کارکرد مناره و گنبد در مساجد اسلامی چیست؟

پرسش:

فواید مناره در مساجد و تفاوت مساجد شیعه و سنی در چیست؟

پاسخ: 

با سلام حضور شما خواهر گرامي ! از ارتباط شما با اين سایت بسیار خرسندیم .

مناره در فرهنگ اسلامی
چند نکته در رابطة با مناره که در معماري اصيل و مهم‌ّ اسلامي جایگاه ویژه ای دارد.   
1. در تمدن يونان‌، هميشه معابد، در بلندترين قسمت شهر ساخته مي‌شد. ارسطو، انديشمند يوناني در اين باره گفته است‌: "بايد محل ساختمان معبد، نقطه‌اي باشد كه از همه طرف ديده شود، و حقاً مقام فضيلت را بالا ببرد و بر اطرافش تسلّط داشته باشد." زيرا هر اندازه‌، معبد بيش‌تر در جلوي انسان باشد، به همان اندازه بيش‌تر به ياد معبود مي‌افتد.
2. با نقشي كه مسجد، با مجموع معماري خود، از جمله مناره و گنبد در يادكرد معبود دارد؛ غفلت و نسيان را كه از جمله آفت‌هاي دامن‌گير انسان است‌، از او مي‌زدايد. مسجدها، نقش بسياري در زنده نگه داشتن دين و دعوت مردم به سوي پروردگار دارند. منظرة مناره‌ها و گنبدها با تمايز خود، چه از لحاظ شكل ظاهري و چه ارتفاع و نيز به سبب نقوش و رنگ‌ها، تجلّي خاصي دارند. كه پيام آن‌، دعوت و فراخواني است‌. دليل اين كه ساخت بناهايي بلندتر از مساجد، در شرع منع شده‌، پرهيز از كاهش شدّت اين دعوت است‌، هر چند، متأسفانه در شهرهاي بسياري از كشورهاي اسلامي‌، مسجد به وسيلة ساختمان‌هاي تجاري و مسكوني بلند محاصره شده‌اند؛ از اين‌رو، مساجد بايد به گونه‌اي ساخته شوند كه از فواصل دور، مردم را به سوي خود فرا خواند. گنبدها و مناره‌ها، از اين جهت‌، نقشي به سزا دارند.
3. گنبدها نيز از جمله متنوع‌ترين سازه‌هاي معماري اسلامي به شمار مي‌روند. گنبد، با بلندي خود، كناره‌اي از شكل آسمان است‌. معماران مسلمان با به كارگيري هر نوع نورگير، نور را وارد فضاي داخلي آن مي‌كنند. در ضمن ارتفاع زيادي براي گنبد در نظر گرفته مي‌شود تا افزون بر اين كه فضاي تنفّسي مناسبي براي جمعيت داخل گنبد خانه فراهم گردد، ايستايي گنبد نيز تضمين شود؛ همچنين‌، گنبد به عنوان عايق حرارتي عمل مي‌كند. تنظيم اوضاع محيطي‌، با انتخاب سازه گنبد، بهتر انجام مي‌گيرد؛ هم‌چنين انعكاس صدا در زير گنبد به صورت رسا و متناسب صورت مي‌گيرد.
4. مناره‌، گنبد و سر درهاي قوسي‌ِ رفيع مساجد و اماكن مقدّس‌ِ مذهبي‌، براي مردم مسلمان تعريف شده‌اند؛ از اين رو، در زمان‌هاي گذشته‌، هر زمان كاروان وارد شهر مي‌شد، به سوي مساجد رهنمون مي‌گشت‌، زيرا با شكل و ارتفاع بنا آشنا بود، هر چند، همان گونه كه گذشت اين امر، متأسفانه امروزه در كشورهاي اسلامي‌، چنان مهجور مانده است كه از دور مشاهده نمي‌شود.(1)
5. با توجه به اين كه هر فرهنگ و مكتبي‌، هنر، معماري و رسوم خاص خود را دارد، گنبد و گل‌دستة مساجد و ساير اماكن مقدّس مذهبي نيز، نماد فرهنگ اسلامي بوده‌، به اين شكل خاص‌، طراحي شده است‌.
6. از جنبه‌هاي معماري و فنّي نيز برخي بر اين باورند كه چون سقف گنبدي شكل‌، سنگيني خود را به اطراف منتقل مي‌كند؛ به ناچار، مأذنه‌ها را در اطراف گنبد، بدان شكل طرّاحي كرده‌اند تا موجب استحكام و مقاومت هر چه بيش‌تر گنبد شود.
بعدها هم به تدريج‌، تزييناتي را بر آن افزوده و نيز به عنوان مأذنه از آن استفاده گرديد.
اما در مورد تفاوت مساجد شیعه وسنی به اطلاع شما می رسانم  تفاوت روشنی بین مساجد شیعه و سنی   وجود ندارد.فقط در برخي مناطق در كنار گنبد يك مناره مي سازند كه اين در برخي مساجد شيعيان هم ديده مي شود .   

1- مجله مسجد، شمارة 63، ص 42 به بعد.