من دارای اخلاق بدی هستم و با همه خواهر و برادرم با زشتی رفتار میکنم

پرسش:

من دارای اخلاق بدی هستم وبا همه خواهر و برادرم با زشتی رفتار میکنم من دوست ندارم این گونه باشم اما نمیتوانم . وقتی که عصبانی می شوم دیگر هیچ چیزی دست خودم نیست لطفا بگویید که چه کار میتوانم بکنم ؟

پاسخ:

با سلام و درود خدمت شما پرسشگر عزیز

حساسيت ها و هيجانات ناشى از زودرنجي، از ويژگى هاى ثابت دوران نوجوانى و جوانى است. بحران بلوغ باعث مى شود كه جوان با انواع ترديدها و سردرگمى ها و رفتارها روبه رو گردد. عواطف او ثابت نيست، زود خوشحال مى شود و به سرعت در غم و اندوه فرو مى رود. همين تغيير حالات گاهي او را خسته و رنجورو دلزده مى كند و به واكنش تند و ناسازگارى سوق مى دهد.

حساسيت زياد كه به عصبانيت و پرخاشگرى منتهى مى شود، حاصلى جز اضطراب و پريشانى ندارد. از اين رو بايد در امور زندگى و برخورد هاى اجتماعى ساده انديش نباشيم، ولى بعضى مواقع چشم هاى خود را ببنديم. امام صادق(ع) مى فرمايد: "صلاح زندگى محتوى پيمانة پرى است كه دو سومش فهم و آگاهى و يك سومش تغافل و چشم پوشى است".[1]

امام علي(ع) مى فرمايد: "نيمى از انسان عاقل، بردبارى و نيم ديگرش تغافل است".[2]

هر انسانى در طول زندگى خود كم و بيش با مصائب گوناگونى مواجه مى شود و يا مسائل رنج آورى را ملاحظه مى كند. اگر بخواهد در برابر هر عمل ناروايى واكنش نشان دهد بايد زندگى خود را با تلخ كامى بگذراند. امام علي(علي) مى فرمايد: "كسى كه تغافل نكند و از بسيارى امور چشم پوشى ننمايد، زندگى اش تيره خواهد بود".[3

راه درمان خشم چیست؟
مرحوم نراقي در تعريف خشم و غضب مي گويد: غضب عبارت است از حالت نفسانيه كه باعث حركت روحى حيوانى مى‏شود و هرگاه شديد شد باعث حركت شديدى مى‏شود كه از آن حركت حرارتى بيش از حد حاصل مى‏شود و رگ‏هاى گردن باد مى‏كند و نو رعقل خاموش مى‏شود واثر قوه عاقله را ضعيف مى‏كند و بدين جهت موعظه و نصيحت در آدم غضبناك اثرى نمى‏بخشد، بلكه پند و موعظه غضبش را شديدتر مى‏كند غضب از ديد اخلاق اسلامى از مهلكات و آفات خطرناك است و بسا باعث هلاكت هميشگى مى‏شود، لذا پيامبر(ص) فرمودند: كه غضب ايمان را فاسد مى‏كند چنان كه سركه عسل را فاسد مى‏كند.4

عوامل خشم و غضب:

1- كبر و خودبينى: كسى كه خودش را بزرگ و بهتر از ديگران بداند، از انتقاد و نصيحت ديگران عصبانى و غضبناك مى‏شود و توان انتقاد پذيرى و نصيحت را ندارد، لذا از خود خشونت و عكس العمل نشان مى‏دهد كه باعث بدزبانى و فحاشى، فرياد كشيدن و بى توجهى به ديگران مى‏شود.  2- حب دنيا: دوست دار دنيا اگر دوستى اش به حدى باشد كه خلاف ميلى در جهتى از زندگى برايش پيش آيد نمى‏تواند خوددارى كند و خشمگين مى‏شود ودر آتش خشم خود مى‏سوزد.

نحوه برخورد با غضب و درمان آن:
1- اساسى‏ترين راه غلبه بر خشم و ستيزه جويى و مصون ماندن از اعمال انتقامى، جهاد با نفس و تزكيه روح است و اين امر با تقويت اراده حاصل مى‏شود. رسول اكرم(ص) مى‏فرمايد: »اشد كم من ملك نفسه عند الغضب؛ قوى‏ترين شما كسى است كه در موقع غضب مالك نفس سركش خود باشد.
2- نكته مهم ديگر در درمان غضب، مبارزه با اسباب و عوامل خشم و غضب است. امام صادق(ع) فرمود: حواريون عيسى (ع) به آن حضرت گفتند: سخت‏ترين چيزها چيست؟ فرمود: سخت‏ترين چيزها غضب خداوند مى‏باشد. آنان گفتند: با چه چيزى خود را از غضب خدا حفظ كنيم؟ حضرت فرمود: به اين كه غضب نكنيد و بر كسى خشمگين نشويد: آنان گفتند: منشأ غضب چيست؟ فرمود: كبر و خودكامگى و كوچك شمردن مردم.(5)
3- توجه به آثار خشم و غضب در درمان آن مؤثر است، منشأ بسيارى از بيمارى‏هاى جسمى از جمله سرگيجه، سردرد، تنش و پرش اعضا، لكنت زبان، بيمارى‏هاى خون، شكسته، كاهش قدرت دفاعى بدن، ناراحتى‏هاى دستگاه گوارش و بى‏اشتهايى مى‏باشد. از نظر دانشمندان در خشم انواع تغييرات بيوشيمى و فيزيولوژى ديده مى‏شود كه به سلسله اعصاب سمپاتيك و غدد فوق كليوى مربوط است. اين تغييرات بدن را مهياى بحران هايى مى‏سازد،(6) و بر اين اساس، در روايات خشم و غضب به عنوان كليد بدى‏ها ذكر شده است. پيامبر اكرم(ص) فرمود: »هنگامى كه انسان غضب كند تمام شرور و جودش را در بر مى‏گيرد».(7)
رسول خدا (ص) فرمود: "جهنم دري دارد مخصوص انسان هايي كه غضب خود را به وسيلة گناه خاموش مي كنند. ين گونه افراد از آن در وارد جهنم مي شوند (8)
امام صادق (ع) فرمود: "غضب كليد هر شرّ است 9) علي (ع) فرمود : "غضب مركب شيطان است" (10) علي (ع) فرمود : "دشمن ترين دشمن انسان غضب و شهوت او است (11)
4- براى خاموش شدن آتش خشم بايد تغيير وضع و حالت داد. پيامبر اكرم(ص) مى‏فرمايد: اگر يكى از شما دچار خشم شد اگر ايستاده است بنشيند و اگر نشسته است بخوابد و اگر خشمش فرو نشست با آب سرد وضو بگيرد يا بدن را شستشو دهد.(12)
5- گفتن "اعوذ بالله من الشيطان الرجيم".(13) و پناه بردن به خدا از شر غضب. گفتن اين كلمه انسان را متوجه مي كند كه غضب حالت شيطاني است و ابليس دشمن انسان است و نبايد آدمي به حرف شيطان گوش دهد. اگر گوش داد، به ضررش تمام مي شود.
6 - ساكت شدن و حرف نزدن : علي (ع) فرمود: "غضب را با سكوت مداوا كنيد (14)
7 - تفكر در ثواب و منفعت فرونشاندن غضب: پيامبر (ص)مي  فرمود: "هر كس غضبش را نگه دارد، خداوند عذابش را از وي نگه مي دارد(15
شکی نیست که قدرت اراده و عزم، و هنر زندگی و نیکو زیستن را باید نخست در برقراری رابطه صمیمی با اعضای خانواده جستجو کرد. برای رسیدن به این هدف علاوه بر مطالب گفته شده ،  امور زیر را نيز رعایت کنید:
1ـ برای هر روز حرف‌هایی برای گفتن در خانواده تهیه کنید. این حرف‌ها می‌تواند جُک و شوخی یا از خبرهای جالب روزنامه‌ها، مجلات، صدا و سیما، یا از اقوام و خویشان باشد. برای این کار دفترچه یادداشتی همیشه همراه شما باشد.
2ـ توقعات خود را از اطرافیان کاهش دهید و سعی کنید به دیگران به خصوص خانواده کمک دهید، تا کمک بگیرید.
3ـ اعضای خانواده را دلسوز و یار و یاور ایام خوشی‌ها و ناخوشی‌های خود بدانید. از بدبینی نسبت به آنها به شدت بپرهیزید.
4ـ هر وقت گرسنه شدید، چیزی بخورید. هیچ وقت با حالت گرسنگی یا تشنگی وارد خانه نشوید، ولی سعی کنید تا جای که ممکن است نهار و شام و صبحانه را در جمع اعضای خانواده بخورید و کنار هم بنشینید تا صمیمیت بیشتر گردد.
5ـ فعالیت‌های فکری یا بدنی شما متناسب با میزان توان‌تان باشد. کار بیش از حد توان بر اعصاب و روان تأثیر منفی می‌گذارد.
6ـ اگر در ایام عادت ماهانه، عصبانیت شما زیادتر است، احتمالا  کم خونی دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید و از قرص‌های آهن‌ساز و غذاهای مانند عدسی و اسفناج استفاده کنید.
7ـ در شیوه رفتار خود با خانواده تغییرات محسوسی ایجاد کنید تا نگاه و ذهنیت اطرافیان نسبت به شما تغییر یابد، مثلاً با سلام و خنده و چهره‌ای شاد و گاهی هم با هدیه وارد خانه شوید. بررسی کنید چه کارهایی و چه نوع اخلاق و رفتاری مورد پسند اعضای خانواده‌ات همان کار را انجام دهید.
8ـ خود را از صحنه مشاجره دور کنید و از ابراز نظر خود جز در موارد ضروري پرهیز کنید.
9-هنگامي كه عصباني شديد ، در خودتان يك نوع تغيير فيزيكي اجاد كنيد ، مثلا قدم بزنيد و سعي نماييد در آن لحظات تصمصم نگيريد و اگر آب در دسترس تان  است ، مقداري آب خنك ميل نماييد و دست و صورت خود را با اب خنك شستشو نماييد.
10- بيشتر با افراد خوش خلق مشارت نماييد .
11- از استفاده برخي از چيز ها كه در تحريكات عصبي تأثير مي گذارد ، پرهيز نماييد . بعضي از مواد و غذاها ماد نوشابه هاي گاز دار ، شكلات و برخي از داروهاي غير مجاز ، محرك هايي هستند كه سبب تشديد واكنش هاي افراد به محرك هاي اطراف مي شوند .
12- از عوامل يا برخورد با افراد و دوستاني كه در بيرون از محيط خانه ، نسبت به نوع بينش تان در مورد پدر و مادر و خانواده تأثير منفي بر جاي مي گذارند ، پرهيز نماييد. يا محيط مدرسه و بيرون از خانه را از محيط خانه و برخورد با خانواده تفكيك نماييد.
13- از خواندن قرآن در دفعات متعدد غفلت نورزيد . هم جنين نماز را در اول وقت و با توجه و حضور قلب به جاي آريد و و مطمئن باشيد كه نماز در ايجاد آرامش و سكون موثر است.
14ـ با مطالعه برخی کتاب‌های روان‌شناسی جوان و نوجوان و آیین معاشرت و برقراری ارتباط با دیگران، بینش و نگرش فردی و اجتماعی خویش را تغییر دهید.
می توانید کتاب: سازندگی و تربیت دختران، اثر دکتر علی قائمی، و آیین دوست‌یابی، اثر دیل کارنگی را مطالعه کنید.

بحارالانوار، ج 71، ص 167  1   
غررالحكم، ج 2، ص 202 2.
همان،‌ج 5، ص 455  3.
4. نراقى، معراج السعاده، ص 177.
5. وسائل الشيعه، ج 11، ص 289.
6. فلسفى، اخلاق، ج 2، ص 312، به نقل از روانشناسى اجتماعى، ج 1، ص 91.
7. ميزان الحكمة، ح 7، ص 234.
.8 - محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة واژة غضب،
9- همان
10- همان
11- همان
12 محجةالبيضاء، ج 5، ص 307.
13- سيد عبداله شبّر، اخلاق، ص 250.
14 محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة واژة غضب
15- همان