پرسش:

شب قدر چیست و چرا نامشخص است؟

پاسخ:

با سلام و اهدای ادب

شب قدر، شب رحمت خاص خداوند است. ويژگى‏هاى كه شب قدر دارد، شب‏هاى ديگر ندارد، مانند نزول فرشتگان رحمت و «روح» (كه فرشته بزرگ و با عظمت الهى دانسته شده است). همچنين برترى آن بر هزار ماه. به واسطه اين ويژگي‌‏ها، اعمال انسان در اين شب از عظمت خاصى برخوردار مى ‏شود.

عبادات در قالب‏هاى گوناگون، واسطه‏ هاى فيض الهى اند. بشر توسط عبادت مستحق پاداش مى ‏گردد و به خاطر گناه سزاوار عذاب مى ‏شود.

خداوند داراى صفات كمال است و براساس صفات كمال، فيض او بر تمام موجودات هستى و از جمله انسان نازل مى‏شود. يكى از صفات خداوند، رحمت است. چون هر يك از صفات الهى از طريق اسباب و واسطه سرازير مى‏شود، صفت رحمت او نيز از راه‏هاى خاص بر انسان و موجودات نازل مى‏شود. شب قدر يكى از مجارى فيض رحمت الهى است. در اين شب خداوند رحمت خود را بر بندگان جارى نموده است، همان گونه كه در بسيارى اوقات ديگر مانند ماه مبارك رمضان، اعياد و روزهاى خاصى كه به عنوان «ايام الله» ذكر مى‏شوند، رحمت بى شمار نازل مى‏ شود و يا توبه و وجود پيامبران و امامان معصوم، مجاري فيض و رحمت الهي شناخته مي‌شوند.

خدا بنا به حكمت و مصلحت و از همه مهم‏تر لطف خود هر ساله چنين شبى را در مسير انسان‏ها قرار داد تا به خود آيند و فرصت توبه كردن و جبران گناهان را داشته باشد.

انسان مى‏تواند با يك عبادت خالص و توبه نصوح به درگاه الهى، تمام گناهان خود را محو نمايد، همان گونه كه با يك گناه مى‏تواند تمام اعمال خير را از بين ببرد. اين اختصاص به شب خاصى ندارد، به همين خاطر در روايات ما در موارد ديگر مشابه اين اثر بيان شده، اما همان گونه كه گفتيم، شب قدر، شب رحمت خاص خداوند است. ويژگى‏هاى كه شب قدر دارد، شب‏هاى ديگر ندارد، مانند نزول فرشتگان رحمت و «روح» (كه فرشته بزرگ و با عظمت الهى دانسته شده است). همچنين برترى آن بر هزار ماه. به واسطه اين ويژگي‌‏ها، اعمال انسان در اين شب از عظمت خاصى برخوردار مى ‏شود.

از طرف ديگر چون رحمت الهى بى پايان است، كسى كه متصل به آن شود، از فوايد و بركات آن برخوردار مى ‏شود. يكى از فوايد آن محو تمام گناهان است، چرا كه رحمت نامتناهى و بى پايان مى‏تواند گناهان انسان را كه مطمئناً به اندازه رحمت خداوند نيست، از بين ببرد، اما چگونه انسان خالصانه بتواند با درياى بى‏پايان فيض رحمت الهى متصل شود. امور معنوى كه با روح انسان اتصال يابد، چنين خاصيت شگرفى دارد.

البته آن گونه نيست كه شب قدر معلوم نباشد، زيرا طبق آيات و روايات و گفتار بزرگان شب بيست و سوم به واقع نزديك تر است.

اگر معينش نكرده ‏اند، به منظور تعظيم امر آن بوده است.

از امام صادق روايت شده: تقدير در نوزدهم و ابرام (محكم كردن) در بيست و يك و امضا در شب بيست و سوم است.(1)

در عين حال مشخص نبودن اين شب به طور كامل مى‏تواند رحمت و لطف ديگرى از خداوند باشد كه انسان بتواند در سه شب با خداوند ارتباط برقرار كرده و راز و نياز كند و از درياى رحمت الهى هر چه بيشتر بهره‏مند باشد يا اگر در يك شب نتوانست رابطه حقيقى را برقرار كند، مأيوس نباشد و در شب‏هاى بعد جبران نمايد، و يا اين كه در شب‏هاى اوّل، مقدمات ارتباط واقعى و حقيقى را با خداوند برقرار كرده و در شب آخر متصل به درياى با عظمت و بيكران و فيض الهى شود. در هر حال از هر طرف كه نگاه كنيم، جز رحمت و لطف خداوند نيست.

بسيارى معتقدند مخفى بودن شب قدر ميان شب‌هاى سال يا در ميان شب‌هاى ماه مبارك رمضان‌براى اين است كه مردم به همه اين شب‌ها اهميت دهند، همان‌گونه كه خداوند رضاى خود را در ميان انواع‌طاعات پنهان كرده، تا مردم به همه طاعات روى آورند و غضبش را ميان معاصى پنهان كرده، تا از همه‌بپرهيزند. دوستانش را ميان مردم مخفى كرده، تا همه را احترام كنند.

اجابت را ميان دعاها پنهان كرده، تا به‌همه دعاها روى آورند. اسم اعظم را ميان اسم‌هايش مخفى ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفي‌ساخته، تا در همه حال آماده باشند.(2)

1 - ترجمه تفسير الميزان، ج 20، ص 769.

2 - تفسير نمونه، ج 27، ص 190.