آیا ائمه کلهم نور واحد هستند؟

پرسش:

لطفا درباره ی روایتی که دلالت بر واحدبودن نور ائمه دارد توضیح بفرمایید؟

پاسخ:

با سلام و احترام و تشکر از حسن اعتماد شما

براساس روايات، چهارده معصوم(عليهم السلام) همه «يك نور»اند;(1) يعني، آنان در مقام وحدت نوري، كثرتي ندارند تا يكي اول و ديگري دوم باشد. اين كه در زيارت جامعه مي‏خوانيم: «وان ارواحكم و طينتكم واحدْ»؛ اشاره به همين حقيقت دارد كه چهارده معصوم(عليهم السلام)، «يك نور»اند و در اين جهت با هم اتحاد دارند. براساس روايات، اين اتحاد نه تنها در اول خلقت بوده؛ بلكه در نظام مادي و زندگي دنيوي، حقيقت آنان يكي بوده است و در عين تعدد صوري، ظاهري و جسماني، آنان با همديگر وحدت و اتحاد دارند.(2)
 از اين‏رو اين كه در بعضي از روايات، اولين مخلوق نور حضرت محمد(ص) و در پاره‏اي روايات نور رسول خدا(ص) و ائمه هدأ(عليهم السلام) مطرح شده است;(3)نبايد پنداشت كه اين روايات بر كثرت و غيريت اين انوار، دلالت دارد.
امام باقر(ع) مي‏فرمايد:
 «يا جابر ان الله ماخلق خلق محمداً و عترته الهداْ المهتدين، فكانوا اشباح نور بين يدي الله، قلت و ما الاشباح؟ قال: ظل النور، ابدان نوريْ بلا ارواح و كان مؤيداً بروح واحد و هي روح القدس» اي جابر! اول مخلوقي كه خداوند خلق فرمود، محمد و عترت هدايت شده آن حضرت بودند. پس آنان اشباح نور در برابر خداوند بودند. جابر مي‏گويد: به حضرت عرض كردم، اشباح چيست؟ فرمود: سايه نور، بدن‏هاي نوري بدون روح كه مؤيد به يك روح يگانه و واحد بودند و آن روح القدس بود...». (4)
 اين روايت، به روشني حكايت‏گر اين حقيقت است كه روح آنها در عين اين كه يك حقيقت و موجود واحد است، حقيقت همه چهارده معصوم است؛ يعني، هم حقيقت رسول الله(ص) است و هم حقيقت تك‏تك اهل‏بيت آن حضرت و در عين يكي بودن، متعدد هم هستند و همه، ظهورات روح واحد و حقيقت واحد مي‏باشند. اين روايت، با صراحت كامل مي‏فرمايد: آنان ابدان نوري بودند كه ارواح متعدد نداشتند؛ بلكه مؤيد به يك روح بودند و آن عبارت است از «روح القدس» و به روشني به اين نكته اشاره دارد كه حقيقت روح و جان همه، يكي بود و ظهورات (كه ابدان نوري و يا اشباح نوري‏اند) متعدد بود/
 بر اين اساس، روايتي كه مطرح فرموديد، دلالت ندارد بر اين كه عدم خلق جهان، به صورت انحصاري، متوقف بر حضرت علي(ع) و حضرت فاطمه(س) باشد؛ بلكه از آن جا كه همه چهارده معصوم، «نور واحد»اند، اين روايت اشاره به همان حقيقت نوري دارد كه آنان در آن وحدت دارند.
 به عبارت ديگر، هر چند در اين حديث، به ظاهر به نور (روحي و بدني) حضرت علي(ع) و حضرت فاطمه(س) اشاره شده است؛ ولي به دليل وحدت نوري چهارده معصوم، گويا اين حديث مي‏خواهد بگويد: اگر شما چهارده معصوم نبوديد، جهان را خلق نمي‏كرديم. به بيان سوم، ظاهر اين روايت خطاب به آن دو عزيز است؛ ولي به دليل وحدت آن دو با دوازده معصوم ديگر، مقصود حقيقتي است كه همه آنان در آن اتحاد داشته و هيچ گونه تعداد كثرتي ندارند تا بحث رتبه و تقدم و تأخر پيش آيد.

1. بحارالانوار، ج 25، ص 1 و ج 36، ص 280
2. انسان و خلافت الهي، صص 139 - 142 .
3. بحارالانوار، ج 1، ص 97؛ ج 57، ص 170؛ تفسير الميزان، ج 1، ص 121.
4. به نقل از: انسان و خلافت الهي .