چرا خداوند جن را آفرید و فرق بین جن و انس در چیست؟

سوال:

چرا خداوند جن را آفریدو فرق بین جن و انس در چیست؟
پاسخ:
سلام

هدف از آفرینش جن ، همانند هدف آفرینش انسان است. خداوند می فرماید که : جن و انس (انسان) را جز برای عبادت نیافریدم.
بنابراین جن نیز برای رسیدن به کمال آفریده شده است و همانند انسان راه دست یابی آن نیز ، در سایه عبادت و بندگی خدا است.  جن موجودى است كه از حس پنهان است و عقل و قدرت دارد.
از آيات قرآن استفاده مى‏شود كه آنها مكلّف به تكاليف الهى است.
درباره جن افسانه‏ها و داستان‏هاى خرافى بسيارى ساخته‏اند، ولى اصل وجود آن و صفات ويژه‏اى كه در قرآن براى جن آمده، مطلبى است كه هرگز با علم و عقل مخالف نيست.
جن‏ها مانند انسان‏ها داراى دو گروهند: مؤمنان صالح و كافران سركش.
ويژگى‏هاى ذيل در مورد جن از آياتى استفاده مى‏شود:
1- موجودى است كه از شعله آتش آفريده شده، بر خلاف انسان كه از خاك آفريده شده.(1)
2- داراى علم و ادراك و تشخيص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال است.(2)
3- داراى تكليف و مسئوليت است.(3)
4- گروهى از آن‏ها مؤمن صالح و گروهى كافرند.(4)
5- داراى حشر و نشر و معادند.(5)
6- قدرت نفوذ در آسمان‏ها و خبرگيرى و استراق سمع داشتند و بعداً منع شدند.(6)
7- با بعضى از انسان‏ها ارتباط برقرار مى كردند و با آگاهى محدودى كه نسبت به بعضى از اسرار نهانى داشتند، به اغواى انسان‏ها مى پرداختند.(7)
8- ميان آن‏ها افرادى يافت مى شوند كه از قدرت زيادى برخوردارند، همان گونه كه ميان انسان‏ها چنين است.(8)
9- قدرت بر انجام بعضى از كارهاى مورد نياز انسان را دارند.(9)
10- خلقت آن‏ها روى زمين قبل از خلقت انسان‏ها بوده است.(10)
از آيات استفاده مى‏شود كه بر خلاف تصور مردم و آن‏ها را »از ما بهتران« مى دانند، انسان برتر از آن‏ها است، به دليل اين كه تمام پيامبران الهى از ميان انسان‏ها برگزيده شدند. جنّيان به پيامبر اسلام كه بشر بود، ايمان آوردند و از او پيروي كردند. اصولاً واجب شدن سجده در برابر آدم بر شيطان (كه بنا به تصريح قرآن از بزرگان طايفه جن بود)(11) دليل بر فضيلت نوع انسان بر جن مى باشد.
جهات خرافى و غير منطقى به اين موجود داده شده كه وقتى جن گفته مى‏شود، بعضى از خرافات با آن تداعى مى‏شود، از جمله اين كه آن‏ها را با اَشكال غريب و وحشتناك موجوداتى دُم دار و سم دار مى كشند و اينان را موذى و پر آزار، كينه توز و بدرفتار مى دانند كه ممكن است از ريختن يك ظرف آب داغ در يك نقطه خالى، خانه‏هاى بسيارى را به آتش كشند!
هيچ دليلى بر انحصار موجودات زنده به آن چه مى بينيم نداريم، بلكه دانشمندان علوم طبيعى مى گويند موجوداتى را كه انسان با حواس خود مى تواند درك كند، در برابر موجوداتى كه با حواس قابل درك نيستند، ناچيز است.
آيا جنيان پيغمبرانى از جنس خود داشته‏اند؟ در قرآن مجيد آمده است كه در قيامت به خلايق خطاب مى‏شود: »اى جمعيت جن و انس! بگو رسولانى از خودتان به سوى شما نيامدند كه آيات مرا برايشان بازگو مى‏كردند و از چنين روزى شما را بيم مى دادند؟!«(12) ولى بيشتر مفسران بر آن هستند كه كلمه »منكم« (از شما) دليل بر اين نيست كه پيامبران هر دسته، از جنس خودشان مى باشند. اين را نظير آيه »يخرج منهما اللؤلؤ و المرجان(13) گرفته‏اند كه مرواريد و مرجان فقط در آب‏هاى شور حاصل مى شود اما در آيه به آب‏هاى شور و شيرين نسبت داده شده است. نيز در عرف مردم گفته مى شود نان و شير خوردم، حال آن كه خوردن فقط مربوط به نان است و شير آشاميده مى شود، پس مى تواند منظور از رسولان، رسولان انسانى باشد كه براى هدايت انسان و جن آمدند.
در حديثى از اميرمؤمنان(ع) آمده كه پيامبرى به نام يوسف به سوى آنان برانگيخته شد، ولى او را كشتند، اما بين مفسران و انديشمندان اختلافى نيست كه پيامبر اكرم براى جن و انس مبعوث بوده و عده‏اى از جنيان طبق آيات و روايات متواتر به حضرت ايمان آورده و مسلمان شده‏اند. چگونگى مسلمان شدن جمعى از آنان در بعضى از روايات آمده است. از روايات استفاده مى شود پيامبر و ائمه نمايندگانى از خود آن‏ها برايشان مى گماشتند. نيز بعضى از آن‏ها داوطلبانه از محضر پيامبر مطالبى مى آموختند، سپس به تبليغ آن در قوم خود مى پرداختند.
ارتباط با جنيان: از روزگاران قديم بين انسان و جن، شيوه‏هاى مختلفى از روابط بوده است. بعضى از گونه‏هاى اين روابط را كه در قرآن و روايات و سخنان دانشمندان ذكر شده اشاره مى كنيم:
أ) پناه بردن به جن: در قرآن مجيد آمده »و همانا مردانى از انس به مردانى از جن پناه مى بردند، پس به سختى‏هاى ايشان مى افزودند«.(14)
رسم عرب چنين بود كه هرگاه به بيابان هولناكى مى رسيدند، به جن آن وادى پناه مى بردند. در اسلام از اين كار نهى شده و بايد به خدا پناه برد كه آفريننده جن و غير جن است. در بعضى روايات توصيه شده كه در چنين مواقعى خوب است اذان بگوييد تا از شر جنيان سركش در امان بمانيد.
ب) تسخير جن: بين فقها اختلاف است كه آيا جايز است جنيان را تسخير كرد و آن‏ها را به خدمت گرفت؟ در اين باره نظر قطعى و دقيق ارائه نشده، در مجموع مى توان گفت اگر اين كار نسبت به مؤمنان جن باشد و مايه آزارشان گردد، جايز نيست، ولى اگر مايه آزارشان نشود، روا مى‏باشد.
البته به كارگرفتن آن‏ها براى كارهاى نامشروع حرام است.
چگونه جنيان مى توانند به شكل‏هاى مختلف در آيند؟
جنيان داراى اجسام لطيفى هستند كه قدرت دارند به شكل‏هاى مختلف در آینده و گاهى هم خداوند به حسب مصالح آن‏ها را به صورت‏هاى گوناگون در مى آورد.
و اين كه خداوند به آن‏ها چنين قدرتى داده كه به هر صورتى بخواهند در آيند.(15)
جنيان موجودات بسيار لطيف و انعطاف پذيرهستند ،چیزی شبیه هوا كه قابل انبساط و انقباض هستند. گاهى به صورت آدم، گاهى موجودات كوچك، گاهى موجودات بزرگ با بدن‏ها و چشم‏ها و موهاى عجيب نمودار مى شوند؛ يعنى ظاهر شدن براى انسان به صورتى خاص، نه آن كه از ماهيت حقيقى خود خارج شوند و تغییر ماهيت دهند، بلكه به اين معنا در قوه حس و ادراك انسان به صورت‏هاى مختلفى محسوس مى شوند، بدون آن كه تغيير ماهيتى صورت گيرد.
براى توضيح بيشتر رجوع كنيد به كتاب جن و شيطان، تحقيق قرآنى، روايى و عقلى، تأليف على رضا رجالى تهرانى.

پى نوشت‏ها:
1. الرحمن (55) آيه 15.
2. آيات مختلف سوره جن.
3. آيات سوره جن و الرحمن.
4. سوره جن (72) آيه 11.
5. همان، آيه 15.
6. همان، آيه 9.
7. همان، آيه 6.
8. سوره نمل (27) 39.
9. سوره سباء (34) آيه 12 - 13.
10. سوره حجر (15) آيه 27.
11. سوره كهف (18) آيه 50.
12. انعام (6) آيه 130.
13. رحمان (55) آيه 22.
14. جن (72) آيه 6.
15. دائرة المعارف تشيع، ج 5، ص 450 - 452.