متنفر نيز باشيم. بنابراين، وقتى نسبت به موضوعى احساس حسادت مى كنيد، ابتدا از خود بپرسيد: آيا واقعا مى خواهم در اين موقعيت باشم؟ موقعيت خود را با همه جزئيات خوب و بدش مجسم كنيد و پس از ارزيابى، چنانچه واقعا بدان علاقه مند بوديد و هدفى دست يافتنى و ممكن به نظر مى رسيد، آن را به صورت يك هدف شخصى در نظر بگيريد و براى رسيدن به آن گام برداريد؛ در غير اين صورت، انرژى خود را صرف كار ديگرى كنيد (13).

7. پذيرفتن عدم وجود كمال مطلق در زندگى:
 اين واقعيت را بپذيريد كه كمال مطلق در زندگى وجود ندارد. زندگى مجموعه اى از موضوعات مختلف است؛ خوب و بد. اگر كسى داراى امكاناتى است كه شما نداريد، شما نيز در عوض امتيازاتى داريد كه ديگران ندارند. بسيارى از افراد كه در درس مشخصى قوى هستند و نمره بالايى مى گيرند، ممكن است در درس ديگرى ضعيف يا معمولى باشند. همه ما نقاط قوت و ضعفى داريم كه قابل تأمل است. هريك از ما امكانات و موقعيت هاى خانوادگى، مالى، شغلى و تحصيلى ويژه اى داريم كه ممكن است در مقايسه با ديگرى در وضعيتى بالاتر يا پايين تر قرار بگيريم. بنابراين، به آنچه خود داريم و آنچه ديگران دارند نگرش كلى داشته باشيم و حاصل جمع را ببينيم، نه فقط يكى از موارد را، آن گاه متوجه خواهيم شد كه در دنيا كمال مطلق وجود ندارد (14).

8. افزايش روحيه قناعت و رضايت مندى:
 در تعاليم آسمانى به اعتدال و قناعت در زندگى سفارش زيادى شده است. رفاه و آسايش واقعى آدمى در مصرف بى رويه نيست، بلكه در بى نيازى و وابسته نبودن به ديگران است. اگر انسان خود را از تعلّقات دنيوى آزاد كند، راحت تر زندگى خواهد كرد، برخى فكر مى كنند با داشتن مسكن مجلل، مركب مدرن و بسيارى چيزهاى ديگر، بى نياز مى شوند. امام صادق عليه السلام به حمران بن اعين فرمود: اى حمران، به آنچه خدا روزى ات كرده قناعت كن و نگاهت جز به مال خودت نباشد و چيزى را كه بدان نمى رسى آرزو نكن؛ زيرا آنكه قناعت پيشه كند سير شود و كسى كه قناعت نكند سير نگردد. آسايش و راحتى از آثار قناعت مى باشد (15). اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايند: هر كس به اندازه نياز بسنده كند، آسايش و راحتى منظم دارد(16).
بسيارى از چشم و هم چشمی هاها به سبب همين افزون طلبى هاى بشر مى باشد. اگر انسان به درجه اى برسد كه از نعمت هاى خودش در زندگى احساس رضايت داشته باشد، نعمت هاى ديگران در نظرش كوچك مى آيند. اميرالمؤمنين عليه السلام در اين زمينه مى فرمايند: مَنْ رَضِى بِحَالِهِ لَمْ يعْتَوِرْهُ الْحَسَد (17)؛ كسى كه به وضعيت خود راضى باشد، گرفتار حسادت نمى شود. تعقل و تفكر در زندگى، موجب قناعت مى شود. شخص قانع دنيا را فانى مى داند و به آن دل نمى بندد و در نتيجه، به داشته هاى ديگران حسادت نمى كند، زيرا ريشه همه مفاسد اين عالم، محبت و دلبستگى به دنيا و مظاهر آن است. در قرآن، حيات دنيا به عنوان متاع غرور و فريب معرفى شده است: وَ مَا الحْيوةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور (حديد: 20).

چشم و هم چشمی های خوب:
از آن جایی كه از نظر اسلام، كمال مطلق، خداوند است و هر انسانی باید برای كسب آن شتاب كند و گوی سبقت را از همگان برباید، می‌توان گفت كه چشم و هم چشمی كه در این چارچوب انجام گیرد سازنده و خوب و ارزشی و در غیر این صورت ضدارزشی و بدخواهد بود.
خداوند در بیان معیار مسابقه اخلاقی، مسابقه به هدف دست‌یابی به خیر را مطرح می‌كند و می‌فرماید:
«فاستبقو الخیرات»؛ در كارهای خیر مسابقه دهید. (بقره، آیه148؛ مائده، آیه48)
خیر در فرهنگ قرآنی آن نعمتی است كه كمالی باشد یا انسان را به كمالی برساند. از این رو خداوند از مردم می‌خواهد تا در خیرات یعنی كمال و كمال خواهی مسابقه بدهند و در فرصت كوتاه عمر، خود را به آن برسانند.
همچنین می‌فرماید:
«سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالارض »» ؛ به سوی مغفرتی از پروردگارتان و بهشتی كه عرض و پهنای آن آسمان و زمین است، سبقت بجویید. (آل عمران، آیه 331)  

منابع و آخذ:
 ۱. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۲، ص ۲۱۳.
۲. ملا محسن فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج ۵، ص ۳۳۰.
3. بهشت كافى، ترجمه روضه كافى صفحه 71.
4. تفسیر قمی، ج 2،ص 66
5. نهج البلاغه، ص 460
6. كلينى، محمدبن يعقوب، 1365، الكافى، ترجمه حسن مصطفوى، تهران، دارالكتب الاسلاميه،1365، ج ۲، ص ۳۱۵.
7. علل الشرایع، ج 2، ص 527.
8. نهج البلاغه، نامه ۶۹.
9. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۳۳۷.
10. سید جواد مصطفوی، بهشت خانواده، ج ۲، ص ۲۰۶.
11. كلينى، محمدبن يعقوب، 1365، الكافى، ترجمه حسن مصطفوى، تهران، دارالكتب الاسلاميه،1365، ج 8، ص 244، ح 328.
12. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۱۹۲.
13. جاريان، بتول، 1392، بررسى آثار حسادت بر سلامت روان از ديدگاه قرآن و روايات و راه هاى درمان آن، پايان نامه كارشناسى ارشد، دانشگاه معارف قرآن و عترت.، 1392، ص 127.
14. مطهرى، مرتضى، 1373، اسلام و نيازهاى زمان (2)، چ نهم، تهران، صدرا، 1373، ج 2، ص 256.
15. ابن شعبه حرّانى، حسن بن محمد، 1404ق، تحف العقول، چ دوم، قم، جامعه مدرسين، 1404ق، ص 304.
16. كلينى، محمدبن يعقوب، 1365، الكافى، ترجمه حسن مصطفوى، تهران، دارالكتب الاسلاميه،1365،ج8،ص19.
17. ليثى واسطى، على بن محمد، 1376، عيون الحكم و المواعظ، تحقيق حسين حسنى بيرجندى، قم، دارالحديث، 1376، ص 454